Liczba pojedyncza,

1. Idem, tęiike, eadem, la k , idem, to z , 2 . Ejusdem.

3 . Eidem.

4. Eundem, eandem, idem» (>, Eodem, eadem, eodem.

Liczba mnoga, lidem, c lk , eaedem, eadem, tek. 2 . Eorumdem, earumdem, eorumdem, 3. Eisdem albo iisdem,

4 . Eosdem, easdem, eadem, 6» Eisdem albo iisdem,

VII. Liczba pojedyncza, 5 . Qui, k tó ry , quae, k tó ra , quod, które, 2. Cujus, którego, której.

3. Cui, którem u, k tó re j.

4. Quem, któ reg o , k tó r y , quam, któ ra , quod, które. (3. Quo cza sem qui, któ ry m , qua cza sem qui, k /ó ru ,

quo cza sem qui, k tó r e n i,

— 76 ~

— 7 7 — Liczba mnoga. 1. Qui, k tó rzy , qUae, które, quae, które. 2 . Q u o r u m , qUariim, quorum, któ rych . 3. Quibus Czasem qUeis, k tó ry m .

4 . Quos, k tó ryc h , quas, które, quae* które. 6. Quibus, czasem queis, któ rym i, ktòrem i.

W u aj d a w n i e jsży ch pisarzach znajduje się 2 przypad. 1. p. quo ju s albo cui, zamiast eu ju s, 3 quo i za cui.

v i l i .

/ Liczba pojedyncza.

j . Quis? quae? quid? albo quod? k to ? co? 2 . Cujus?

3. Cui?

4. Quem? quam? quid? albo quod? 6 . Quo? qua? quo?

L iczb a mnoga. 1. Qui? quae? quae?

2 . Quorum? ,

3. Quibus?

4. Quos? quas? quae? *

Tym samym sposobem odmieniają się wszystkie zło­ cone z q u i lub q u is ì wyjąwszy q u icunque, które i i 4 przypadek liczby pojedynczej rodzaj» nijakiego ma ty l­ ko jednym sposobem, tojest: q u o dcunque- A liq u i s

ma i przypadek liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego

a liq u a , i i 4 liczby mnogiej rodzaju nijakiego ta k ie a liq u a nie a liq u a e .

78

-*“■

1 . Meuś, m ój, mCn/mloja, meilm, moje.

0 Mei, m ojego, meae, 'mojej, mei m ojego. Meo, m ojèm u, meae, m ojej, meo, m ojem u Meum, m ojeqo, m ój, meam, m ó ję, nicui)), ' ino je* Mi/ m ój (a), m ea ini)! m oja! meum (o. mi)!

moje! j. V

-Meo, m oim , mea, m oja, meo, m o jém . Liczba in noga-Mei, moi, meae, moje, mea, m o je.

Meorum, mearum, meorum, m oich.

M e i s , moim.

, Meos, m oich, meas, moie, moi, m oje.

, Mei! m oi! meae! m eje! mea! moje!

, Meis, m o im i, m ojem ù A'.' }

' X,

Liczba pojedyncza. . Tuus, tw ó j, \tua, tw o ja , tuum, tw o je» . T u/, tuae, tnz.

. T uo, tuae, tuo. 4 . Tuzzm, tuam , tuum .

ti. T uo, tua, tuo.

(a) Zamiast mi c z a se m u ż y w a sii; meus: ta k W ir g iliu s z A en . 6 . 855.

T u q u e p r i o r , tu , p a r c e , g e n u s q n i d u c is O ly m p o ^ 'P r o j i c e te la i n a n u , sa n g u is m e u s.

S z c z e g ó ln ie j to się tiaEU w p is a rz a c h p ó ź u ie js z y c h 1 w k s ię g a c h k o ś c ie ln y c h , n p . Sidon iu s llb. 4. ep. ) Ś . in c u s d o m in e .

7 9 — Liczba mnoga. 1 . T iu t tu a e, tua.

2 . Tuorum , tu ariim , lu orurn.

5. T u m .

4 . Tuo*, tua*', tu a .

(j. Tu w.

Tym samym sposobem odmienia się su u sy s u a , s u ­

u m .

XI.

Liczba pojedyncza.

i. N oster, n a sz, nostra, n a s z a , nostrum, nasze.

'X. IN ostrz, naszego, nostrae, n a s z e j, nostrz, naszego, à. Nostro, n a sze m u , nostrae, n a sze j, nostro, n a sze m u

4. N ostra/», n a sze g o , n a sz, nostram , n a sze, nostra m

n a sze.

5. Noster/ n a sz! nostra/ n a s z a ! nostram / nasze! fi. Nostro, n a szy m , nostrd?, n a szą , nostro, n a szé m .

Liczba innoga.

