Ilość wydzielanego ciepła

Rozprzestrzenianie pożaru leśnego można opisać funkcją ilości wydzielającego się ciepła i jego przenoszenia do strefy nie objętej spalaniem.

Przy pożarach leśnych mamy do czynienia zarówno z prądami konwekcyjnymi, jak i promieniowaniem. Te dwa sposoby przenoszenia ciepła są nierozerwalne podczas spa‑ lania w warunkach leśnych i zawsze idą ze sobą w parze. Konwekcja następuje w wyniku przenoszenia ciepła i masy od środowiska pożaru o wyższej temperaturze, do otoczenia o niższych wartościach temperaturowych. Promieniowanie zaś odbywa się w strefie samego pożaru, gdzie część energii palącego się ciała przekazywana jest drugiemu ciału na zasadzie emisji cieplnej. Rozrzut średnich temperatur zmniejsza się, w miarę zbliżania się do powierzchni podłoża. Stąd można wyciągnąć wniosek, że jednym z podstawowych parametrów charakteryzujących pożar lasu, jest różnica temperatur otaczających mas powietrza, w wyniku których powstaje turbulencja.

Front pożaru jest płomieniową strefą spalania, w której następuje zapalenie i spalanie materiałów leśnych. Front ten oddziałuje na taką objętość lub powierzchnię, na której materiały palne osiągnęły stan dojrzałości pożarowej, aby spowodować tzw. zapalenie progresywne. Jeżeli ilość ciepła powstała we froncie pożaru jest zbyt mała albo istnieje zbyt duża odległość między frontem, a materiałem palnym, zapalenie progresywne, nie nastąpi i zajdzie zjawisko samougaszenia pożaru leśnego.

Front spalania płomieniowego oddziałuje na materiał palny w ten sposób, że ilość ciepła zaabsorbowanego przez substancję palną w stosunku do całkowitej ilości wy‑ dzielanego ciepła wzrasta. Oznacza to, że następują korzystne warunki do przenoszenia rozgrzanej masy materiałów palnych, które podwyższają temperaturę powietrza w oto‑ czeniu pożaru, czyli zachodzi wtedy zjawisko progresywnego zapalenia. Są to warunki, które przy dużej liczbie pożarów nie występują albowiem w pewnych układach palnych następuje wytworzenie się określonych stałych warunków wymiany ciepła. Odnosi się to przede wszystkim do stałej ilości ciepła przekazywanej z frontem pożaru. Jeżeli front pożaru rozprzestrzenia się z określoną prędkością, to na drodze rozwoju wszystkie ma‑

96 III. PODSTAWY PROCESU SPALANIA W ŚRODOWISKU LEŚNYM

teriały palne otrzymują określony zasób energii. Energia ta ogrzewa powierzchnię tych materiałów do temperatury, przy której rozkład powierzchniowy materiału leśnego jest spontaniczny. Oznacza to, że substancja palna zaabsorbowała krytyczną wielkość energii cieplnej, wystarczającej do samorzutnego i trwałego zapalenia się z powstałej na skutek rozkładu fazy lotnej. Na rys. 29 przedstawiono wartości temperatur, jakie panują przy różnych rodzajach pożarów lasu.

Rysunek 29. Wartości temperatur jakie panują przy różnych rodzajach pożarów

5. Przyczyny powstawania katastrofalnych pożarów lasu 97

5. Przyczyny powstawania katastrofalnych pożarów lasu

Pożarem katastrofalnym może stać się każdy pożar lasu z winy człowieka oraz sprzyjają‑ cych warunków pogodowych i terenowych. Analizując okoliczności powstania pożarów katastrofalnych (powierzchnia powyżej 500 ha), możemy wyodrębnić różne rodzaje przyczyn, które tworzą związek przyczynowo ‑skutkowy, których następstwem jest ka‑ tastrofalny pożar lasu. Z reguły jest też tak, że o tym, jakie rozmiary przybierze pożar, nie decyduje tylko jedna przyczyna, ale wiele różnych okoliczności ze sobą powiązanych, często określanych jako splot zdarzeń. Do najistotniejszych przyczyn wpływających na powstanie pożaru wielkoobszarowego lasu należą: warunki meteorologiczne, warunki siedliskowo ‑drzewostanowe i czynniki wynikające z niedoskonałości funkcjonowania systemu ochrony przeciwpożarowej [9].

