Impakt pandemii COVID-19 na ograniczenie funkcjonowania transportu we

W czasie stałego, wydałoby się niezagrożonego rozwoju transportu i zwięk-szania się liczby pasażerów polskiej kolei, pojawił się niespodziewany kryzys spowo-dowany pandemią choroby COVID-19. Niebezpieczeństwo wywołane przez korona-wirusa pojawiło się w Europie na początku marca 2020 r., a ogniskiem epidemii stały się północne Włochy. Wcześniej problem ten nie występował w zasadzie poza Chi-nami. Po 10 marca zagrożenie wyraźnie zwiększyło się i wprowadzone zostały pierw-sze ograniczenia. Wkrótce Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadziła stan pandemii COVID-19, a większa część krajów świata ograniczyła działalność do nie-zbędnego minimum. Miliony osób pozostały w domach i rozpoczęły pracę i naukę w formie zdalnej. Wiele działalności usługowych zostało zawieszonych z powodu braku popytu na nie. To naturalnie spowodowało drastyczny spadek popytu na port na wielu płaszczyznach, zaczynając od komunikacji miejskiej i kończąc na trans-porcie międzynarodowym. Granice Polski zostały zamknięte w nocy z 14 na 15 marca 2020 r. Wszystkie pociągi międzynarodowe oraz połączenia lotnicze zostały zawie-szone. Sytuacja w kraju wydawała się w początkowej fazie bezpieczna, lecz wkrótce zostały wprowadzone kolejne ograniczenia.

Na skutek znacznego spadku popytu (o ok. 90% w przypadku pociągów PKP Intercity) podjęte zostały działania mające na celu dostosowanie podaży miejsc do zmniejszonej liczby podróżnych. W wielu przypadkach połączenia zostały zupełnie zawieszone. Zmiany dotknęły w zasadzie wszystkie trasy, a od 20 marca 2020 r.

zmiany wprowadzono w obrębie 125 pociągów. Siedemnaście połączeń zawiesiło PolRegio, w tym na trasach do/z: Kluczborka, Kędzierzyna-Koźla, Wołowa i Ostrowa Wielkopolskiego. Popularny pociąg Regio Kamieńczyk obsługiwany przez skład wa-gonowy relacji Poznań – Szklarska Poręba został skrócony do Wrocławia. Pozosta-wione zostały tylko połączenia w godzinach szczytu. Koleje Dolnośląskie zawiesiły planowane od marcowej korekty rozkładu jazdy pociągi relacji Wrocław – Kąty Wro-cławskie, siedem par pociągów do Trzebnicy oraz pięć par pociągów do Jelcza-La-skowic. W kwietniu zawieszonych zostało w sumie 138 pociągów KD, ponieważ fre-kwencja przez trzy tygodnie utrzymywała się na poziomie ok. 10% dostępnych miejsc. W tym czasie Koleje Dolnośląskie zawiesiły 94 połączenia, wliczając 9 połą-czeń sezonowych planowanych do uruchomienia na początku maja. Z powodu za-mkniętego ruchu międzynarodowego odwołane zostały pociągi: Wrocław – Berlin Lichtenberg, Wrocław – Forst (Lausitz), sezonowy pociąg Wrocław – Adršpach oraz

Wrocław – Praga obsługiwany przez KD w kooperacji z Leo Express. Ograniczenia dotyczyły też jednej z najbardziej frekwencyjnych tras na Dolnym Śląsku, Wrocław – Legnica – Lubań. Odwołano również wiele pociągów obsługiwanych przez SZT, m.in. na trasach Legnica – Kamieniec Ząbkowicki, Jelenia Góra – Zgorzelec, Legnica – Żary, Wałbrzych – Kłodzko i Sędzisław – Lubawka, ograniczając siatkę połączeń do niezbędnego minimum. Koleje Dolnośląskie w sumie wprowadziły zmiany w ob-rębie 65% wszystkich uruchamianych połączeń. Wskutek pandemii praca eksploata-cyjna KD zmniejszyła się o ponad połowę.

W innych regionach, podobnie jak na Dolnym Śląsku, popyt na przewozy także wyraźnie zmniejszył się. Koleje Wielkopolskie (KW) poinformowały nato-miast, że dzienna liczba pasażerów w pociągach KW zmniejszyła się z 40 tys. do ok.

