Uwarunkowania i proces współdziałania jednostek sektora publicznego i biznesu
3. Proces współpracy i współdziałania jednostek samorządu terytorialnego z instytucjami otoczenia biznesu
Rozwój gospodarczy wymaga nie tylko silnych przedsiębiorstw, ale również współdziałania i współpracy podmiotów w celu zbudowania stabilnej podstawy rozwoju. W literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na współpracę różnych pod-miotów, gdyż tylko taka kooperacja na rzecz wspólnego celu, jakim jest rozwój, może przynieść efekt synergii11. Oznacza to, że na rozwój przedsiębiorczości zna-czący wpływ ma otoczenie, w którym funkcjonują przedsiębiorstwa. Tworzenie przyjaznego klimatu i udzielanie wsparcia przypisuje się instytucjom otoczenia biznesu.
Pod pojęciem „instytucje otoczenia biznesu” należy rozumieć instytucje non--profit, niedziałające dla zysku lub przeznaczające zysk na cele statutowe zgodnie z zapisami w statucie lub równoważnym dokumencie, wspierające przedsiębior-czość, innowacyjność i rozwój społeczno-gospodarczy regionu. Instytucje te po-siadają bazę materialną, techniczną, zasoby ludzkie i kompetencje niezbędne do realizacji usług na rzecz podmiotów gospodarczych (zwłaszcza sektora MSP), wspierają rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności w regionie. Do instytucji otoczenia biznesu należy zaliczyć:
– agencje rozwoju lokalnego i regionalnego, – ośrodki szkoleniowo-doradcze,
– organizacje reprezentujące przedsiębiorców,
9 J. Parysek, Podstawy gospodarki lokalnej, Wyd. Naukowe UAM, Poznań 1997, s. 214; B. Filipiak, J. Ruszała, op. cit., s. 88.
10 Por. M. Kogut-Jaworska, op. cit., s. 69-154.
11 K. Matusiak, Rozwój systemów wsparcia przedsiębiorczości. Przesłanki, polityka i
– instytucje działające na rzecz innowacyjności, takie jak: centra transferu technologii, instytuty i ośrodki badawczo-rozwojowe,
– fundusze pożyczkowe i poręczeniowe,
– ośrodki innowacji i przedsiębiorczości, np. inkubatory przedsiębiorczości, inkubatory technologiczne, parki i centra technologiczne12.
Wskazane instytucje przybierają formę fundacji, stowarzyszeń, spółek z ogra-niczoną odpowiedzialnością lub akcyjnych, izb gospodarczych. Najczęściej są to organizacje pozarządowe, które działają w oparciu o zasadę non-profit.
Szczególnego rodzaju instytucją otoczenia biznesu jest samorząd terytorialny, a zwłaszcza gminny. Do jego zadań należy przede wszytkim kreowanie rozwoju regionalnego i lokalnego. Dlatego współpracuje on i współdziała z instytucjami otoczenia biznesu w celu wspierania lokalnych i regionalnych przedsiębiorców, tworzy sprzyjające warunki rozwoju przedsiębiorczości, stymuluje aktywność gospodarczą i innowacyjność.
Współpraca opiera się na tworzeniu więzi jednostek samorządu terytorialne-go z partnerami – instytucjami otoczenia biznesu, jak również na współdziała-niu i umiejętności pracy na rzecz wytyczonych celów społeczno-gospodarczych, współrealizacji zadań oraz wspólnym rozwiązywaniu problemów. Praktyka sa-morządowa wykazuje, że najczęstszymi inicjatorami tworzenia więzi są gminy, choć nie można umniejszać roli pozostałych jednostek samorządowych13.
Proces wspierania przedsiębiorczości przez jednostki samorządu terytorialne-go (JST) może mieć wymiar strategiczny i operacyjny. Współpraca strategiczna zmierza do opracowania i skoordynowania ścieżek identyfikacji problemów do-tyczących rozwoju społeczno-gospodarczego, opracowania zadań i przedsięwzięć organizacyjno-wykonawczych oraz skoordynowania w czasie, aby cele strate-giczne ujęte w strategii JST, a wyznaczone dla osiągnięcia rozwoju gospodar-czego (lokalnego), zostały osiągnięte. Współpraca operacyjna jest nakierowana na jak najefektywniejsze wykonanie zadań bieżących JST, ujętych w przedsię-wzięciach i zadaniach strategicznych w wyznaczonym czasie przy wykorzystaniu ściśle określonych zasobów. Często jest ona podejmowana w celu rozwiązania konkretnego problemu gospodarczego.
12 W. Burdecka, Instytucje otoczenia biznesu, PARP, Warszawa 2004, s. 5-6; Wpływ instytucji
otoczenia biznesu na wzrost konkurencyjności gospodarki rok po akcesji Polski do UE. Raport.