5.1. Warunki meteorologiczne

Występowanie pożarów lasu jest ściśle związane z warunkami pogodowymi, które wpły‑ wają na stan wilgotności leśnych materiałów palnych, szczególnie jej martwych składni‑ ków (pokrywa ściółkowa i trawiasta). Stan tzw. pogody pożarowej, kiedy powstaje ponad 60% pożarów lasu, charakteryzują: wilgotność ściółki wynosząca ≤ 12%, temperatura powietrza ≥ 24°C, wilgotność względna powietrza ≤ 40%, małe zachmurzenie i brak opadu atmosferycznego. Im bardziej przekroczone są te wartości i im dłuższy jest okres bez opadu, tym prawdopodobieństwo powstania pożarów wielkoobszarowych rośnie. Wszystkie pożary katastrofalne, które odnotowano w ostatnim dwudziestoleciu, po‑ wstały, kiedy temperatura powietrza przekraczała 30°C (osiągała maksymalne wartości 37–38°C), wilgotność względna powietrza spadała do poziomu 25–30%, utrzymywana się długotrwała susza, zachmurzenie było małe, a wilgotność ściółki była mniejsza niż 10%, osiągając w niektórych przypadkach wartości minimalne rzędu 6–8%.

Czynnikiem, który ma zasadniczy wpływ na rozprzestrzenianie się pożaru lasu jest prędkość wiatru i jego kierunek. Pożary katastrofalne występują przy silnych, porywistych wiatrach o prędkościach często przekraczających 10 m/s i wiejących ze zmiennych kie‑ runków. Wpływa to na częste zmiany kierunków rozprzestrzeniania się ognia i powoduje tworzenie się prądów konwekcyjnych rozgrzanego powietrza, co sprzyja powstawaniu tzw. burz ogniowych i przerzutom zarzewi ognia na znaczne odległości. Jest to charak‑ terystyczne do zmian frontów atmosferycznych, kiedy okres upalnej pogody dobiega końca i nadchodzi front burzowy. W wielu przypadkach pożarów wielkoobszarowych ta zmiana pogody przyczynia się w jakimś stopniu do wystąpienia pożaru i później przy wystąpieniu opadu do jego opanowania (np. pożary w Potrzebowicach i Rudach Raciborskich). Oczywiście czas tych zmian frontalnych może być różny.

98 III. PODSTAWY PROCESU SPALANIA W ŚRODOWISKU LEŚNYM

5.2. Warunki siedliskowo ‑drzewostanowe

Warunki siedliskowo ‑drzewostanowe w miejscu powstania pożaru wpływają istotnie na rodzaj pożaru lasu i decydują czy z w miarę „bezpiecznego pożaru pokrywy gleby” (wszystkie pożary leśne w swoim początkowym stadium są takim rodzajem pożaru) może dojść do przekształcenia w pożar całkowity drzewostanu. Pożary wielkoobszarowe są właśnie takim rodzajem, a o tym decyduje przede wszystkim siedliskowy typ lasu, skład gatunkowy i wiek drzewostanu.

Drzewostany rosnące na siedliskach boru suchego, boru świeżego, boru mieszane‑ go świeżego, boru wilgotnego, boru mieszanego wilgotnego są najczęściej nawiedzane przez pożary (78% pożarów) i te siedliska palą się przede wszystkim wskutek pożarów wielkoobszarowych.

Z racji składu gatunkowego polskich lasów oczywiście drzewostany sosnowe palą się najczęściej (86% pożarów). Szczególna podatność sosny wynika z dużej zawartości żywicy w drewnie, olejków eterycznych w igliwiu oraz szybkiego zamierania dolnych partii gałęzi. Wskutek naturalnego oczyszczania się sosny następuje duże nagromadzenie się łatwopalnej biomasy na pokrywie gleby. Istotny jest także w propagacji ognia udział innych gatunków szczególnie w warstwie podrostu i podszytu. Szczególną rolę odgrywa w niej świerk i jałowiec, ułatwiając przejście pożaru z dna lasu w korony drzewostanu i przeistoczenie się w pożar całkowity.