5,5 tys. osób, a liczba uruchamianych pociągów zmniejszyła się o 40%. Utrzymane zostały najważniejsze kursy w godzinach szczytu. W przypadku Łódzkiej Kolei Aglo-meracyjnej (ŁKA) liczba pasażerów na wszystkich trasach zmniejszyła się o ok. 70%, z wyjątkiem kierunku Łódź – Radomsko, gdzie spadek nie przekroczył 50%. Liczba pasażerów spadła z około 24 000 do 5 000 osób w dni robocze. Nato-miast o połowę spadła miesięczna suma pasażerów ŁKA, z ok. 600 tys. do nieco po-nad 300 tys. Z kolei SKM Warszawa nie wprowadziło żadnych ograniczeń, choć liczba pasażerów również zmniejszyła się.

Wyraźne zmiany dotknęły również ofertę pociągów PKP Intercity. Rezerwa-cja biletów zmniejszyła się o 94%, liczba uruchamianych pociągów została zreduko-wana o 60%, a 8% połączeń zostało skróconych. Nie wystąpiła jednak sytuacja, że dane regiony zostały bez jakiejkolwiek możliwości skorzystania z połączenia. Pozo-stawiono co najmniej jedno połączenie w każdym kierunku, aby chętni pasażerowie mogli z nich skorzystać. W pociągach utworzono strefy bezpieczeństwa, a do składów skierowano głównie wagony przedziałowe, aby jak najbardziej odizolować od siebie podróżnych. W przedziałach skrajnych utworzono specjalne strefy dla osób chorych.

Jeszcze w połowie marca kilkukrotnie pociągi były zmuszane do postojów, ponieważ podejrzewano zakażenie koronawirusem u pasażerów. Powodowało to opóźnienia i dezorganizowało rozkład jazdy. Wkrótce zostały wprowadzone następne ogranicze-nia. Załącznik 3. prezentuje zmiany jakie pojawiły się w połączeniach obsługujących województwo dolnośląskie. Kolorem czerwonym zostały oznaczone połączenia, które były okresowo odwołane, a żółtym połączenia o skróconej trasie i wyraźnie ograniczonej podaży miejsc. Całkowita liczba pociągów wyniosła 96, przy czym liczba pociągów, w których nie doszło do wyraźnych zmian w stosunku do planów wyniosła 29. W konsekwencji oznaczało to, że ograniczenia w znaczny sposób wpły-nęły na około 2/3 wszystkich pociągów PKP Intercity kursujących z i do Wrocławia.

We wszystkich pociągach mających w składzie wagon barowy lub restauracyjny usługa gastronomiczna przestała być wykonywana od 15 marca 2020 r. Do realizacji wróciła dopiero na początku lipca. W Załączniku 3. widoczne są niektóre relacje, które zostały utrzymane bez większych zmian. W przypadku Wrocławia należy do nich zaliczyć przede wszystkim poranne połączenia w kierunku Poznania, Łodzi,

Warszawy, Katowic i Krakowa. Ograniczone zostały komercyjne połączenia EIP i EIC. Pociągi odjeżdżające około południa częściowo odwołano. Zawieszony został także międzynarodowy pociąg Nightjet relacji Berlin Charlottenburg – Wien Hbf/Bu-dapest Keleti/Przemyśl Główny oraz w relacji powrotnej. Pod koniec czerwca wciąż nie było pewne, kiedy pociąg ten zostanie ponownie uruchomiony, ale na tory wrócił w połowie lipca.

Wraz z wejściem w życie korekty rozkładu jazdy 14 czerwca 2020 r. PKP Intercity ogłosiło listę pociągów odwołanych w okresie wakacyjnym. W przypadku Wrocławia odwołane zostały pociągi, które przedstawia Tabela 34.

Tab. 34. Pociągi PKP IC z/do Wrocławia odwołane w okresie wakacyjnym w 2020 roku.

Źródło: PKP Intercity.⁷

Odwołana para pociągów Relacja Trasa

EIC 1610/6110 Ślęża Wrocław – Warszawa – Wrocław

Wrocław – Opole – Częstochowa – Warszawa EIC 1600/6102 Wrocław – Warszawa –

Wrocław

Wrocław – Opole – Częstochowa – Warszawa IC 46107/64106 Damrot Wrocław – Katowice –

Wrocław

Wrocław – Opole – Gliwice – Katowice IC 46105/64104 Korfanty Wrocław – Katowice –

Wrocław TLK 16152/61152 Krasiński Wrocław – Warszawa –

Wrocław

Wrocław – Łódź – Warszawa TLK 46111/64110 Lompa Wrocław – Katowice –

Wrocław

Odwołane zostały więc pociągi uzupełniające siatkę połączeń między mia-stami Polski południowej i Warszawą, w tym EIC Ślęża z Wrocławia do Warszawy oraz dwa pociągi, które mogłyby cieszyć się zainteresowaniem podczas sezonu let-niego, tj. TLK Pogórze do Przemyśla, Krynicy-Zdroju i Zagórza, a także TLK Jamno do Słupska skomunikowany z pociągami w kierunku Kołobrzegu, Mielna, Darłowa, Ustki i Łeby. Dopiero 17 lipca pociąg TLK Pogórze został przywrócony, co miało związek z ponownym kursowaniem pociągu Nightjet stanowiącego grupę wagonów pociągu TLK Pogórze.

