Metodologia badań własnych

Prowadzone w niniejszej pracy badanie ma charakter interdyscyplinarny, a przyjęte podejście badawcze należy uznać za swoistą hybrydę kilku podejść do analizy kontaktów międzykulturowych. Z tego względu nieodzowne jest nie tylko nakreślenie jego szerszego kontekstu oraz przedstawienie stanu badań, lecz również szczegółowe objaśnienie, dlaczego przyjęto właśnie takie rozwiązania metodologiczne oraz terminologiczne. Niniejszy rozdział będzie poświęcony najpierw sprecyzowaniu przedmiotu badania oraz celów badawczych w odniesieniu do przedstawionych wcześniej modeli służących opisowi różnic międzykulturowych. Następnie uzasadniony zostanie wybór wywiadu jako metody badawczej, a także komplementarne zastosowanie analizy incydentów krytycznych oraz kategorii rich pointu jako elementów pozwalających na dokładniejsze prześledzenie tych miejsc w komunikacji polsko-hiszpańskiej, które najczęściej są powodami nieporozumień. W dalszej kolejności opisane zostaną dobór próby, procedura badawcza, a także sposób prezentacji wyników, co ma w zamierzeniu pozwolić na swobodniejsze poruszanie się po części empirycznej niniejszej pracy.

5.1. Przedmiot i cele badania

Przedmiotem przeprowadzonego badania były kulturowe uwarunkowania komunikacji polsko-hiszpańskiej na podstawie doświadczeń Hiszpanów mieszkających oraz pracujących w Polsce. Główny cel stanowiło zidentyfikowanie tych czynników kulturowych, które w największym stopniu i z największą częstotliwością determinują przebieg kontaktów Polaków i Hiszpanów. Istotne było ponadto ustalenie, w jaki sposób czynniki te wpływają na adaptację tej nowej grupy imigrantów do życia w Polsce (z uwzględnieniem zarówno elementów ułatwiających ten proces, jak i utrudniających go) oraz na ich ogólny poziom zadowolenia z doświadczenia migracji do Polski. Jako szczególnie istotny obszar analizy przyjęto pracę jako przestrzeń kontaktów międzykulturowych, przyjmując, że to właśnie w miejscu pracy cudzoziemcy nawiązują znaczącą część relacji z Polakami.

Mając na uwadze złożoność tego tematu, wyodrębniono pięć głównych kategorii zaczerpniętych z prezentowanych w rozdziale 2 teorii i modeli, które pozwoliły

na prowadzenie bardziej ukierunkowanej, drobiazgowej i jednocześnie uporządkowanej analizy. Kategorie te to kolejno powściągliwość-emocjonalność, indywidualizm-kolektywizm, stosunek do czasu, dystans władzy oraz egalitaryzm płci. Taki wybór był motywowany dwojako. Po pierwsze, spośród omówionych wymiarów kultury to właśnie te obszary – wyłączając powściągliwość-emocjonalność – najczęściej powtarzają się w proponowanych przez przytoczonych badaczy modelach, stąd uzasadnione wydało się zatem odwołać do tej tradycji i uznać je za wyjątkowo istotne dla namysłu nad kontaktami międzykulturowymi. Po drugie, na konieczność przyjrzenia się ze szczególną uwagą właśnie tym tematom jednoznacznie wskazywały wyniki analiz przedstawionych w stanie badań w rozdziale 4. Na tej samej podstawie podjęto decyzję o przyjęciu wymiaru powściągliwości i emocjonalności jako kolejnej kategorii analitycznej, którą należało uwzględnić podczas dokonywania komparatystyki zachowań komunikacyjnych Polaków i Hiszpanów – na istotne różnice w zakresie wskazywał nie tylko Trompenaars, lecz także przytaczani Nalewajko i Baran, a także częściowo Hofstede (przy okazji badań dotyczących restrykcyjności i powściągliwości).