Ze względu na wiek drzewostanu większym zagrożeniem pożarowym odznaczają się drzewostany młodszych klas wieku, szczególnie I i II kw. Około 68% pożarów powstaje w drzewostanach w wieku do 60 lat. W młodych drzewostanach o pełnym zwarciu koron i niskiej odległości gałęzi od podłoża, zdecydowanie łatwiej dochodzi do pożarów cał‑ kowitych, które ze względu na dużą ilość biomasy o korzystnej pod względem spalania strukturze przestrzennej rozprzestrzeniają się z bardzo dużymi prędkościami i są trudne do zatrzymania. W konsekwencji ogień jest w stanie objąć duże masywy lasu i dopro‑ wadzić do pożaru całkowitego drzewostanów starszych. Sytuacja taka miała miejsce w przypadku czterech katastrofalnych pożarach w 1992 r., w trakcie których spaleniu uległo 61% drzewostanów I i II klasy wieku. Drzewostany III klasy i starsze stanowiły 28%, a pozostałe powierzchnie tylko 11%.

5.3. Czynniki wynikające z niedoskonałości funkcjonowania systemu ochrony przeciwpożarowej

Czynniki te w sposób bezpośredni lub pośredni wpływają na najistotniejszy parametr, rzutujący zarówno na rozwój sytuacji pożarowej, jak i skuteczność akcji ratowniczej, jakim jest czas. Do grupy tych czynników, które wywierają wpływ na rozmiar pożaru, a w skrajnych warunkach mogą przyczynić się do powstania pożaru wielkoobszarowego, można zaliczyć przede wszystkim:

5. Przyczyny powstawania katastrofalnych pożarów lasu 99

• późne wykrycie pożaru i zaalarmowanie sił ratowniczych:

– szybkie wykrycie pożaru i powiadomienie jednostek ratowniczych stwarza duże szanse podjęcia efektywnych działań gaśniczych, kiedy pożar jest w zarodku. Każde opóźnienie na tym etapie organizowania akcji ratowniczej wpływa na rozmiar pożaru i straty. Przy szczególnie korzystnych warunkach do rozprzestrzeniania się ognia, czas swobodnego rozwoju pożaru wynoszący 30–45 min. może spowodować przyrost powierzchni objętej spaleniem nawet do kilkunastu ha. Kolejna zwłoka powoduje już zwielokrotnienie tego przyrostu, gdyż wpływ czasu trwania pożaru na powierzchnię pożaru ma charakter wykładniczy, wyrażony drugą potęgą;

– dostępność terenu, wynikająca zarówno z charakteru obszaru leśnego (np. tereny poligonowe, tereny z niewybuchami, zapadliska np. w przypadku pożaru w Nadleśnic‑ twie Olkusz), złego stanu dojazdów pożarowych lub niedostatecznie zorganizowanej sieci komunikacyjnej w lesie, jak i trudności w dostępności ze względu na rodzaj sprzętu pożarniczego. Bywa często, że do gaszenia pożarów lasu dysponowane są samochody gaśnicze nieprzydatne w trudnych warunkach terenowych. Problemem jest to, że jednostki Krajowego Systemu Ratowniczo ‑Gaśniczego nie dysponują od‑ powiednia liczbą takich pojazdów;

– kłopoty związane ze znalezieniem pożaru przez interweniujące jednostki ratownicze w trudnych warunkach, jakie stwarza las szczególnie w obcym terenie. Rozwiązaniem jest wtedy doprowadzenie jednostek przez służbę leśną;

– niewystarczającą liczba sił i środków dysponowanych do pożaru. Przy sprzyjających warunkach pogodowych, utrzymującego się od dłuższego czasu dużego zagrożenia pożarowego i w przypadku powstania pożaru w lesie zaliczonym do I kategorii zagrożenia pożarowego bezwzględną zasadą powinno być wysłanie w I rzucie do zgłoszonego pożaru kilku jednostek, by ich działania przyniosły oczekiwany skutek; – brak rozpoznania sytuacji na miejscu pożaru i błędy taktyczne prowadzenia akcji ratowniczo ‑gaśniczej. Właściwy wybór taktyki gaszenia i dostosowania do niej metod gaśniczych daje rozpoznanie sytuacji pożarowej, które jest podstawowym obowiązkiem kierującego akcją;

– braki w zaopatrzeniu w wodę dla celów gaśniczych;

– dużą liczbę pożarów w tym samym czasie. W takiej sytuacji, przy niewystarczającej ilości sił własnych, konieczne jest dysponowanie jednostek z innych rejonów, co wydłuża czas podjęcia działań gaśniczych lub podejmowanie decyzji o ich kolejności, uwzględniając istniejące zagrożenia poszczególnych zdarzeń.

