Inne instrumenty

POŻYCZKI OD RODZINY I PRZYJACIÓŁ

Jeśli chodzi o pożyczki od rodziny i przyjaciół to niewiele o nich wiadomo, gdyż nie poddają się regularnej obserwacji i pomiarowi. Z badań ankietowych przeprowadzonych na ogólnopolskiej próbie mikroprzedsiębiorców wynika, że pożyczki zaciągane u rodziny i przyjaciół są zdecydowanie najpopularniejszą formą finansowania ze źródeł pozabankowych. Decyduje o tym łatwość uzyskania takiego finansowania (brak formalności) jak i bardzo niski lub wręcz zerowy koszt pozyskania środków. Ważna jest również możliwość elastycznego spłacania zaciągniętej pożyczki w miarę generowania zysków przez firmę. Ponadto w przypadku komplikacji można stosunkowo łatwo renegocjować sposób i termin spłaty. Główną wadą tego narzędzia jest stosunkowo niska kwota do pozyskania.

Większość badanych deklarowała, że jest w stanie uzyskać z tego źródła do 10 000 zł (oczywiście nie dotyczy to wszystkich mikroprzedsiębiorców, niektórzy nie mogą liczyć na pożyczki od rodziny i przyjaciół z uwagi na nikłą zasobność finansową najbliższego otoczenia) [10]. Sytuacja powyższa oznacza,

że w przypadku kwot takiego pułapu pożyczki od rodziny i przyjaciół stanowią

konkurencję zarówno dla oferty banków, jak i instytucji pozabankowych. Kwoty większe natomiast trzeba pozyskiwać już z innych źródeł.

Choć pożyczki od rodziny i przyjaciół są bardzo często wykorzystywane, to z uwagi na wielkość służą na ogół finansowaniu potrzeb bieżących. Mogą one stanowić uzupełnienie budżetu mikroprzedsiębiorcy, nie będą jednak istotnie rozwiązywać problemu finansowania potrzeb inwestycyjnych.

59 KREDYT HANDLOWY (KUPIECKI)

Kredyt handlowy, zwany także kupieckim, nie jest typowym instrumentem finansowym o charakterze dłużnym. Występuje bardzo często jako element uzupełniający w transakcjach gospodarczych między przedsiębiorcami. Kredyt handlowy definiowany jest jako porozumienie kontraktowe, w którym właściciel towaru przekazuje go odbiorcy, przy czym zobowiązanie płatności ustala się w określonym czasie po przekazaniu i w tym czasie, zgodnie z kontraktem, jest ono realizowane przez nabywcę.

W relacjach pomiędzy przedsiębiorcami udzielanie kredytu handlowego jest dość powszechną praktyką. Kredyt tego typu może występować jako ważne narzędzie promocyjne dla kredytodawcy: jest to instrument zapewniający utrzymanie i stopniowe rozszerzenie bazy stałych klientów. Oczywiście możliwość jego zastosowania jest wypadkową siły ekonomicznej podmiotu udzielającego kredytu. Na kredytodawcy spoczywają też wszystkie koszty związane z taką transakcją.

Kredyt kupiecki może być przyznawany automatycznie, ale zwykle przyznaje się go stałym, sprawdzonym klientom, którzy nabywali towary już wcześniej i nie występowały w ich przypadku problemy w regulowaniu zobowiązań. Taka forma finansowania przez dostawców stanowi ich dowód zaufania wobec odbiorcy. Nowy odbiorca towaru rzadko otrzymuje kredyt handlowy – szczególnie gdy jest nim małe, nieznane przedsiębiorstwo.

Kontraktowe terminy odroczeń płatności przybierają już postać pewnych standardów. Mogą się one różnić w zależności od branży jak i samego charakteru towaru. Istotnym kryterium są tutaj dotychczasowe doświadczenia podmiotu kredytującego, a także charakter samego towaru, tj. szybkość jego obrotu na rynku. W polskich warunkach stosowane okresy kredytowania niewielkich przedsiębiorców wahają się w granicach od 7 do 30 dni.

Kredyt kupiecki jest krótkoterminowym instrumentem finansowania. Jego uzyskanie skutkuje zmniejszeniem zapotrzebowania na kapitał obrotowy, co ma szczególne znaczenie właśnie dla najmniejszych podmiotów gospodarczych nabywających towary zwykle do dalszej odsprzedaży lub przetworzenia. Jego znaczenie jest o wiele mniejsze w przypadku podmiotów usługowych.

W przypadku mikroprzedsiębiorstw kredyt handlowy nie stanowi istotnej konkurencji dla typowych instrumentów finansowych. Forma ta nie dostarcza

środków pieniężnych niezbędnych do finansowania inwestycji czy też

koniecznych do zwiększenia kapitału obrotowego, wykorzystywanego nie tylko do finansowania zakupów.

60

FAKTORING

Faktoring jest formą finansowania krótkookresowego polegającą na odpłatnym odstąpieniu przez przedsiębiorstwo swoich należności za dostawy towarów i świadczone usługi (w celu przyśpieszenia obrotu kapitału). Istotą faktoringu jest kredytowanie dostawcy zanim otrzyma należności od swego odbiorcy (rys. 2.3).

