Trudno ś ci mikroprzedsi ę biorstw w doborze strategii podatkowych

n ST n e

PK

PV

k

K

k

FV

W =

+

+

=

∑

∑

)

1

(

)

1

(

K – koszt strategii podatkowej, ST

PK – teraźniejsza wartość kosztu strategii podatkowej, Pozostałe oznaczenia jak poprzednio.

Wartość tego współczynnika wskazuje, ile z jednostki zaangażowanych

środków finansowych można wygenerować jednostek przychodu środków

finansowych. Im wartość omawianego współczynnika jest większa od jedności (We > 1) tym strategia podatkowa jest efektywniejsza” [8, str. 98–99].

4.4 Trudności mikroprzedsiębiorstw w doborze

strategii podatkowych

Mikroprzedsiębiorcy w swojej działalności gospodarczej napotykają na wiele trudności w doborze optymalnej strategii podatkowej, co jest spowodowane wieloma czynnikami. Badania przeprowadzone w 2003–2004 roku przez Polską Konfederację Pracodawców Prywatnych, Narodowy Bank Polski, Ministerstwo Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej oraz Instytut Koniunktur i Cen wykazały, że główną przeszkodą dla rozwoju małych firm jest niestabilność przepisów prawnych, zmiany podatków i skomplikowane przepisy prawne. Równie ważną, a często niezauważaną trudnością dla mikropodmiotów jest jakość organizacji aparatu skarbowego i kontroli skarbowej. Obowiązujące akty prawne, a w szczególności właśnie ordynacja podatkowa oraz ustawa o kontroli skarbowej i ustawa o podatkach i opłatach lokalnych, niestety, w większym stopniu dbają o interes państwa niż podatnika. Mimo wielu nowelizacji ordynacji podatkowej nadal pozycja mikroprzedsiębiorcy-podatnika w stosunku do aparatu skarbowego jest zdecydowanie nierówna. Spostrzeżenie to dotyczy zarówno urzędów skarbowych, urzędów celnych, gmin, ZUS, jak i organów odwoławczych. Od jakości ich pracy zależą przecież warunki funkcjonowania

160

mikroprzedsiębiorstw i odczuwalny ciężar obciążeń fiskalnych. Należy zauważyć tutaj, że znajomość przepisów podatkowych wśród mikroprzedsiębiorstw jest nadal niewystarczająca, co powoduje, że częściej i boleśniej od większych przedsiębiorstw ponoszą skutki błędnych decyzji podatkowych.

O jakości organizacji i kontroli świadczy postępowanie organów podatkowych i kontroli skarbowej, które nadmiernie wydłużają ilość, czas i uciążliwość przeprowadzanych kontroli. Należy tutaj również zwrócić uwagę na fakt, że interes organów podatkowych nie stoi w całkowitej opozycji do interesów mikroprzedsiębiorców. Konieczność przestrzegania reguł postępowania podatkowego nie wyklucza przecież szybkiego i fachowego załatwiania spraw, wydawania postanowień, decyzji, szybkiego reagowania na wnoszone odwołania i zażalenia, unikania uznaniowości czy szybkiego wydawania wiążących interpretacji.

Ważnym elementem, który utrudnia mikroprzedsiębiorcom wybór optymalnej strategii podatkowej, jest system obciążeń parapodatkowych, które stanowią dla tej grupy przedsiębiorstw dużą uciążliwość finansową i techniczną. Skala obciążeń mikroprzedsiębiorstw daninami na ubezpieczenia społeczne powoduje znaczne ograniczenie ich możliwości wyboru odpowiedniej strategii podatkowej, działań inwestycyjnych czy też konkurencyjnych na rynku. Sytuacja ta wywołuje również trudności w utrzymaniu płynności finansowej oraz utrudnia obsługę sprawozdawczości finansowej związanej z ubezpieczeniem własnym i pracowników. Wszystko to powoduje u niektórych mikroprzedsiębiorców skłonność do omijania przepisów związanych z ubezpieczeniami społecznymi i zatrudnianie przynajmniej części pracowników bez stosownych ubezpieczeń lub w formie tzw. samozatrudnienia. Działania nielegalne, w tym niewykazywanie przychodów (dochodu), fałszowanie dokumentacji obrotu gospodarczego, nierejestrowanie działalności gospodarczej czy wspominane już wcześniej nielegalne zatrudnianie pracowników, szczególnie w działalności usługowej, transportowej i budowlanej, wywołują ze strony otoczenia fiskalnego pewnego rodzaju sprzężenie zwrotne, przejawiające się m.in. dążeniem do uszczegóławiania uregulowań prawnych, rozszerzania dokumentacji obrotu gospodarczego, a przede wszystkim presją na zwiększanie obciążeń fiskalnych wszystkich podmiotów gospodarczych.