Co istotne, wyodrębnione obszary pełnią raczej funkcję kierunkowskazów pozwalających na dostrzeżenie bardziej złożonych zależności, nie zaś sztywnych ram ograniczających zakres badania . ⁵⁰⁵

Wymiar powściągliwości i emocjonalności został przyjęty w standardowym, można powiedzieć intuicyjnym rozumieniu, pozostającym w zgodzie z jego charakterystyką zaproponowaną przez F. Tormpenaarsa . Pozwala on opisać ⁵⁰⁶ dominujące w danej kulturze preferencje dotyczące okazywania uczuć – tego, czy powinny być raczej tłumione i kontrolowane, czy też komunikowane w sposób nieskrępowany. Warto przy tym podkreślić, że zarówno Trompenaars , jak i Baran, ⁵⁰⁷

Odniesienie się wyłącznie do jednego z opisywanych w rozdziale 2 modeli nie było brane pod uwagę

505

z trzech dość oczywistych powodów. Po pierwsze, są one bardzo silnie osadzone w tradycji badań ilościowych, ich przeniesienie na grunt jakościowy wymagałoby zatem skrupulatnego odnoszenia się do wskaźników związanych z każdym wymiarem, co znacznie zawęziłoby przedmiot analizy. Po drugie, należy pamiętać, że modele te służyły analizom typu cross-, a więc uwzględniającym wiele kultur w izolacji. Wreszcie, co szczególnie istotne, w opisywanym podejściu nie bierze się pod uwagę rzeczywistych interakcji i zderzeń międzykulturowych, a właśnie one znajdują się w centrum zainteresowania prowadzonych tutaj rozważań. Z tych względów, jak wielokrotnie podkreślano, modele te dostarczają pewnych istotnych koncepcji teoretycznych oraz stanowią inspirację do bardziej szczegółowego spojrzenia na kontakty międzykulturowe, jednak nie są traktowane jako podstawa metodologiczna.

Szczegółowy opis przywoływanych tutaj koncepcji został przedstawiony w rozdziale 2.

506

F. Trompenaars, Siedem wymiarów…, s. 90.

507

badający werbalne wyznaczniki poziomu emocjonalności , przestrzegają przed ⁵⁰⁸ utożsamianiem tych kategorii z rzeczywistymi emocjami odczuwanymi przez jednostkę, a więc zakładaniem, że zachowanie powściągliwe jest równoznaczne z postawą zimną i nieczułą. Wymiar ten odnosi się do pewnego skonwencjonalizowanego poziomu akceptacji dla okazywania emocji, a nie zaś do rzeczywistych przeżyć przedstawicieli danej społeczności.

Indywidualizm i kolektywizm uwzględniono jako wymiar dostarczający narzędzi do analizowania relacji grupa-jednostka w jej różnych aspektach, a więc sposobu, w jaki jednostka sytuuje samą siebie względem kolektywu lub kolektywów, do których należy oraz rodzaju więzi łączących ją z innymi. Pozostaje on tym samym w zgodzie z podstawowymi założeniami z tego zakresu przyjętymi przez Hofstedego, Trompenaarsa, a także częściowo w ramach Projektu GLOBE . ⁵⁰⁹

Stosunek do czasu jest bodaj najbardziej ogólną z wybranych kategorii. Punkt wyjścia do namysłu nad tym tematem stanowiły pojęcia monochroniczności oraz polichroniczności zaproponowane przez Halla, w szczególności kwestia stosunku do punktualności, planowania oraz organizowania zadań w czasie.

Kolejna, czwarta kategoria, czyli wymiar dystansu władzy, została przyjęta w niezmienionej formie zgodnie z definicją zaproponowaną najpierw w modelu, który stworzył Hofstede, a następnie wykorzystaną przez członków zespołu badawczego Projektu GLOBE. Według tej definicji dystans władzy pozwala określić ogólny stopień akceptacji dla nierówności społecznych, a także opisać sposób dystrybucji władzy w różnych relacjach społecznych. Duży dystans władzy będzie określany synonimicznie jako duży poziom zhierarchizowania, a mały – jako preferencja dla relacji egalitarnych.