100 III. PODSTAWY PROCESU SPALANIA W ŚRODOWISKU LEŚNYM

6. Skutki ekonomiczne i ekologiczne powodowane przez pożary lasu Lasy, z racji swoich wielorakich funkcji, stanowią szczególne dobro i są niezbędne do dalszej egzystencji człowieka na kuli ziemskiej. Odgrywają istotną rolę w kształtowaniu zarówno klimatu całej planety, jak i klimatu lokalnego. Dostarczają tlenu organizmom żywym. Wraz z ginącym lasem, ubywa nam źródeł tlenu, którego część – dzięki wyła‑ dowaniom atmosferycznym – przekształca się w ozon stanowiący warstwę ochronną dla życia na Ziemi. Jest on również wytwarzany przez utleniające się żywice drzew iglastych, co podnosi jeszcze znaczenie tych gatunków.

Lasy oczyszczają powietrze, którym przecież wszyscy oddychamy, wiążąc dwutlenek węgla, i pochłaniają pyły emitowane przez przemysł. Lasy przyswajają rocznie 2/3 CO₂ wiązanego przez całą szatę roślinną kontynentów. Niszczenie lasów pozbawia nas natu‑ ralnej oczyszczalni i ochrony przed negatywnymi skutkami cywilizacji przemysłowej.

Spełniają one też funkcję regulującą w zakresie gospodarki wodnej, chroniąc przed klęskami żywiołowymi (powodzie, erozja gleby).

Lasy zapewniają przetrwanie niezliczonym gatunkom roślin i zwierząt. Gospodarce narodowej dostarczają zaś cennych surowców, w postaci drewna i takich produktów leśnych, jak: zioła, owoce, grzyby i dziczyzna. Wreszcie lasy oddziałują bezpośrednio na każdego z nas, stwarzając warunki dobrego wypoczynku i regeneracji zdrowia, za‑ chęcając do uprawiania turystyki, chroniąc przed hałasem, kurzem, tłokiem i gwarem wielkomiejskiego życia, obdarzając swoimi walorami estetyczno ‑krajobrazowymi, przez co przyczyniają się do fizycznego i duchowego rozwoju społeczeństwa.

Skutki pożarów mają charakter bezpośredni (wymierny) dotyczący skutków ekono‑ micznych i pośredni (trudno wyliczalny bądź niewymierny) wiążący się z następstwami ekologicznymi.

6.1. Skutki ekonomiczne

Skutki ekonomiczne obejmują straty bezpośrednie, które uwzględniają: • spalone i uszkodzone drewno na pniu,

• spalone i uszkodzone drewno ścięte,

• spaloną lub uszkodzoną produkcję z użytkowania ubocznego lasu, które definiowane jest jako pozyskanie wszystkich użytków leśnych nie będących drewnem,

• koszty akcji gaśniczej, • oczyszczanie pożarzyska,

• wydatki na odnowienie powierzchni spalonej.

Pojęcie „strata ekonomiczna” jest znacznie szersze, gdyż obejmuje:

• ocenę wartościową powstałych lub możliwych strat ponoszonych przez poszcze‑ gólnych użytkowników lasu w wyniku zmniejszenia ilości i pogorszenia jakości zasobów przyrody,

6. Skutki ekonomiczne i ekologiczne powodowane przez pożary lasu 101

• całkowitą lub częściową utratę cennych wartości materialnych, dochodu, zysku, • straty różnych środków ponoszonych na likwidację następstw pożaru (straty w nakła‑

dach pracy, finansowe, w zasobach przyrody, naruszenie gospodarczej działalności). Różnie szacowane są straty bezpośrednie w krajach Europy. Żaden kraj nie dysponuje, jak dotąd, kompleksową metodyką oceny strat wyrażonych w ekonomicznych wskaź‑ nikach. Według opracowania Instytutu Badawczego Leśnictwa [10] straty bezpośrednie wynoszą około 17 tys. zł w przeliczeniu na 1 ha spalonej powierzchni. Straty ekologiczne (pośrednie) wynoszą zaś 96 tys. zł/ha. Według danych Lasów Państwowych w latach 2000–2013 straty bezpośrednie wskutek pożarów wyniosły 68 677 994 zł (tabela 12).

