Instrumenty wsparcia lokalnego biznesu

Samorząd terytorialny, poprzez wyposażenie go w zadania, kompetencje i środki finansowe oraz możliwość korzystania z rozmaitych instrumentów na-tury ekonomicznej bądź administracyjnej, może świadomie ingerować w sferę gospodarczą, a tym samym przyczyniać się do wzrostu poziomu innowacyjności i wpływać na rozwój gospodarczy. Wśród tych instrumentów można wyróżnić:

– środki przymusu, do których należą nakazy, zakazy, przepisy miejscowe, plany przestrzennego zagospodarowania;

– środki stymulujące lub hamujące określoną działalność gospodarczą, np. zróżnicowanie obciążeń podatkowych, bezpośrednia pomoc finansowa;

– środki materialnego kształtowania przestrzeni, do których należą głównie inwestycje w ramach rozwoju infrastruktury;

– środki instytucjonalne, związane z instytucjami działającymi na rzecz roz-woju gospodarki wraz z zapewnieniem pomocy dla ich rozroz-woju i działalności;

– środki informacyjne, czyli stworzenie systemu informacji o wszystkich kie-runkach prowadzonej w tym zakresie działalności4.

3 Nowe zarządzanie publiczne..., s. 95-96.

4 H. Sasinowski, Stymulowanie inicjatyw lokalnych a rozwój regionalny, w: Finansowe

aspek-ty rozwoju regionalnego, red. A. Kopczuk, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku,

Na podstawie powyższego podziału instrumenty wspierania przedsiębiorczo-ści można podzielić na dwie grupy:

– instrumenty oddziaływania bezpośredniego na podmioty gospodarcze w ce- lu wymuszania oczekiwanych zachowań tych podmiotów zgodnych z celami lo-kalnej polityki rozwoju,

– instrumenty oddziaływania pośredniego, mające na celu skłonienie funkcjo-nujących jednostek do działań pożądanych; mają one najczęściej charakter ekono-miczny (w tym finansowy) i oddziałują na aktywność gospodarczą5.

Najczęściej przyjmuje się jednak, ze względu na praktykę, następujące grupy instrumentów stymulowania rozwoju przedsiębiorczości: prawno-administracyj-ne, instytucjonalno-organizacyjprawno-administracyj-ne, ekonomiczno-finansowe, planistyczne i infra-strukturalne6. Instrumenty prawno-administracyjne obejmują akty prawa lokalne-go w postaci podejmowanych uchwał i wydawanych decyzji administracyjnych, dotyczących przede wszystkim miejscowych planów zagospodarowania prze-strzennego, ochrony środowiska, norm sanitarnych i gospodarki gruntami, w tym w szczególności przekształcenia gruntów rolnych. Za pomocą tych aktów władze gminne mogą aktywnie kształtować warunki gospodarowania i decydować o kon-kurencyjności swoich terenów.

Instrumenty instytucjonalno-organizacyjne mają za zadanie wspierać roz-wój przedsiębiorczości i współdziałać z otoczeniem biznesu przez odpowiednie działania promocyjne, zarządzanie usługami komunalnymi, organizację punktów konsultacyjnych, doradczych, szkoleń, tworzenie izb gospodarczych, funduszy pożyczkowych, lokalnych agencji rozwojowych, które będą łączyły kapitał pu-bliczny i prywatny. Ta grupa instrumentów jest przez samorząd (zwłaszcza gmi-ny) wykorzystywana sporadycznie, tu nadal tkwią największe rezerwy, choć zja-wiska kryzysowe i spowolnienia gospodarczego oraz funkcjonujący od 2004 r. system zasilania finansowego jednostek samorządu terytorialnego powiązany z koniunkturą gospodarczą coraz częściej zmuszają jednostki samorządowe do aktywniejszego współdziałania z biznesem.

Instrumenty ekonomiczno-finansowe mają na celu wywołanie określonych reakcji podmiotów gospodarczych. Są to przede wszystkim instrumenty ściśle związane z polityką finansową, gdyż dotyczą kształtowania dochodów i wydat-ków jednostki samorządu terytorialnego7. Znaczącymi instrumentami ekonomicz-no-finansowymi są: instrumenty dochodowe (np. zwolnienia i ulgi w podatkach

5 R. Broszkiewicz, Narzędzia oddziaływania samorządów terytorialnych na rozwój regionów, w: Polityka regionalna – kierunki i instrumentacja, red. B. Winiarski. Wyd. AE we Wrocławiu, Wrocław 1994, s. 79-80.