Ministerstwo Gospodarki, Departament Konkurencyjności Gospodarki, Warszawa, grudzień 2005, s. 4-6.
13 Przykładowe badania dotyczące roli jednostek samorządu terytorialnego jako szczególnego rodzaju instytucji otoczenia biznesu we wspieraniu przedsiębiorczości: Wpływ instytucji otoczenia
biznesu na wzrost konkurencyjności gospodarki...; B. Wankiewicz, Zasoby finansowe a rozwój sa-morządności lokalnej – obszary rozwoju, rozwiązania modelowe, CedeWu, Warszawa 2009; Ośrod-ki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2012, red. A. BąkowsOśrod-ki, M. Mażewska, PARP,
Formy współpracy jednostek samorządu terytorialnego z instytucjami otocze-nia biznesu zostały ujęte w obowiązującym prawie i mogą mieć charakter finan-sowy lub niefinanfinan-sowy14. Należy do nich zaliczyć:
– zlecanie instytucjom otoczenia biznesu realizacji zadań publicznych, – wzajemne informowanie o planowanych kierunkach działalności,
– konsultowanie z instytucjami otoczenia biznesu projektów aktów norma-tywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji,
– konsultowanie projektów aktów normatywnych dotyczących sfery zadań publicznych z zakresu rozwoju przedsiębiorczości (jeżeli istnieją),
– tworzenie wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym, – umowy o wykonanie inicjatywy lokalnej na zasadach określonych przepi-sami prawa,
– działanie partnerskie (np. wspólnej z organizacją realizacji projektu), co reguluje ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju15.
Instytucje otoczenia biznesu, najczęściej tworząc ramy współpracy, odpowia-dają zwłaszcza za przyjęcie zadań z zakresu:
– tworzenia korzystnych warunków dotyczących transferu nowych rozwiązań technologicznych (centra transferu technologii – CTT, inkubatory technologii),
– podnoszenia jakości zasobów ludzkich w przedsiębiorstwach poprzez szko-lenia i doradztwo (ośrodki szkoleniowo-doradcze),
– wsparcia powiązań kooperacyjnych przedsiębiorstw,
– tworzenia sieci współpracy (m.in. klastry) i animacji środowiska innowa-cyjnego przedsiębiorstw (parki naukowo-technologiczne),
– finansowania innowacji (seed capital, venture capital, business angels) i rozwoju,
– ochrony praw własności intelektualnej, – wspierania samozatrudnienia,
– wspierania startu i udzielania pomocy nowo powstającym przedsiębior-stwom,
– marketingu i promocji.
Współpraca jednostki samorządu terytorialnego z instytucją lub instytucjami otoczenia biznesu może przybrać formę wsparcia, współdziałania oraz pomocy publicznej. Wsparcie może być udzielane w ramach opracowanych i przyjętych instrumentów stymulowania rozwoju przedsiębiorczości, jako pomoc finansowa (oparta na wykorzystaniu instrumentów finansowych związanych z przepływem kapitału lub z jego pozyskaniem) oraz pozafinansowa (oparte na udostępnieniu rzeczy lub nieruchomości albo wykonanie usług). Współdziałanie natomiast to
łą-14 Art. 5. ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2004 r. o działalności pożytku publicznego i wolon-tariacie, Dz. U. z 2010 r., nr 234, poz. 1536 z późn. zm.
15 Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, Dz. U. nr 226, poz. 1658 z późn. zm.