Wreszcie ostatni obszar, egalitaryzm płci, dotyczy stopnia akceptacji dla nierówności społecznych wynikających stricte z przynależności płciowej. Termin ten został zaczerpnięty z oryginalnej nomenklatury zastosowanej w Projekcie GLOBE (Gender Egalitarianism) ze względu na wielość tłumaczeń tego terminu w polskiej

Czy też emotywności, bo takim terminem posługuje się M. Baran właśnie przez wzgląd na fakt,

508

że „emocjonalność” może kojarzyć się z uczuciowością. Zob. M. Baran, Jak zyskać sympatię…, [w:] W. Chłopicki (red.), dz. cyt., s. 104.

Nie przyjęto podziału na kolektywizm instytucjonalny i rodzinny, uznając, że bardziej adekwatne

509

będzie odnoszenie się do bardziej ogólnych kategorii.

literaturze przedmiotu . Co istotne, w ramach tej kategorii analizowany był nie tylko ⁵¹⁰ społeczny stosunek do nierówności, lecz również ogólne wyobrażenia na temat męskości oraz kobiecości oraz ról społecznych przypisywanych każdej z płci.

Przyjęcie właśnie takich ram teoretycznych służyło ukierunkowaniu prowadzo-nej analizy na konkretne, kluczowe obszary namysłu nad różnicami kulturowymi mające długą tradycję w szeroko pojętych badaniach międzykulturowych, jednak co warto ponownie podkreślić, ich analiza nie stanowiła celu samego w sobie.

Zasadniczym zamierzeniem było bowiem zidentyfikowanie najważniejszych czynników kulturowych wpływających na kontakty Polaków i Hiszpanów, a więc również takich, które wykraczają poza granice opisanych (czy raczej ogólnie zarysowanych) powyżej kategorii lub pozostają w związku z wymiarami kultury, które nie zostały obrane jako główne obszary analizy. Takie podejście wynika z chęci zapobieżenia swoistemu ograniczeniu analizy kulturowej jedynie do kilku pojęć. Jak wspomniano w rozdziale 2, ograniczenie to jest głównym powodem krytyki, której poddawane są badania wymiarów kultury. Podsumowując, wyodrębnione pięć kategorii miało z jednej strony służyć jako źródło terminologii, z drugiej zaś do pewnego stopnia organizować analizę oraz dostarczać odpowiednich pytań dotyczących kluczowych dla komunikacji międzykulturowej kwestii (np. o relacje damsko-męskie, stosunek do nierówności różnego rodzaju, podejście do czasu itp.). W centrum zainteresowania znajdują się przy tym realne kontakty międzykulturowe, nie zaś deskrypcja cech właściwych każdej z kultur z osobna.

Poza analizą czynników kulturowych wpływających na komunikację polsko-hiszpańską zaprojektowane badanie miało służyć realizacji dwóch celów pobocznych.

Pierwszym z nich było zweryfikowanie, jaką rolę w procesie adaptacji do życia w Polsce odegrały wcześniejsze wyobrażenia Hiszpanów na temat tego kraju oraz prześledzenie mechanizmu aktualizacji stereotypów uruchamiającego się w momencie bezpośredniego kontaktu z przedstawicielami stereotypizowanej grupy. Nie mniej istotne było (idąc śladem Świstak) rozważenie, czy istnieje zależność między

Warto dodać, że żadna z publikacji Projektu GLOBE nie doczekała się tłumaczenia na język polski,

510

co z pewnością przyczynia się do powstawania tego swoistego chaosu terminologicznego.

doświadczeniem migracyjnym Hiszpanów mieszkających w Polsce a polskimi przekonaniami na temat mieszkańców Półwyspu Iberyjskiego.

Drugi cel natomiast dotyczył dokonania ogólnej charakterystyki Hiszpanów żyjących w Polsce jako nowej grupy imigranckiej poprzez ustalenie jej podstawowych cech socjodemograficznych, motywów migracji, zajęć podejmowanych w Polsce itp.