Tabela 12. Straty bezpośrednie wskutek pożarów w Lasach Państwowych w latach 2000–2013

Rok Wysokość strat [zł] Wartość 1ha spalonej powierzchni [zł]

2000 8 607 000 9693 2001 2 945 000 8272 2002 4 381 185 9039 2003 15 656 572 7024 2004 3 499 020 6175 2005 3 505 354 7087 2006 5 095 076 7354 2007 6 960 269 4000 2008 3 005 470 9261 2009 2 420 048 6239 2010 2 951 031 16760 2011 2 114 000 5508 2012 5 836 000 7803 2013 1 702 000 10169 Razem 68 677 994 – Źródło: DGLP

102 III. PODSTAWY PROCESU SPALANIA W ŚRODOWISKU LEŚNYM

Uwzględniając współczynnik wielokrotności strat ekologicznych w stosunku do strat bezpośrednich, na podstawie wymienionej wcześniej pracy, łączne straty wskutek pożarów lasu wyniosły około 476 mln zł.

6.2. Skutki ekologiczne

Wpływ pożaru lasu na atmosferę

Bezpośrednim następstwem pożarów lasu dla środowiska naturalnego jest wzrost stężenia CO₂ w powietrzu. W miarę zwiększania się liczby pożarów i przy wielkoobsza‑ rowych pożarach, wydzielana ilość tego gazu niebezpiecznie rośnie i wpływa na klimat, przyczyniając się do tzw. efektu cieplarnianego [11]. Podczas pożaru lasu wskutek spalania jednej tony leśnych materiałów powstaje: 1375 kg dwutlenku węgla, 125 kg tlenku węgla, 50 kg cząstek stałych i ciekłych, 12,5 kg węglowodorów, 2,5 kg tlenków azotu, które są emitowane do atmosfery (rys. 30). Niektóre z nich (metan, tlenki węgla, azotu i siarki należące do grupy tzw. gazów szklarniowych) przyczyniają się do globalnych zmian kli‑ matycznych, gdyż uszkadzają powłokę ozonową chroniącą życie na Ziemi. Aby wyrównać emisję CO₂ z 1 ha spalonego lasu trzeba zalesić 10–25 ha.

Bezpośrednie oddziaływanie dymów na płuca człowieka gaszącego pożar w ciągu jednego dnia, jest równoznaczne z wypaleniem przez niego 4 paczek papierosów.

Z węgla pierwiastkowego zmagazynowanego w lasach, przez jego niszczenie ogniem uwalniana jest 1/6 ogólnej ilości emitowanego do atmosfery CO₂. A więc gazu odpowie‑ dzialnego obecnie aż w 50% za dodatkowy efekt cieplarniany. Drugim w kolejności gazem przyczyniającym się do tego zjawiska (w 17%) jest metan. Emisje w spalaniu biomasy lasów borealnych stanowią 3–5% ogólnej rocznej wartości światowej. Powstające emisje wskutek pożarów lasu mają większy wpływ na globalne zmiany klimatyczne niż można było dotąd przypuszczać, a co wynikałoby z ich procentowego udziału w łącznej emisji gazów cieplarnianych. Powstające słupy dymu są bardzo wysokie i sięgają do atmosfery nawet na wysokość 8 km. Pozostające w atmosferze cząstki dymu są częścią globalnej cyrkulacji (cząstki te działają jak ogniska kondensacji chmur, w wyniku czego, występują kwaśne opady atmosferyczne). Dym unoszący się z pożarów lasów wpływa na zmniej‑ szenie się opadów deszczu, jednocześnie powodując gwałtowne burze. Wznosi się on do chmur, przyczyniając się, by osiągnęły one większe niż normalne rozmiary. Cząsteczki dymu sprawiają, że woda w chmurach tworzy krople zbyt małe, by mogły spaść na ziemię. Przenoszone są one w wyższe poziomy atmosfery, gdzie zamarzają, tworząc kryształki lodu. Spadają one później w postaci gradu w trakcie gwałtownych burz z piorunami zamiast łagodnych deszczy. Burze silniejsze niż normalne uwalniają wyżej w atmosferze utajnione ciepło, które wpływa na globalne i lokalne systemy cyrkulacji. Burze wznoszą ponadto dym wyżej, w efekcie czego rozprzestrzenia się na większe obszary. W latach 1991–2001 wskutek pożarów lasu w państwach Europy Środkowej i Wschodniej wielkość emisji wyniosła 53 020 tys. ton. Blisko 64% emisji pochodziło z Polski. Dym i zawarte w nim

6. Skutki ekonomiczne i ekologiczne powodowane przez pożary lasu 103

produkty spalania pogarszają warunki życia i wpływają także negatywnie na zdrowie ludności nie tylko zamieszkałej w sąsiedztwie pożaru, ale również stanowią zagrożenie dla obszaru w promieniu nawet do 100–200 km.