7 https://www.intercity.pl/pl/aktualna-dostepnosc-pociagow-pkp-ic/pociagi-odwolane-w-okresie/

Zagrożenie wynikające z pandemii COVID-19 spowodowało znacznie mniej-sze zainteresowanie połączeniami kolejowymi, a dane przedstawiane przez PKP In-tercity wskazywały, że frekwencja w pociągach praktycznie nigdy nie przekroczyła 50% pojemności składu w okresie do początku czerwca. Wraz ze zniesieniem wielu ograniczeń, niektóre połączenia zaczęły charakteryzować się większym zaintereso-waniem podróżnych. W przypadku Wrocławia należy wymienić pociągi: IC 6507 do Gdyni, IC 48102 Swarożyc do Świnoujścia i IC 38102 Zefir do Kołobrzegu, które na początku czerwca cieszyły się dużym zainteresowaniem podróżnych. W połowie czerwca pociągi powracające znad Bałtyku, takie jak IC 5606 Mieszko i TLK 81114 Pobrzeże (niekursujący przez Wrocław), potrzebowały kilkanaście wagonów, aby przewieźć podróżnych. Warto dodać, że PKP Intercity wprowadziło ograniczenia do-tyczące sprzedaży miejsc stojących. Od 4 czerwca do odwołania możliwa była podróż tylko na podstawie biletu ze wskazanym miejscem do siedzenia.

Urząd Transportu Kolejowego (UTK) podsumował sytuację na rynku kolejo-wym podczas epidemii. W niektórych regionach liczba przewiezionych pasażerów zmniejszyła się o 95% w porównaniu do analogicznego okresu przed rokiem. Fre-kwencja w Polsce ogólnie wynosiła ok. 10%, a w Niedzielę Wielkanocną wyniosła tylko 4,5%. Tabela 35. przedstawia liczbę pociągów odwołanych przez przewoźni-ków funkcjonujących na terenie Polski.

Tab. 35. Liczba pociągów w Polsce odwołanych od marca do maja 2020.

Źródło: Rynek Kolejowy.⁸

Przewoźnik Całkowita liczba odwołanych pociągów

ODEG Ostdeutsche 785

pozostali przewoźnicy poniżej 100

Liczba odwołanych kursów przez przewoźników obsługujących Dolny Śląsk i Wrocław stanowiła więc jedną z wyższych w kraju, co niekoniecznie musi oznaczać straty porównywalne z wykonywaniem przewozów niemających zainteresowania pa-sażerów.

Do negatywnych zjawisk będących skutkami pandemii UTK zalicza: znaczny spadek liczby pociągów pasażerskich, liczby pasażerów, utratę przychodów przewoź-ników, spadek zapotrzebowania na transport towarowy, nadpodaż taboru w porówna-niu do popytu, anulowanie zamówień i inwestycji. Jako jedyne pozytywne zjawisko

8 https://www.rynek-kolejowy.pl/wiadomosci/sytuacja-na-rynku-kolejowym-w-czasach-epidemii-co-vid19-96779.html, dostęp: 19.05.2020.

wymieniany jest wzrost przepustowości linii kolejowych, co jest skutkiem zmniejsze-nia liczby składów pasażerskich. Dzięki temu pociągi towarowe znajdujące się na tra-sach mogły przyśpieszyć. Jednak w przewozach pasażerskich praktycznie wszystkie aspekty są negatywne, a wyniki ekonomiczne będą zupełnie odmienne od tych z ostat-nich lat.

Podsumowując, pandemia COVID-19 spowodowała nagły i niespodziewany kryzys w wielu działach gospodarki. Transport publiczny został bardzo poważnie do-tknięty problemami na wielu płaszczyznach. W transporcie kolejowym bardzo wy-raźnie spadła frekwencja, co przyczyniło się do zawieszania połączeń. Dopiero pod koniec maja sytuacja zaczęła wracać do stanu sprzed pandemii. Część połączeń kole-jowych nie została jednak przywrócona, na co wpływ miał m.in. wciąż ograniczony popyt wynikający z odwołania zajęć na wielu uczelniach. Pod koniec czerwca wciąż widoczne są ograniczenia, a w transporcie publicznym zalecane jest zachowanie dy-stansu i noszenie masek zakrywających usta i nos.

8.2. Perspektywy rozwoju transportu kolejowego we Wrocławiu