Oba cele poboczne zostały wyznaczone w oparciu o przekonanie, że imigracja Hiszpanów do Polski stanowi warty opisania precedens w historii relacji między oboma krajami.

Odnosząc się do wyników analiz zawartych w stanie badań, można powiedzieć, że niniejsze badanie w pewnej mierze stanowi swoisty amalgamat przedstawionych tam zainteresowań badawczych, ponieważ łączy z jednej strony chęć opisu doświadczeń imigrantów z Hiszpanii w Polsce (prace Świstak i Nalewajko), z drugiej zaś dążenie do nazwania i uporządkowania tych cech obu kultur, które w największym stopniu regulują przebieg interakcji ich przedstawicieli (Kluckholn, Hall, Hofstede, Trompenaars, Projekt GLOBE), kładąc przy tym szczególny nacisk na aspekt językowy i komunikacyjny (Baran).

5.2. Metoda badawcza

Główną metodą wybraną do zrealizowania powyższych celów badawczych był ⁵¹¹ wywiad osadzony w tradycji jakościowej. Wybór ten był w pierwszej kolejności motywowany faktem, że właśnie taki rodzaj badań jest szczególnie odpowiedni wtedy, gdy badacz dąży do głębokiego zrozumienia zarówno wybranego zjawiska, jak i procesów, które determinują jego zachodzenie . Po drugie, za interesujące uznano ⁵¹² podjęcie próby choćby częściowego odniesienia się do koncepcji osadzonych w tradycji ilościowych badań międzykulturowych typu cross- w nowym, jakościowym i dwukulturowym ujęciu, co jawiło się jako szansa na spojrzenie na relacje polsko-hiszpańskie z nowej perspektywy.

Choć w literaturze przedmiotu nie ma zgodności co do stosowanej terminologii, przyjęto tutaj bodaj

511

najpowszechniejsze podejście, zgodnie z którym sam wywiad jest metodą badawczą, natomiast jego konkretne rodzaje określane są jako techniki badawcze. Zob. np. A. Fontana, J. H. Frey, Wywiad. Od neutralności do politycznego zaangażowania, [w:] Metody badań jakościowych, N. K. Denzin, Y. S. Lincoln (red.), Warszawa 2009, s. 85-87.

Ciż (red.), Handbook of Qualitative Research, New York 2000, s. 8.

512

Spośród wachlarza wariantów wywiadu wybrano indywidualny wywiad pogłębiony częściowo ustrukturyzowany, a więc taki, w którym lista pytań lub zagadnień może być modyfikowana w zależności od sytuacji, postawy respondenta itd. Taki rodzaj wywiadu sprzyja uzyskaniu spontanicznych, złożonych odpowiedzi, ⁵¹³ przybierających niejednokrotnie formę swoistych narracji. Co więcej, za dużą wartość uznano fakt, że w takim podejściu możliwe jest doprecyzowanie, objaśnianie i parafrazowanie pojęć w trakcie gromadzenia danych, co jest szczególnie cenne w przypadku badań międzykulturowych, w których ryzyko pojawienia się nieporozumień jest wyjątkowo wysokie.

Ważnym elementem wywiadu było zastosowanie w zmodyfikowanej formie metody incydentów krytycznych, inspirując się tym samym podejściem badawczym Thomasa opisanym w rozdziale 2. Chodziło zatem o zidentyfikowanie takich sytuacji, które zostały szczególnie dokładnie zapamiętane przez badanych ze względu na to, że były wyjątkowo zaskakujące, niezrozumiałe lub nieoczekiwane. Następnie dokonano analizy zgromadzonych incydentów, by na ich podstawie wyciągnąć wnioski dotyczące ich potencjalnego kulturowego podłoża. Należy podkreślić, że sytuacje te nie muszą być – jak mogłoby sugerować określenie „krytyczne” – dramatyczne czy wzbudzać szczególnie negatywne emocje . W przypadku niniejszych badań technika incydentów ⁵¹⁴ krytycznych została zastosowana w ramach wywiadu poprzez włączenie do niego pytania o sytuacje szczególnie zaskakujące lub zapadające w pamięć, a następnie dokonanie odrębnej analizy otrzymanych odpowiedzi. Co istotne, takiemu pytaniu towarzyszy prośba o próbę zinterpretowania opisanej sytuacji. Dzięki tej technice możliwe było także wyodrębnienie polsko-hiszpańskich rich pointów.

