Metoda IBL

Stopień zagrożenia pożarowego lasu określano według metody IBL do 14 sierpnia 2015 r., zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z 22 marca 2006 r. w sprawie szczegó‑ łowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów [11]. Ustalany był codziennie dla strefy prognostycznej dwukrotnie o godzinie 9 i 13 w okresie od 1 marca do 30 września, z możliwością jego zmiany w zależności od pogody w danym dniu. Stopień określano na podstawie następujących parametrów:

• wilgotności ściółki w drzewostanie sosnowym III klasy wieku, rosnącym na siedlisku boru świeżego,

• wilgotności względnej powietrza mierzonej na wysokości 0,5 m od powierzchni zadarnionej przy ścianie drzewostanu,

• współczynnika opadowego, ustalanego na podstawie dobowej sumy opadów atmos‑ ferycznych, korygującego SZPL.

136 IV. ZAGROŻENIE POŻAROWE LASU

Strefę prognostyczną obejmującą grupę nadleśnictw wyznacza się na podstawie kryteriów:

• kategorii zagrożenia pożarowego lasów,

• występowania dużych zwartych obszarów leśnych na terenie strefy, • warunków przyrodniczo leśnych,

• składu gatunkowego drzewostanów oraz rozmieszczenia i udziału poszczególnych gatunków,

• układu siedlisk na terenach leśnych, • nasilenia i wielkości pożarów lasów,

• zapewnienia łączności radiotelefonicznej w obrębie strefy,

• występowania dużych aglomeracji miejskich, rejonów przemysłowych, obszarów o dużym nasileniu ruchu turystycznego.

Podziału obszarów leśnych Polski na strefy prognostyczne dokonuje Instytut Badaw‑ czy Leśnictwa (rys. 9).

Rysunek 9. Podział kraju na strefy prognostyczne

3. Prognozowanie zagrożenia pożarowego lasu 137

SZPL zależy od wartości wilgotności ściółki i wilgotności względnej powietrza. Okre‑ ślało się go według tabeli 6 lub na podstawie rys. 10 [10].

Tabela 6. SZPL odpowiadające poszczególnym wartościom wilgotności ściółki i wilgotności względnej

powietrza [10]

SZPL w punkcie progno‑ stycznym i pomocniczych punktach pomiarowych

Wartości wilgotności mierzone o godzinie [%]

9oo 13oo

ściółki powietrza ściółki powietrza Brak zagrożenia 0. stopień ^0–60

61–75 96–100 0–100 0–40 41–75 86–100 0–100 Zagrożenie małe 1. stopień ^0–40

41–60 86–95 0–95 0–30 31–40 66–85 0–85 Zagrożenie średnie 2. stopień ^0–20

21–40 76–85 0–85 0–15 16–30 51–65 0–65

Zagrożenie duże 3. stopień 0–20 0–75 0–15 0–50

Źródło: [10]

Rysunek 10. Progi wilgotności ściółki (Wś) i wilgotności względnej powietrza (Wp) przy określaniu

stopni zagrożenia pożarowego lasu w punkcie prognostycznym i w pomocniczych punktach pomiarowych Źródło: [10]

138 IV. ZAGROŻENIE POŻAROWE LASU

W przypadku wystąpienia opadu stosowano korektę SZPL, zgodnie z zasadami po‑ danymi w tabeli 7.

Tabela 7. Sposób korygowania SZPL dla punktu pomocniczego, w którym nie jest wykonywany pomiar

wilgotności ściółki [10]

Różnica opadu atmosferycznego [mm]

SZPL w pomocniczym punkcie pomiarowym

przy opadzie atmosferycznym w punkcie prognostycznym większym od opadu w pomocniczym punkcie pomiarowym mniejszym od opadu w pomocniczym punkcie pomiarowym Wartość opadu do 5 mm

i różnicy do 5 mm ^{stopień wyliczony pozostaje bez zmian}

5,1 do 10,0 mm ^{stopień wyliczony} _{zawyża się o 1} ^{stopień wyliczony} _{zaniża się o 1} 10,1 do 20,0 mm ^{stopień wyliczony} _{zawyża się o 2} ^{stopień wyliczony} _{zaniża się o 2} Opady lokalne,

różnica ponad 20,0 mm ^{stopień wyliczony} zawyża się do 3 ^{stopień przyjmuje} wartość zero Opady w całej strefie

lub opady ciągłe ^{stopień wyliczony pozostaje bez zmian} Źródło: [10]

SZPL dla strefy prognostycznej był średnią arytmetyczną stopnia oznaczonego dla punktu prognostycznego oraz stopni oznaczonych dla pomocniczych punktów pomia‑ rowych.