[36]
Etapy procesu
Podprocesy
Podmiot odpowiedzialny
ocena dotychczasowych ram współpracy
z instytucjami otoczenia biznesu
or
gan wykonawczy
jednostki samorządu terytorialnego
wypracowanie wizji współpracy z instytucjami otoczenia biznesu
or
gan wykonawczy
jednostki samorządu terytorialnego
określenie priorytetów i celów (strategicznych i operacyj
-nych) działań na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego w oparciu o wybrane metody badań opinii publicznej
or
gan wykonawczy
jednostki samorządu terytorialnego
określenie instrumentów stymulowania rozwoju społeczno --gospodarczego: instytucjonalno-or ganizacyjnych, ekono -miczno-finansowych, planistycznych i infrastrukturalnych or gan wykonawczy
jednostki samorządu terytorialnego
opracowanie i przyjęcie Karty współpracy (lub Programu współpracy), a
zwłaszcza:
or
gan wykonawczy i
stanowiący
jednostki samorządu terytorialnego
określenie zasad współpracy jednostki samorządu terytorialnego
z instytucjami otoczenia biznesu
określenie przedmiotowego zakresu współpracy jednostki samorządu terytorialne
-go z instytucjami otoczenia biznesu, w tym określenie roli i kompetencji partnerów
biorących udział w praktyce współpracy
przyjęcie i szczegółowe wyznaczenie form współpracy (z podziałem na finansowe i niefinansowe formy)
wybór instrumentów stymulowania rozwoju społeczno-gospodarczego wykorzy
-stywanych we
współpracy z instytucjami otoczenia biznesu
opracowanie priorytetów przedmiotowego zakresu współpracy
, referencji dla przy
-jętych form współpracy i wyznaczenie okresu realizacji dla przy-jętych priorytetów określenie
dopuszczalnych sposobów realizac ji przedmiotowego zakresu współpra
-cy i wsparcia finansowego udzielonego przez jednostkę samorządu terytorialnego
powołanie komisji przetar
gowej
or
gan wykonawczy
[37]
ogłoszenie konkursów na przygotowanie projektów (programów) realizacji przyjetych priorytetów
przedmiotowego zakresu współpracy
or
gan wykonawczy
jednostki samorządu terytorialnego
przygotowanie projektów i programów
w trybie przetar
gowym przez instytucje otoczenia biznesu
instytucje otoczenia biznesu
wyłonienie najlepszych oferentów dla realizacji przyję
-tych priorytetów przedmiotowego zakresu współpracy
komisja przetar
gowa
jednostki samorządu terytorialnego
podpisanie umów
kierownik
jednostki samorządu terytorialnego
realizacja projektów i programów
instytucje
otoczenia biznesu
nadzór nad realizacją projektów i programów
, a zwłaszcza
kierownik jednostki
samorządu terytorialnego
ewaluacja osiąganych efektów projektu
komórka audytu
jednostki samorządu terytorialnego
przygotowanie
sprawozdania ewaluacyjnego
komórka audytu
jednostki samorządu terytorialnego
decyzje ewaluacyjne
(pozytywne lub zerwanie umowy)
or
gan wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego
Rysunek. Ideowy schemat systemu współpracy
Źródło: opracowanie własne.
w przypadku decyzji negatywnej następuje zerwanie umowy i wyłonienie nowego podmiotu
w przypadku decyzji pozytywnej
dalsza realizacja projektu lub progra
czenie sił dwóch lub więcej partnerów, przy czym co najmniej jeden jest inną jed-nostką niż jednostka samorządowa, a wszystkie podmioty można zaliczyć do in-stytucji otoczenia biznesu. Oznacza to, że mogą ze sobą współpracować jednostki samorządu terytorialnego różnego szczebla lub jednostki tego samego szczebla, ale współdziałają one na zasadach partnerskich, tak samo traktują instytucje oto-czenia biznesu współpracujące z nimi przy realizacji przyjętego celu.
Współpraca jednostki samorządu terytorialnego z instytucją otoczenia biz-nesu może mieć różną skalę przestrzenną, różne też mogą być tej współpracy efekty. Wykorzystanie lokalnych zasobów oraz efektów miejscowego potencja-łu może zaowocować uruchomieniem kapitałów lokalnych lub przyczynić się do sprowadzenia środków finansowych i rzeczowych (inwestycji) z zewnątrz (spoza środowiska lokalnego). Zakres wykorzystania środków i kapitałów zewnętrznych zależy od wielkości zasobów wewnętrznych, ich rozmieszczenia oraz uwarunko-wań ekologicznych16.
Jednostki samorządu terytorialnego swoje kontakty z instytucjami otocze-nia biznesu mogą ograniczyć do niezbędnej współpracy, która jest wyznaczona w obowiązujących przepisach prawa. Nie uzyskają one jednak efektu synergii związanego z łączeniem sił w celu aktywizacji przedsiębiorczości. Podejście to wymaga kreatywności obu stron, ale również wzajemnego zaufania, zrozumie-nia, poszanowania zasad funkcjonowazrozumie-nia, a przede wszystkim zbieżności celów. Samorząd oraz instytucja otoczenia biznesu muszą w sobie widzieć partnerów, a nie wrogów czy ogniwo, które daje środki finansowe. Partnerstwo w celu kre-owania przedsiębiorczości pozwala również na likwidację barier oraz lepsze zro-zumienie potrzeb przedsiębiorców.
System współpracy jednostki samorządu terytorialnego z instytucjami otocze-nia biznesu powinien zostać na stałe wkomponowany w strukturę działań samorzą-du i obejmować odpowiednie zapisy prawa lokalnego. System ten to dobra praktyka współpracy wyznaczona Kartą współpracy (lub Programem współpracy), a także ciągła ocena podejmowanych działań i ich doskonalenie. System współpracy prze-nika wiele aspektów funkcjonowania samorządu i jego jednostek, w konsekwencji dotyka niemal całej społeczności lokalnej. Powinien stanowić spójną, komplemen-tarną całość17. Graficzną prezentację systemu stanowi rysunek na s. 36-37.