Scenariusz wywiadu składał się z formuły wprowadzającej zawierającej informacje o celu badań i ich anonimowości oraz z 12 ramowych pytań. Zgodnie

S. Gudkova, Wywiad w badaniach jakościowych, [w:] Badania jakościowe. Metody i narzędzia,

513

D. Jemielniak (red.), t. 2, Warszawa 2012, s. 113. Za słuszne uznano ponadto następujące stwierdzenie Jeana Claude’a Kaufmanna: „Najlepsze pytania nie pochodzą z przygotowanej uprzednio siatki, należy je odnaleźć, odwołując się do tego, co przed chwilą powiedział informator”. J. C. Kaufmann, Wywiad rozumiejący, Warszawa 2010, s. 75.

J. Cope I G. Watts zwracają uwagę na fakt, że podczas prowadzenia wywiadu mającego na celu

514

identyfikację incydentów krytycznych należy unikać ograniczania się do rozmów wyłącznie na tematy trudne. Podkreślają także, że za incydent krytyczny może być także uznana sytuacja wzbudzająca pozytywne uczucia, wywołująca entuzjazm itd. J. Cope, G. Watts, Learning by Doing.

An Exploration of Experience, Critical Incidents and Reflection in Entrepreneurial Learning,

„International Journal of Entrepreneurial Behaviour and Research”, 2000, nr 6, s. 112.

z przyjętym podejściem stanowi on pewnego rodzaju szkic, który przypomina badaczowi o zagadnieniach, które powinien poruszyć, jednakże w żadnym stopniu nie odzwierciedla on przebiegu badania – zarówno kolejność pytań, jak i ich forma mogą być modyfikowane, wielokrotnie stosowane są ponadto takie środki jak parafraza, dopowiedzenie, pytania pomocnicze itp.

Zasadniczo jednak na początku wywiadu zadawane były cztery ogólne pytania otwierające, z jednej strony dające respondentowi czas na oswojenie się z nową sytuacją komunikacyjną, z drugiej zaś będące, zgodnie z propozycją Susan E. Chase,

„zaproszeniem do opowiedzenia historii” . Były to pytania o powód i okoliczności ⁵¹⁵ przyjazdu do Polski (1), pierwsze wrażenia z pobytu w Polsce (2), początki pracy ⁵¹⁶ w Polsce (3) oraz pierwsze wrażenia z kontaktów z współpracownikami (4). Ich podstawowym celem było zgromadzenie informacji na temat ogólnego kontekstu migracji do Polski oraz procesu konfrontacji wcześniejszych wyobrażeń z zastaną rzeczywistością, jednak fakt ich dużej ogólności umożliwiał respondentom poruszanie wielu innych tematów. Kolejny element scenariusza stanowiło pytanie służące identyfikacji incydentów krytycznych, a więc dotyczące szczególnie zaskakujących sytuacji, które zapadły respondentom w pamięć podczas życia w Polsce (5).

W zależności od stopnia otwartości respondenta, kwestia ta była poruszana bezpośrednio po pytaniach otwartych lub odkładana na później. Istotną część wywiadu stanowiły pytania bardziej szczegółowe, odnoszące się bezpośrednio do przyjętego modelu badania, a więc dotyczące zaobserwowanego w Polsce stosunku do czasu i punktualności (6), relacji międzyludzkich w pracy, rodzinie, gronie przyjaciół (7), relacji z przełożonymi lub podwładnymi (8), mowy ciała i ogólnego sposobu okazywania uczuć (9), relacji damsko-męskich oraz społecznej roli kobiet i mężczyzn (10). Każdorazowo respondenci byli zachęcani, by, po pierwsze, odnosić się również do kontekstu zawodowego, a po drugie zestawiać swoje doświadczenia z życia w Polsce i interakcji z Polakami z tym, co w ich opinii jest normą w kulturze hiszpańskiej.