W punkcie prognostycznym wykonywane są pomiary wszystkich parametrów, a w pomocniczym (obligatoryjnie) pomiary parametrów meteorologicznych i w miarę możliwości również wilgotności ściółki. Wszystkie pomiary (z wyjątkiem ściółki, której wilgotność mierzona jest dwukrotnie) dokonywane są co 10 minut przez 132 zauto‑ matyzowane stacje meteorologiczne, których rozmieszczenie w Lasach Państwowych przedstawiono na rys. 11.

Wyniki pomiarów i ustalony SZPL prezentowane są na dedykowanej stronie inter‑ netowej Lasów Państwowych. Mapę zagrożenia pożarowego lasów opracowuje Instytut Badawczy Leśnictwa i udostępnia zainteresowanym instytucjom (rys. 12).

3. Prognozowanie zagrożenia pożarowego lasu 139

Rysunek 11. Rozmieszczenie zautomatyzowanych stacji meteorologicznych w Lasach Państwowych

Źródło: Instytut Badawczy Leśnictwa

Rysunek 12. Mapa zagrożenia pożarowego lasu prezentowana na stronie internetowej IBL

140 IV. ZAGROŻENIE POŻAROWE LASU

Po nowelizacji Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasu w lipcu 2015 r. [12], której celem było wdrożenie do prawa nowej metody prognozowania zagrożenia pożarowego lasu, opracowanej przez Instytut Badawczy Leśnictwa [13] rozpoczęto jej stosowanie.

SZPL dla strefy prognostycznej według niej jest określony na podstawie pomiarów: • wilgotności górnej warstwy ściółki w drzewostanie sosnowym III klasy wieku, ro‑

snącym na siedlisku boru świeżego lub boru mieszanego świeżego,

• temperatury i wilgotności względnej powietrza mierzonych na wysokości 0,5 m od powierzchni zadarnionej przy ścianie drzewostanu,

• 24 ‑godzinnej sumy opadu atmosferycznego,

• prognozowanych wartości wyżej wymienionych parametrów meteorologicznych i wilgotności ściółki.

Stopień zagrożenia określa się na podstawie wartości wielomianu, zgodnie z tabelą 8.

Tabela 8. Wartości wielomianu odpowiadające stopniom zagrożenia pożarowego lasu (SZPL)

SZPL Wartość wielomianu „n”

0 n < 2

1 2 ≤ n < 13

2 13 ≤ n < 38

3 38 ≤ n

Źródło: opracowanie na podstawie [13]

Wielomianów służących do obliczeń wskaźnika „n” jest pięć i ze względu na dość skomplikowaną postać matematyczną ich stosowanie ułatwia program komputerowy, dokonujący także automatycznie opracowania map zagrożenia pożarowego lasu. Na przykład wielomian do obliczenia prognozowanego SZPL dla punktu prognostycznego na godz. 13oo ma postać:

Wiel_prog_13 = 14,8636 – 15,9004 

∙

∙

∙

∙

∙

gdzie:

TP_09 – temperatura powietrza z godziny 900,

WP_09 – wilgotność względna powietrza z godziny 900, WS_09 – wilgotność ściółki z godziny 900,

TP_13 – temperatura powietrza z godziny 1300,

WP_13 – wilgotność względna powietrza z godziny 1300.

Opracowana metoda umożliwia ustalenie aktualnego SZPL oraz jego prognozowanie na godzinę 1300 i godz. 900 dnia następnego. Daje także możliwość prognozowania wartości

3. Prognozowanie zagrożenia pożarowego lasu 141

wilgotności ściółki. Odznacza się większą trafnością i ogranicza koszty funkcjonowania systemu ochrony przeciwpożarowej w Lasach Państwowych w porównaniu do obecnej, używanej metody.