1. Nostrz, nfisi, nostrae, nasze, nostra, nasze'. 2 . ISostioram, nostraru/n, nostrorum, naszych. 3. Nostrz’*, n a szy m .

4. Nostro*, naszych, nostras, nasze, nostra, n a sze. 5. Nostrz/ na si! nostrae/ nasze! nostra/ nasze! fi- N ostrz*, n a szy m i, n a sze m i.

Tvm samym sposobem odmienia się vester, v e stra ,

v e stru m .

Uu-’a g a . Zaimki dzierżaw cze w 6 przvpadkn 1. p .

P rzybierają czasem zgłoskę p l e , np. m eople, m ea p tc,

— 80 ' —

. XII. Liczba pojedyncza. i . Nostra,t, nasz, ( i naszego k r a ju ), 2 - Nostratzs.

3 . Nostratz.

4. Nos tra te/a, nostratem, nostras. 5 . N o stra ó '/

6. Nostrate.

Liczba mnoga. 1. Nostrates, nostrates, nostraiza. 2 . Nostratium .

3. N ostratibus.

4. Nostrates, tìO s tr a te s , rtO s tra tż a . 5. N ostrates/ nostrates/ nostratia/

6 . Nostratibus.

Tym samym sposobem odmieniają Sic v e stra s i. cu ­

j a s ,

W yrazy: h u ju sm o d i, hujuscem odi, ejusm odi, taki cuyusm odi, jaki, są zaimkami nieodmiennemi, np . taki

człowiek, eju sm o d i h o m o ,. takiemi wyrazam i m ów ił do mnie, eju sm o d i verbis, m e a llo c u tu s est.

U w a g a . L ubo zaimki nie odmieniają sic przez sto- '

pnie, znajduje się jednak w komedyach PlaUta ( T r in . 4 , 2 , l4 6 ), stopień najwyższy ip sissim us od zaimka ipse,

a, urti, zamiast którego znajduje się U najdawniejszych

pisarzy łacińskich ipsus, ipsa, ipsum»

S i

r o z d z i a ł t r z e c i.

o S Ł O W I E . ■+

1 '

Słowa są: lo d , czynne ( a c tiv a albo tr a n s it ira'), w yrażające sąd czyli zdanie o lej osobie lub rzeczy, która co czyni względem drugiej, np. lando chwale» Słow a czynne, przez przybranie odmiennych zakończeń, mogą w yrażać czynność bierną (p a ssin o ) tegoż znacze­ nia, tojest: że jedna osoba lub rzecz od drugiej doznaje ja k iej czynności, np. lau d o r jestem chwalony* 2 re, n i­ jakie ( n e u tra alb o .in tr a s it in a ) wyrażające prosty Stan osoby lub rzeczy jednej bez względu na drugą, podo­ bne są co do zakończenia słow om czynnym: nie w yra­ żają czynności b iernej, a tein samem nie przyjm ują p o ­ spolicie zakończeń, którcm i ta czynność oznaczać się zw ykła, np. sedeo siedzę, venio przychodzę; 3cie, C,zyn- nobicrne ( d ep o n e n tia ) które mają zakończenie bierne (o r), a znaczenie czynne lub nijakie, np. precor b lu -

gam. _ , '■

O dm ieniają się przez tryby (p er m odos), czas? (te m ­

p o ra ), liczby (n u m e ro s), osoby (personas).

T ryb ó w jest cztery; oznajmujący ( in d ic a tiv u s ), któ­

ry po prostu o z najm uje, iż ktcf coś czyni, albo jak ą czynność odbiera, np . p a te r a m a i, ojciec kocha; p a te r

a m a tu r ojciec je st kochany. Rozkazujący (<im perali-

nu s), który w yraża rozkaz, prośbę lub napomnienie,

np. a m a D e u m et hom ines kochaj Boga i łudzi. Ł ą ­ czący (c o n \n n c tiv u s), (*) który wystawia rzecz n

iepe-(*). D la te g o ta k je s t n a z w a n y , ż e s ię n a jc z ę ś c ie j ł ą c z y p rz e z ja k i s p ó jn ik z iu u ć in z d a n i e m , i s a m n ie s /a n o w i d o k ł a ­ d n e g o s e n s u .

8 2

---Wno i niejako w arunkow o; dlategij) ma często prze co­ bie s p ó j n i k , np. s i scirem gdybym wiedział, utinctm

a m arer oby mnie kochano. Bezokoliczny [in fin itiv u s ),

który mówi o czynnościach bezokolićznie, nie wymienia­ ją c żadnej osojiy, np. amare, kochać, a m a r i bydź ko­ chanym . T u należą imiesłowy zwyczajne (p a rtic ip ia ), i imiesłowy osobliwe, które w języku łacińskim są dw o- - jakie, tojest: G erundia i Supina.