Rysunek 30. Wpływ pożaru lasu na środowisko naturalne

Źródło: Instytut Badawczy Leśnictwa

Wpływ pożaru lasu na drzewostan i pokrywę gleby

Pożar lasu, w zależności od intensywności ognia, czasu jego oddziaływania, prędkości i kierunków rozprzestrzeniania się, wpływa zarówno na całość ekosystemu, jak i na po‑ szczególne jego elementy: drzewostan, runo leśne, faunę i glebę. Ogień jest integralnym składnikiem środowiska, a jednocześnie drastycznym, szybko działającym czynnikiem je przekształcającym. Stopień destruktywnych zmian zależy od składu gatunkowego drzewostanu, jego wieku, rzeźby terenu oraz od warunków meteorologicznych, zarówno podczas pożaru, jak i po nim.

Bezpośrednim skutkiem pożaru jest częściowe lub całkowite zniszczenie roślin lub ich osłabienie. Narusza to podstawowe piętro producentów w biocenozie, prowadząc do

104 III. PODSTAWY PROCESU SPALANIA W ŚRODOWISKU LEŚNYM

szybkiej mineralizacji resztek organicznych i decyduje o tempie obiegu materii w ekosyste‑ mie. Wtórnym zjawiskiem zaś są zmiany abiotyczne elementów ekosystemu (mikroklimat, gleba). Ogień niszczy korony drzew, ich pni, korzenie.

Ocena wzrokowa stanu drzewostanów po pożarze pozwala wyróżnić kilka rodzajów ich uszkodzeń. Uszkodzenia całkowite powstają w wyniku pożarów wierzchołkowych młodszych drzewostanów, w których nieodwracalnie uszkodzony został aparat asymi‑ lacyjny (igły lub liście), pączki i pędy. Uszkodzenia częściowe dotyczą na ogół starszych drzewostanów po pożarze całkowitym lub pożarze pokrywy gleby o znacznej intensyw‑ ności, podczas którego aparat asymilacyjny uległ częściowemu zniszczeniu. Do rodzaju uszkodzeń częściowych zalicza się też obniżenie wartości hodowlanej i przyrostu drzew, powstające w drzewostanach uszkodzonych przez pożary rozprzestrzeniające się w pokry‑ wie gleby. Nie są one widoczne bezpośrednio po pożarze, ale pojawiają się na ogół po 2–3 latach. Obserwuje się wówczas proces nasilonego zamierania drzew. Drzewa mogą stracić nawet 20–30% korony, zanim szkoda taka zacznie oddziaływać na tempo ich wzrostu.

Pożary pokrywy gleby nie powodują natychmiastowej śmierci starszego (powyżej 20 lat) drzewostanu, niszczą młodsze drzewka (naloty, podsadzenia) oraz uszkadzają w różnym stopniu szyje korzeniowe starszych drzew. Zależy to przede wszystkim od wysokości temperatury i czasu jej oddziaływania oraz od grubości kory drzewa. Intensyw‑ ność uszkodzenia pni przez ogień pozwala wyróżnić w drzewostanie drzewa o zabitym kambium na całym obwodzie pnia, drzewa o martwym kambium na części obwodu pnia (ze zwęgloną korą i warstwą kambium lub tylko osmoloną korą).

Szybko obumierają tylko drzewa pierwszej grupy – o kambium zabitym na całym obwodzie pnia. Natomiast osłabione drzewa drugiej grupy mogą być opanowane przez szkodliwe owady i grzyby pasożytnicze Prowadzi to do ich zamierania i stanowi ognisko rozmnażania się szkodników, zagrażające sąsiednim zdrowym jeszcze lasom.

Obok bezpośredniego wpływu na drzewostan pożar wywiera również swoje piętno na zmianę sukcesji, tj. kolejności, w jakiej rośliny wracają na miejsce drzewostanu zniszczo‑ nego przez pożar. To z kolei wpływa również na takie zmiany w powrocie poszczególnych gatunków ze świata zwierząt.

Wpływ pożaru lasu na świat zwierząt

Podczas pożarów lasu, zwłaszcza tych większych, poważne straty ponosi także zwie‑ rzyna (głównie sarny i jelenie) cofająca się w głąb palącego się lasu przed jednostkami gaśniczymi. Znaczna liczba tych zwierząt ginie lub ulega silnym poparzeniom.

W ogniu giną zwierzęta przebywające na powierzchni gleby, jak ssaki, ptaki, gady, płazy i różne bezkręgowce. W wyniku palących się traw niszczone są miejsca lęgowe pta‑