Wyspecjalizowana instytucja (faktor) odkupuje należności od podmiotu (faktoranta) do czasu upływu terminu ich płatności, po czym zajmuje się ich wyegzekwowaniem od jego dłużników. Za takie usługi pobiera oczywiście odpowiednią opłatę.

Faktoring dotyczy zwykle wierzytelności, które powinny być zaspokajane w terminie 14–260 dni. Faktoring spełnia trzy funkcje [10, str. 134]:

• funkcja finansowa – bezzwłoczna zapłata za nabyte dokumenty finansowe, tj. faktury i noty obciążeniowe oraz inkaso długu od dłużnika,

• funkcja gwarancyjna – instytucja faktoringowa przejmuje ryzyko związane z nieuzyskaniem należności od dłużnika,

• funkcja usługowa – instytucje faktoringowe zobowiązują się do prowadzenia w imieniu swoich klientów rozliczeń księgowych, fakturowania.

Rys. 2.3 Faktoring.

Źródło: [13, str. 169].

Faktoring w praktyce występuje w dwóch postaciach – jako faktoring pełny i faktoring niepełny (niewłaściwy).

W faktoringu pełnym (rys. 2.4) faktor przyjmuje na siebie w ramach umowy faktoringu wraz z wierzytelnością całkowite ryzyko związane z jej ściągnięciem, z wyłączeniem ryzyka wystąpienia reklamacji lub zwrotu przez dłużnika.

61 Rys. 2.4 Schemat faktoringu pełnego (właściwego).

Źródło: [12, str. 100].

Rys. 2.5 Schemat faktoringu niepełnego (niewłaściwego).

62

W faktoringu niepełnym instytucja faktoringowa nie zabezpiecza faktoranta przed niewywiązaniem się dłużnika z zobowiązania.

Koszty faktoringu – stosunkowo wysokie, obejmują: • odsetki od udzielonych kredytów i zaliczek,

• opłatę za usługi (prowizja, usługi administracji, usługi księgowe, inkaso, usługi dodatkowe),

• prowizję za przejęcie ryzyka.

Koszty – zwykle wyższe od kosztów kredytu krótkoterminowego – uważa się za podstawową wadę faktoringu. Do innych wad tego instrumentu finansowania należy zaliczyć takie elementy jak [14, str. 172]:

• redukcja kontaktu z klientem,

• uzależnienie się od firmy faktoringowej, • wpływ na reputację firmy.

Do podstawowych zalet faktoringu zalicza się natomiast [10, str. 136]: • szybkie uzyskanie środków finansowych,

• zdjęcie z dostawcy uciążliwych, kosztownych czynności egzekwowania należności,

• większa możliwość elastycznego operowania terminami płatności, • poprawa dyscypliny stosunków gospodarczych między partnerami.

FORFAITING

Forfaiting występuje przeważnie w transakcjach eksportowych. Polega on na zakupie należności terminowych, które powstają w wyniku eksportu towarów i usług z wyłączeniem regresu odstępującego wierzytelności. W transakcjach tego typu występują trzy strony:

• forfaiter – podmiot przyjmujący do skupu wierzytelności eksportowe (zwykle są to banki),

• zbywca – eksporter towarów lub usług sprzedający wierzytelności eksportowe,

• dłużnik – podmiot zobowiązany do zapłaty.

Koszty forfaitingu są wyższe od kosztów kredytu bankowego, dlatego też ta forma finansowania jest stosunkowo rzadko stosowana przez mikroprzedsiębiorców. Koszty forfaitingu obejmują:

• dyskonto należności,

• prowizje za przeprowadzenie transakcji.

63 • uwolnienie się od ryzyka związanego z windykacją należności

zagranicznych,

• uzyskanie środków przed terminem płatności, • polepszenie płynności finansowej.

VENTURE CAPITAL

Szczególną formą finansowania zaliczaną do źródeł własnych jest venture capital (fundusz wysokiego ryzyka). Venture capital to kapitał średnio- i długookresowy inwestowany w udziały lub akcje firm z zamiarem ich odsprzedaży w momencie przyrostu wartości. „Do zalet tego sposobu finansowania zaliczyć należy:

• dostęp do wielu form finansowania na różnym etapie rozwoju firmy, • brak stałego terminu spłaty,

• brak kosztów finansowych,

• doświadczenie menedżerskie zarządów funduszy. Za wady uznaje się:

• podzielenie się sprawowaniem kontroli nad firmą,

• długi okres przygotowawczy przed finansowaniem” [10, str. 138–141]. PODSUMOWANIE

Najbardziej rozpowszechnioną formą finansowania wśród mikroprzedsiębiorców jest oczywiście kredyt handlowy. Jest to po pierwsze najbardziej wygodna forma finansowania, a po drugie najmniej kosztowna. Następnie dość powszechnie stosowaną formą finansowania są pożyczki od rodziny i przyjaciół, które również cieszą się dużym zainteresowaniem wśród najmniejszych podmiotów. Najrzadziej stosowanymi instrumentami finansowania będą z pewnością faktoring, forfaiting oraz venture capital, które ze względu na dość skomplikowane warunki korzystania nie cieszą się powodzeniem wśród tych odbiorców. Poza tym na nikłe zainteresowanie tymi trzema formami finansowania wpływa również specyfika, charakter oraz zasięg działalności mikroprzedsiębiorstw.

64

2.2 Ocena konkurencyjności instrumentów