Czasów jest sześć: teraźniejszy (p ra e sm s), przeszły niedokonany (p ra e terita m im p erfecta m ), przeszły do­ konany (p ra e te ritu m p e r fe c tu m ), zaprzeszły [praeteri­

tu m p lu s epiam p e r fe c tu m ), przyszły niedokonany

' ( fu t u r u m p r im u m '), i przyszły dokonany [ fu t u r u m secundam ).

L ic z b jest dwie: pojedyncza ( sin g u la ris) i mnoga

• [ p l u r a l i s ) . t

Osób jest trzy: pierwsza, która mówi; druga do której się mówi; trzecia, o klóihj jest mowa. Przez osoby do.niow y wchodzące rozumieją sic nie tylko lu ­ dzie, ale też zwierzęta i rzeczy nieżyjące. Osoby te w rrażają się przez odmienne zakończenie, np. w liczbie pojedynczej, lauda chwalę, la u d a s chwalisz, la u d a t chwali; w liczbie mnogiej, la u d a m u s chwalimy, la u d a ­

ntis chwalicie, la u d a n i chwalą.

U w aga. i . Słowo będące w trybie oznajmującym,

rozkazującym, albo łączącym, zowie się okolicznem

(verbum fini tumj, będące w trybie bezokolicznym, zowie sic bezokolicziietn ’[ \e r bum infinitum).

U w aga. 2 . Oprócz wymienionych odmian, słow a

bierne i czynno-bierne, odmieniają sic przez rodzaje w czasie przeszłym dokonanym, zaprzeszłym i przyszłym dokonanym, ponieważ te czasy lo n n u ja się od imiesło­ w ów o d m i e n i a j ą c y c h się przez rodzaje, la u d a tu s sum , byłem pochwalonym, la u d a la est była pochwalona.

O KONJUGACYACtt. — 8 3 —

K onjłłgaC '5 c z \ l i iorm czasów ania s ló w albo iri» oxlimati przez tr\ b y, czasy, liczb y i osob y, jest cxte-r I V: i poznają się % za k oń czen ie 'drugiej osoby liczb v pojed yn czej czasu teraźniejszego t n b u oznajm ił jącego, i cza su teraźniejszego t n b t i b e /o k o lic z n e g o . 1 tak , do k on jugacyi p ie r w s z e j n a le żą \vszyStkie sło w a czyn n e i

n ijak ie, zakończone w d rugiej osobie na as, w iry b ie b ezo k o liczn y m na are: tu d zież biern e i C zynuo-bierne zak o ń czo n a w drugiej osob ie na a ris, w trybie b e z o ­ kolicznym na ari, n p , laudo ch w a le , laudas, laudare, la u d o r, la u d a ris, la u d a ri. Do d r u g i e j czynne i n i ­ jak ie, zakończone w drugiej osobie na es, w trybie b o - zokołiczn ym na ere (d łu g ie ): tudzież b iern e i c z y n n o -biern e na e r /s i eri ( d łu g ie ) , n p . moneo napom inam ,

m ones, t m onere

\

trzeci e t

czyn n e i nijakie, zakończone w drugiej Osobie na is,

W trybie b ezok oliczn ym na ere (k r ó tk ie ): tu d zież biern e i c zy n u o -b ie rn e na eris, i i, n p . emo k u p u ję, e/nis, cmere; emor, em eris, erni. D o c z w a r t e j , czy n n e i n i­ ja k ie zakończone w d ru giej osob ie na is, w trybie b e - zok o łiczn y m na ire: tudzież b iern e i c zy n n o -b ie rn e na

iris, i ir i, n p , audio s ły s z ę , aud is, a udire; a u d io r, a u d iris, a u d iri.

D o żadnej ze czterech forni p o w y ższy ch n ie n a le ży •sło w o su m je sie n i, k tó re samo tylko oznacza w ła ś c i­ w ie b y tn o ść przed m iotu, i dla lego zow ie się s ło w e m rzeczow n em (verbum sid> s ta n tii' u n i). N ajp o sp o liciej Jednak nazyw ają je s ło w e m posi Ikowem (verbum a u ­ x ilia re ), dia tego, że czasy, p rz eszłe i p r z y sz łe d o k o ­ n an e s łó w b iern ych i c zy n n o -b ic r u y ch , bez jego pomocy obejść się nie m ogą. i.

— 8 4 —

C zasow anic s ło w a p osiłk o w e g o