Czas p r z y s z ły .
Futurus m a ją c y być, lub p r z y s z ły ; fuhira m a ją c a
b y ć lub p r z y s z ła ; futurum m a ją ce być lub p rzy szłe . U waga- Tym samym sposobem odmieniają się i zło
żone, np. ab sum nie jestem obecny, aberam , abero,
abesse i t. d.
W słow ie pro su m pomagam, k ła d zie , sic głoska d po zgłosce pro, gdy po niej samogłoska ma następować, np. p ro d e s, p ro d e st, proderam i t. d. A b s u m i, p ra e
su m jestem obecny, mają imiesłów « u su teraźniejszego absens i praesens.
O FORM OW ANIU CZASÓW .
Cztery są przedniejsze czasy, od których się inne formują, lojest: czas teraźniejszy i przeszły dokonaną trybu ozuaj mającego; teraźuiejszy trybu bezok ulicznego, i im iesłów osobliwy S u p in u m nazwany, w odmianie czynnej (z/z voce a d i v a ) (a), kończący się na uni.
Czasy te W 4ch konjugacyach kończą się ja k nastę puje:
—
v
(a). Źamiasl odmiana czynna (\ox activa) odmiana bierna (vox passiva) mówią niektórzy znaczenie czynne, sposób
czynny, form a czynna, strona czynna, zlroiia bierna,
1 . Cz. ter. U\ Ozn. o. Dok. a v i. Ir. bez. are. Sup. a tu m .
2. — eo. fii. •— ere. — ilu m (h ).
3 . —- o(ió). — i. — ere. — tu m .
4 . — io. — iv i(ii). ire. — itu m .
I. Od czasu teraźniejszego trybu oznajmiającego otl-mjauy czynnej formują się następujące czasy:
l . Czas teraźniejszy trybu oznajmiającego w Or/min nie biernej, zamieniając o na or, np . laudo chwalę,
laudor.
-2 . Czas teraźniejszy trybu łączącego w odmianie czynnej', zamieniając w pierwszej konjugacyi o na em, w innych na ani, np. la u d o , la u d e nv, moneo napom i nam, m oneam .
O d tego zaś czasu, formuje się tenże sam czas w od mianie biernej, zamieniając m na r, np. laudem , laudet”
m oneam , m o n ea r.
3 . Czas przeszły niedokonany trybu oznajmiającego
odmiany czynnej, zamieniając o w pierwszej konjugacyi na abam , w drugiej na batn, w innych na ebam , np.
laudo, la u d a d a m j m oneo, m onebam ; enio k u p u ję , em ebant.
Od tego zaś czasu, formuje się tenże sam czas w od mianie biernej, zamieniając m na r , np, la u d a b a m , la u
da b a r.
4. Czas przyszły niedokonauy trybu oznajmiającego odmiany czynnej, zamieniając o w pierw szej konjugacyi
\ — 8 8 —
(b). Najw łasciw iejby b y ł# uw ażać za foremne słow a drugiej konjugacyi mające cz. dok. na e v i. slip. na e tu m , np. /le o płaczę, fle v i, fletum-, leca takich słó w kilka się ty l
ko znajduje, i niektóre z nich jeszcze, jako słow a n i j a
kie, nie odm ieniają się biernie. M im o to j e d n a k , u ło ż y ł tym sposobem konjugaeye Blum e, w dziele L aici- uischc iSchulgrammalik. Potsdam i8 3 o iu<#vo.
- 8 . 9 “
n a ubo, w drugiej na bo, w innych na ani, np. l(iudo,
laudabo: m oneo, m onebo; emo, em a m ( i ) .
Od tego zaś czasu, formuje się tenże sam czas W od mianie biernej, zamieniając bo na bor, a m na ar,
n p , laudabo, laudabor, em am , em ar.
5. Im iesłów czasu teraźniejszego, zamieniając o W pierwszej konjugacyi na ans, w drugiej na ns, w in - n vch na ens, np. laudo, laudans-, m oneo, monens',
emo, em ens.
a ). Od lego zaś imiesłowu form uje się G erundium ,
zamieniając .5 na dum , d i, do, np. Laudans, la u d a n
dam , la u d a n d i, laudando.
b). Imiesłów czasu przyszłego odmiany biernej, za
mieniając s na dus, da, d u m , np, la u d a n s , la rtd a u -
dus, la u d a n d a , la u d a n d u m .
II. Od czasu przeszłego dokonanego trybu oznaj- mującego odmiany czynnej, form ują się następująco
czasy: ,
X. Czas zaprzeszły trybu oznajmiającego odmiany Czynnej, zamieniając i na er ani, np . la u d a v i, la u d a
ve ra m .
2. Czas przyszły dokonany trybu oznajmiającego odmiany czynnej, zamieniając i na ero, np. la u d a v i,
laudavero.