W części zamykającej zazwyczaj zadawano pytanie o plany dotyczące pozostania

S. E. Chase, Wywiad narracyjny. Wielość perspektyw, podejść, głosów, [w:] Metody badań…, s. 32.

515

Celowo nie został załączony scenariusz z listą pytań, ponieważ zgodnie z przyjętym podejściem służył

516

on wyłącznie jako ogólny schemat badania, a kolejność pytań, ich forma, a także liczba (jeśli uwzględnić pytania uszczegóławiające), były modyfikowane w trakcie każdego wywiadu.

w Polsce z prośbą o uzasadnienie odpowiedzi (11) oraz uzupełniano metryczkę (12) o te informacje, które nie padły spontanicznie w trakcie wywiadu (wiek, wykształcenie, wykonywany zawód, miejsce pochodzenia w Hiszpanii, czas pobytu w Polsce). Taka forma wywiadu, oparta na pytaniach otwartych, miała na celu umożliwienie respondentom swobodnego formułowania rozbudowanych, wielowątkowych i spontanicznych wypowiedzi w formie jak najbardziej zbliżonej do zwykłej rozmowy, co z kolei miało służyć zgromadzeniu nie tylko jak największej liczby informacji na temat ich doświadczeń, lecz również poznaniu sposobu interpretacji przytaczanych sytuacji i tym samym dotarcia do głębszych zależności i procesów (a więc nie tylko odpowiedzi na pytanie „co?”, lecz również „jak?” i „dlaczego?”).

Innymi słowy, głównym zamierzeniem pozostaje jednakże nie tyle klasyfikacja czy systematyzacja najbardziej znaczących polsko-hiszpańskich różnic kulturowych, ile jak najwnikliwsza analiza kulturowego uwarunkowania komunikacji przedstawicieli tych dwóch nacji. Osiągnięciu wysokiego poziomu wnikliwości służyć mają wielość przykładów, zwrócenie dużej uwagi na warstwę językową oraz nieustanne poszukiwanie zależności między różnymi aspektami wskazywanymi przez respondentów. Celem rozważań nie będzie zatem wyciągnięcie jednoznacznych wniosków oraz przyporządkowanie przedstawicielom obu badanych kultur konkretnych wzorców zachowań. Chodzi raczej o to, by pewne najpowszechniejsze tendencje – dotyczące oczekiwanego postępowania, sposobów interpretacji rzeczywistości, reprezentowanych wartości – opisać oraz ukazać jako elementy swoistej sieci powiązań.

5.3. Dobór próby badawczej

Z uwagi na fakt, że w przypadku badań prowadzonych metodą wywiadu nie może być mowy o reprezentatywności próby , wyodrębniono takie kryteria doboru ⁵¹⁷ respondentów, które pozwolą na uzyskanie jak najbardziej zróżnicowanych danych.

Zgodnie z podstawowymi dwoma kryteriami w badaniu mogli wziąć udział Hiszpanie, które mieszkali w Polsce oraz pracowali z Polakami od co najmniej sześciu miesięcy.

Pół roku wydaje się wystarczająco długim okresem, by stać się współuczestnikiem

J. C. Kaufman odnosi się do tej kwestii następująco: „Ideałem (gdy nie chodzi nam o dokładnie

517

określoną kategorię) jest więc zrównoważenie kryteriów (wiek, zawód itd.) jak w próbie reprezentatywnej, przy pełnej świadomości, że w badaniach jakościowych w żadnym razie próba nie może być traktowana jako reprezentatywna”. J. C. Kaufmann, dz. cyt., s. 64.

różnorakich interakcji społecznych, dokonać licznych obserwacji i wyrobić sobie opinię na temat nowego środowiska. Podczas doboru respondentów dążono do zachowania równowagi liczebnej między uczestnikami płci żeńskiej i męskiej, a także starano się docierać do osób w różnym wieku oraz pracujących w różnych branżach, choć pierwsza z tych kwestii okazała się dość problematyczna ze względu na fakt pewnej homogeniczności badanej grupy imigranckiej (zob. rozdział 6).