Kolejną trudnością w wykorzystaniu strategii podatkowych jest fakt, że małe podmioty mają nie tylko bardzo ograniczone środki na ten cel, ale napotykają też na inne ograniczenia. Najbardziej dostępne strategie dla mikropodmiotów to wybór formy opodatkowania w przypadkach, gdy prawo na to zezwala, wykorzystywanie nielicznych ulg i zwolnień oraz stosowanie elementów strategii kosztowej (przez mikroprzedsiębiorstwa opodatkowane na zasadach ogólnych), zwykle strategii kosztów wysokich i strategii amortyzacji. Możliwości wyboru innych strategii podatkowych, np. wyboru miejsca prowadzonej działalności gospodarczej czy też w sferze politycznej, są rzadko

161 stosowane przez mikroprzedsiębiorstwa z uwagi na ich wyraźnie słabszą pozycję w stosunku do organów fiskalnych oraz skalę prowadzonej działalności. Ważnym czynnikiem utrudniającym mikropodmiotom dobór strategii podatkowej jest także brak dobrych publikacji naukowych, które mogłyby przedsiębiorcom poszerzyć wiedzę na temat możliwości zarządzania podatkami, na temat obowiązujących przepisów podatkowych i korzyści, jakie mogliby osiągnąć, stosując różnego rodzaju strategie podatkowe. Większość publikacji dostępnych w Polsce dotyczy wielkich przedsiębiorstw, korporacji, rozpatrywane konkretne przypadki opisują strategie podatkowe w dużych amerykańskich firmach. Niewiele publikacji dotyczy zarządzania podatkami w małych i średnich przedsiębiorstwach.

Następnym elementem utrudniającym dobór strategii podatkowej i zarządzanie podatkami jest korzystanie przez podmioty z biur rachunkowych, które przeważnie nie doradzają swoim klientom jak postępować z aparatem fiskalnym państwa, aby osiągać największe korzyści. Zwykle biura rachunkowe zajmują się rozliczaniem mikropodmiotów „na akord”, nie zastanawiając się przy tym, jak byłoby dla danej firmy najlepiej. Jeżeli przy tym jej właściciel sam nie ma stosownej wiedzy i nie potrafi się upomnieć lub zwrócić uwagi, to niestety dramat jest nieunikniony.

Ponadto należy mieć na uwadze, że nie wszyscy właściciele firm dbają o ich rozwój (tworzą strategie). Są również tacy, dla których firma jest tylko miejscem pracy. Z czasem nastawienie właściciela może się zmienić i może on zacząć traktować firmę jako biznes, co oczywiście pociągnie za sobą zmianę stosunku do wyznaczania strategii.

W mikroprzedsiębiorstwach istnieje szereg charakterystycznych cech myślenia strategicznego, które mogą wspomagać bądź hamować dobór strategii podatkowych. Cechy te to przede wszystkim:

• Zarządzanie w mikroprzedsiębiorstwach podporządkowane jest osobistym celom właściciela, a najbliższe otoczenie wywiera na nie bardzo duży wpływ. Z jednej strony sytuacja taka może być motywująca, z drugiej jednak ogranicza możliwe wybory jedynie do bezpiecznych i nastawionych na doraźne korzyści.

• Mała skala działalności wiąże się z dużymi ograniczeniami zasobów, z jednej strony stanowiącymi barierę, z drugiej natomiast sprzyjającymi twórczym poszukiwaniom z powodu niskiej formalizacji przedsiębiorstwa.

• Działania podejmowane w mikropodmiotach są nastawione głównie na krótki okres.

Powyższe wnioski oznaczają, że próby formułowania strategii podatkowych w mikrofirmach nie są z góry skazane na niepowodzenie. Niezależnie od sprzyjających lub nie cech charakterystycznych, w większości przypadków formułowanie strategii w mikroprzedsiębiorstwach przebiega nieregularnie i fragmentarycznie, zwykle jako odpowiedź na zaistniałą sytuację.

162

4.5 Podsumowanie

Zarządzanie podatkami w mikrofirmach nie jest z definicji prostsze niż w dużej firmie. Skalę trudności tej analizy pogłębia dodatkowo fakt prowadzenia jej przez właściciela samodzielnie, bez wsparcia wykwalifikowanych menedżerów. Odczytywane przez właściciela sygnały z otoczenia i prawidłowa na nie reakcja są funkcją jego charakterystyki personalnej. Analizując poszczególne elementy otoczenia (jak i własnej firmy), będzie się kierował własnymi subiektywnymi odczuciami, które wynikają z intuicji, tudzież cech osobowości (przy braku odpowiedniej wiedzy zjawisko to można rozpoznać jako zagrożenie lub okazję, w zależności od tego czy jest się optymistą, czy też pesymistą).

W mikrofirmach można wskazać na następujące czynniki wpływające na trafność zarządzania podatkami:

• reakcja właściciela – menedżera na otoczenie firmy, • postrzeganie otoczenia przez właściciela,

• umiejętność dostosowania się do otoczenia, • odczucia i oczekiwania właściciela.

Podsumowując ten rozdział, należy wskazać kilka istotnych wniosków natury ogólnej:

1. Pojęcie zarządzania podatkami czy też strategii podatkowej ma w mikroprzedsiębiorstwach zdecydowanie inny wymiar niż w dużych organizacjach. Obejmuje raczej zaplanowane kierunki działań i ma charakter krótkookresowy. Rzadko przybiera formę pisemną, zwykle ma charakter nieformalny.

2. Nie wszyscy właściciele mikroprzedsiębiorstw tworzą strategie działania. Dla wielu firma jest jedynie miejscem pracy. Z czasem jednak nastawienie właściciela może się zmienić, może zacząć on traktować firmę jako biznes, co pociąga za sobą zmianę stosunku do wyznaczania strategii.

3. Właściciel mikroprzedsiębiorstwa formułuje strategię czy też zarządza w oparciu o cele osobiste, nie zawsze o charakterze ekonomicznym. Oceniając możliwości firmy, opiera się na własnych, subiektywnych odczuciach. Od jego wiedzy i umiejętności zależy dopasowanie tych subiektywnych ocen do rzeczywistości. Im to dopasowanie jest bliższe, tym większe szanse na powodzenie obranej strategii.

163