'6. Czas przeszły dokonany trybu łączącego odmiany
czynnej, zamieniając i na er im , np. la u d a v i, la u d a -
verini (2 ).
(1) W n a jd a w n i e js z y c h p is a r z a c h z n a j d u j e .vię te n c za s n*
sso , w k o n ju g a c y i 1, 2 , 3. n p . la u d a ss o zamiast ùtu-\ d a b o .
(2) W najdawniejszych pisarzach znajduje się ten cz^s na
sso, w kuujugaryi 1.2. 3. np. la u d a s s e zamiast la u d a -
4 . Czas zaprzeszły trybu łączącego odmiany czyn n ej, dodając na końcu zgłoskę -snem, np. la u d a v i,
la u d a v isse m .
5, Czas przeszły dokonany trybu bczokobcznego
odmiany czynnej, dodając ua końcu zgłoskę ssę, np.
la u d a v i, la u d a v isse .
III. O d czasu teraźniejszego trybu bezokolicznego odmiany czynnej, formują się następujące czasy:
1 . Tryb rozkazujący odmiany biernej, który w n i- cze'm się nie różni od czasu teraźniejszego trybu beze- ko licznego odmiany czynnej, np. la udare ehwulic, la u
dare bądź chw alony,
2 . T ryb rozkazujący odmiany czynnej: odrzucając
Z g ło sk ę re, np. la u d a r e , Lauda.
3. Czas przeszły niedokonany trybu łączącego o d m iany czynnej, dodając na końcu zgłoskę m , np. la u
dare, la u d a re m .
Od tego zaś czasu formuje się tenże sam czas w od- mianie, biernej, odmieniając m na r, np. la u d a re m ,
la u d a re r.
4. Czas teraźniejszy trybu bezokolicznego odmiany biernej, zamieniając re ua >is, w trzeciej zaś koujugacyi zamieniając ere ua i, np. la u d a re, la u d a ri; emere,
culi. f
ìy.
Od supinum zakończonego ua uni, form ują się następujące czasy:i. Supinium drugie, od niektórych bierneni nazy wane, odrzucając głoskę m , np. la u d a tu m , la u d a tu .
•j. Czas przyszły trvbu bezokolicznego odmiany biernej, dodając ii'i, np, m u d a tim i iri.
3. Im iesłów czasu przeszhłgo, zamieniając uni na
u s, a, u m , np, la u d a tu m , la u d a tu s, la u d a la , la u d a tu m .
a ). Czas przeszły dokonany trybu oznajmującegft
odmiany biernej, dodając słowo posiłkow e sum , a niekiedy f i l i . np. la u d a tu s su m , albo la u d a tu s f u i ,
l>). Czas zaprzeszły try b u oznajmi) jącego odruiany
biernej^ dodając eram Inb fu e r a m , up. la u d a tu s era m ,
laudaXus fu e r a m .
c). Cza.9 pi'zVszl v 'dokonany trybu oznajmującego odinianv bierne], dodając er u, .niekiedy fiaevo, np. la u
d a tu s ero, la u d a tu s fu e r o .
cl). Czas przeszły dokonany trybu łączącego Odmia
ny biernej, dodając si/u, a niekiedy fu e r im , n p , la u
d a tu s sim , la u d a tu s fu e r im . f
e). C z a s zaprzeszły trybu łączącego odmiany bier nej, dodając esseui lub fo re m , niekiedy fuise-ni, np. *
la u d a tu s ensem, la u d a tu s fo re m , la u d a tu s fu is s e m . f ) . Czas przeszły doiiouąny; i z ^ rz e sz ly trybu be*-
okolicznego odmiany bierne'j, dodając esse, espsem J a
is se, np. la u d a tu s esse, la u d a tu s f a is s ę .
4. Imiesłów czasu przyszłego odmiany czynnej, zamieniając m na ras, ra , rum , up. la u d a tu m , fit,U£\
d a tu ru s, la u d a tu r a , la u d a tu r u m .
Od tego zaś imiesłowu formuje się czas przyszły trybu bezokoliczncgo odmiany czynnej, dodając słowo posiłkow e esse, up, la u d a tu r u s , la u d a tu r u s esse (i)«
U w aga. Słowa nie mające któregokolwiek ze ęąte.d
recli czasów przęeluiejszych, nic mają i lycił,; k tóre się od niego
formują-— 9
1—■
( i) Najdawniejsi pisarze formowali ten czas w koojuga«,\i
piciw s/.rj i drugiej, od czasu lerazmejsz.ijgo trybu b - okolicznego, zam ieniając re un a se rc, up. la u d a sse,’ e zam iast la udaturus e s s e 'od laudare,
»
fcONJUGACYA PIERW SZA.
O d m ia n a czyn n a .
M ająca Służyć za ogólny wzór czasowania słów czynnych i nijakich.