Ustalając zamierzoną liczbę respondentów, kierowano się zasadą, zgodnie z którą wywiady powinny być przeprowadzane tak długo, aż doprowadzą do tzw.

momentu nasycenia teoretycznego, czyli do punktu, w którym kolejne rozmowy nie wnoszą już nowej wiedzy . ⁵¹⁸

Przy bezpośrednim doborze respondentów zastosowano dwie metody.

W pierwszej kolejności zdecydowano się na metodę kuli śnieżnej, przyjmując za Jędrzejem Morawieckim, że pozwoli to na „najbardziej naturalne zachowanie badacza w oczach respondentów” , tj. osoby dążącej do zrozumienia jakiegoś zjawiska ⁵¹⁹ i proszącej o pomoc . Ze sposobem tym wiąże się jednak ryzyko pozostawania w tym ⁵²⁰ samym kręgu towarzyskim, wydaje się ono ponadto szczególnie duże w przypadku badania grupy imigrantów z wybranego kraju. Z tego względu użyta została także metoda doboru celowego poprzez zamieszczenie ogłoszeń o poszukiwaniu rozmówców w grupie utworzonej w serwisie społecznościowym Facebook, która służy wymianie informacji między Hiszpanami mieszkającymi w Polsce, a także we wrocławskiej klubokawiarni „Księgarnia Hiszpańska” będącej miejscem spotkań osób związanych z kulturą hiszpańską, w tym samych Hiszpanów. Kilka bezpośrednich zaproszeń do udziału w badaniu skierowano do członków wspomnianej grupy oraz innych, służących komunikacji cudzoziemców we Wrocławiu. Respondentów ze względów logistycznych szukano w pierwszej kolejności we Wrocławiu, nie wykluczając jednak możliwości poszerzenia próby o mieszkańców spoza tego miasta.

S. Kvale, Prowadzenie wywiadów, Warszawa 2012, s. 88. Zob. także S. Pasikowski, Granice

518

teoretycznego nasycenia, [w:] Badania jakościowe. W poszukiwaniu dróg i inspiracji, M. Szumigraj, E. Trębinska-Szumigraj, D. Zielińska-Pękał (red.), „Rocznik Lubuski”, t. 41, Zielona Góra 2005, s. 33-40.

J. Morawiecki, Syberyjska sekta wissarionowców jako fenomen społeczno-religijny, Warszawa 2010,

519

s. 65.

Tamże.

520

5.4. Procedura badawcza

Zaprojektowanie badania oraz doprecyzowanie celów badawczych poprzedziło dokonanie przeglądu literatury z zakresu badań nad komunikacją międzykulturową i stosunkami polsko-hiszpańskimi oraz opracowanie stanu badań. Następnie podjęto decyzję o wyborze metody badawczej, która w największym stopniu umożliwi realizację obranych celów oraz uzupełnienie dotychczasowego stanu wiedzy.

Po sporządzeniu scenariusza wywiadu, skonsultowaniu go z natywną użytkowniczką języka hiszpańskiego zajmującą się badaniami jakościowymi , a także określeniu ⁵²¹ kryteriów doboru próby przeprowadzono indywidualne wywiady z 27 osobami (12 kobietami i 15 mężczyznami) w wieku od 23 do 46 lat . Uzyskanie większego ⁵²²

Po sporządzeniu scenariusza wywiadu, skonsultowaniu go z natywną użytkowniczką języka hiszpańskiego zajmującą się badaniami jakościowymi , a także określeniu ⁵²¹ kryteriów doboru próby przeprowadzono indywidualne wywiady z 27 osobami (12 kobietami i 15 mężczyznami) w wieku od 23 do 46 lat . Uzyskanie większego ⁵²²