6 E. Wojciechowski, op. cit., s. 194-195; B. Filipiak, M. Kogut, A. Szewczuk, M. Zioło, Rozwój

lokalny i regionalny. Uwarunkowania, finanse, procedury, Fundacja na rzecz Uniwersytetu

Szcze-cińskiego, Szczecin 2005, s. 56; T. Madej, Regionalna polityka społeczno-gospodarcza, Wyd. Na-ukowe US, Szczecin 1998, s. 97-98; M. Kogut-Jaworska, Instrumenty interwencjonizmu lokalnego

w stymulowaniu rozwoju gospodarczego, CeDeWu, Warszawa 2008, s. 79-89. 7 B. Filipiak, M. Kogut, A. Szewczuk, M. Zioło, op. cit., s. 60 i nn.

lokalnych, zmniejszone stawki podatkowe, ceny usług lokalnych, w tym ze sprze-daży i dzierżawy nieruchomości), wydatkowe (wydatki na inwestycje, na wspar-cie rozwoju instytucji otoczenia biznesu, na cele promocyjno-informacyjne, porę-czenia kredytowe) oraz gospodarki zasobami.

Pierwszą grupę wyróżnia to, że ich skutki widoczne są po stronie dochodów bu-dżetowych, z drugą natomiast związany jest znaczny wzrost wydatków lokalnych. Z punktu widzenia poruszanej w artykule problematyki najistotniejsze wydają się być: wydatki ponoszone na powstanie i rozwój inkubatorów przedsiębiorczości, agencji rozwoju lokalnego, funduszy poręczeniowych, parków technologicznych, instytucji doradczych i szkoleniowych. Ponadto ważny element stanowi umiejęt-ność wykorzystania narzędzi polityki usług komunalnych. Należy je zaliczyć do obydwu grup, gdyż albo jednostka samorządu terytorialnego zleca ich wykonanie na rzecz społeczeństwa, albo wykonuje za pomocą własnych jednostek, ale na podstawie podjętych decyzji społeczeństwo wnosi opłaty za część usług. Jest to ważny instrument polityki zarówno dochodowej, jak i wydatkowej, gdyż steruje popytem na usługi komunalne, na ich konsumpcję i wpływy. Cena za usługi ko-munalne może być czynnikiem zachęcającym, jak i zniechęcającym przedsiębior-ców do podjęcia czy prowadzenia działalności na danym terenie.

Trzecia grupa – instrumenty gospodarki zasobami – jest szczególnym elemen-tem w polityce oddziaływania na rozwój lokalny i regionalny. Decyzje w zakre-sie gospodarowania zasobami wpływają zarówno na wydatki, jak i na dochody. Grupa ta jest ściśle związana z decyzjami podejmowanymi w zakresie: kształto-wania stawek opłat rocznych za nieruchomości gruntowe, systemu ustalania cen za korzystanie z terenów, obiektów i urządzeń stanowiących własność jednostki samorządu terytorialnego lub własność komunalną, wykorzystania mienia komu-nalnego, zasady dokonywania sprzedaży, zamiany nieruchomości, rozwiązywa-nia umów użytkowarozwiązywa-nia wieczystego przed upływem ustalonego czasu, ustalarozwiązywa-nia opłat dodatkowych obciążających użytkownika wieczystego, który nie dotrzymał ustalonych terminów zagospodarowania nieruchomości gruntowej, scalania i po-działu gruntowych nieruchomości komunalnych przeznaczonych do późniejszej sprzedaży lub oddania w użytkowanie wieczyste, stawek opłat za użytkowanie wieczyste8. Wciąż niewykorzystanym instrumentem jest w tym przypadku part-nerstwo publiczno-prywatne, jednak w ostatnim okresie wyraźnie widać zmiany w kierunku większego współdziałania z biznesem w zakresie realizacji wspól-nych zadań mających na celu świadczenie m.in. usług publiczwspól-nych.

Z powyższego wynika, że aby wspierać skutecznie przedsiębiorczość, organy władzy samorządowej powinny organizować i wspierać innowacyjność oraz roz-wój gospodarczy na ich terenie poprzez działania w zakresie tworzenia:

8 Ekonomika i zarządzanie miastem, red. R. Brol, Wyd. AE we Wrocławiu, Wrocław 2001, s. 135.

– struktur organizacyjnych rozwoju lokalnego, w ramach których prowadzo-na jest w miarę kompletprowadzo-na i kompleksowa obsługa i współdziałanie z instytucjami otoczenia biznesu (w szczególności lokalnych organizacji pozarządowych),

– „przestrzeni pracy”, inkubatorów przedsiębiorczości i innych tego rodzaju placówek inicjujących rozwój,

– kształcenia, dokształcania, doskonalenia czy przekwalifikowania zawodo-wego,

– własnych funduszy stymulacji i wspierania rozwoju lokalnego lub pozyski-wania środków finansowych na ten cel9.

Wspieranie innowacyjności i przedsiębiorczości w jednostkach samorządu te-rytorialnego odbywa się głównie przy wykorzystaniu instrumentów finansowych. Wskazują na to najnowsze badania naukowe oraz praktyka samorządowa10.

3. Proces współpracy i współdziałania jednostek