Ważną rolą organów samorządowych jest wyznaczenie zakresu współpracy, a także wybór celów przed nią stawianych. Wybór ten powinien zostać dokonany na podstawie badań potrzeb społeczno-gospodarczych, weryfikacji zadań pozo-stających do realizacji w ramach stymulowania przedsiębiorczości oraz decyzji
16 Szerzej na ten temat: S. Bagdziński, Lokalna polityka gospodarcza, Wyd. UMK, Toruń 1994, s. 26; B. Filipiak, J. Ruszała, op. cit., s. 91.
17 A. Jachimowicz, Program współpracy samorządów lokalnych z organizacjami
pozarządo-wymi, w: Partnerstwo w praktyce, red. D. Bielawska, B. Bielawski, A. Jachimowicz, WSWIP,
dotyczącej sposobu realizacji zadań (np. w outsourcingu). Nie bez znaczenia po-zostaje kwestia wyboru instrumentów, które będą wpisywały się w przyjęty ze-staw instrumentów stymulowania rozwoju przedsiębiorczości.
Jednostki samorządu terytorialnego zostały wyposażone w ustawowy instru-ment nadzoru i szacowania ryzyka, jakim jest kontrola zarządcza i audyt. W ra-mach kontroli zarządczej i audytu oceniane są efekty realizowanych zadań we współpracy z instytucjami otoczenia biznesu.
Podsumowanie
Współdziałanie jednostek samorządu terytorialnego z biznesem oraz insty-tucjami otoczenia biznesu nie ogranicza się tylko do wyrażania woli współpra-cy. Coraz częściej współdziałają one w sposób rzeczywisty, wiedząc, że cele samorządu i biznesu mogą być rozbieżne, ale ostatecznie przynieść oczekiwany efekt społeczny. Dla jego osiągnięcia współpraca musi być dobrze przygotowana, a zwłaszcza muszą być postawione cele i zadania oraz określone instrumenty, któ-re będę wykorzystywane w tej współpracy. Słowo „współpraca” jasno wskazuje na rolę stron współpracujących (zarówno JST, jak i pozostałych podmiotów).
Przedsiębiorcy i instytucje otoczenia biznesu, będąc inicjatorem wielu przed-sięwzięć, stają się partnerami władz lokalnych. To partnerstwo przynosi wspól-ne projekty służące rozwojowi i innowacyjności gospodarki. Rozwój instytucji wspierających przedsiębiorczość, ich lepsza współpraca i współdziałanie z orga-nami samorządowymi mogą mieć istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego. Efekt synergii wynikający ze współpracy wszystkich partnerów sceny gospodarczej wzmacnia i przyśpiesza ten rozwój, który jest realizowany poprzez wzrost warto-ści poszczególnych przedsiębiorstw i umacnianie ich pozycji rynkowej.
Na tym tle pojawia się znacząca rola samorządu terytorialnego jako inicja-tora współpracy oraz lokalnej instytucji otoczenia biznesu. Staje się on tą insty-tucją poprzez realizowane zadania na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego. Dlatego współpracuje on z instytucjami otoczenia biznesu, by wspierać lokalnych i regionalnych przedsiębiorców, tworzy sprzyjające warunki rozwoju przedsię-biorczości, stymuluje aktywność gospodarczą i innowacyjność. Dialog samorzą-du z instytucjami otoczenia biznesu może przynieść korzyści w postaci przyjazne-go klimatu dla rozwoju przedsiębiorczości, zrozumienia potrzeb przedsiębiorców, likwidację znacznej liczby barier rozwoju przedsiębiorczości (ich ograniczenie), jak również lepsze zrozumienie zasad funkcjonowania samorządu i ograniczeń ustawowych w zakresie udzielanego przez tę instytucję wsparcia.
Literatura
Bagdziński S., Lokalna polityka gospodarcza, Wyd. UMK, Toruń 1994.
Broszkiewicz R., Narzędzia oddziaływania samorządów terytorialnych na rozwój regionów, w:
Po-lityka regionalna – kierunki i instrumentacja, red. B. Winiarski, Wyd. AE we Wrocławiu,
Wroc-ław 1994.
Burdecka W., Instytucje otoczenia biznesu, PARP, Warszawa 2004.
Ekonomika i zarządzanie miastem, red. R. Brol. Wyd. AE we Wrocławiu, Wrocław 2001.
Filipiak B., Kogut M., Szewczuk A., Zioło M., Rozwój lokalny i regionalny. Uwarunkowania,
finan-se, procedury, Fundacja na rzecz Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2005.
Filipiak B., Ruszała J., Instytucje otoczenia biznesu. Rozwój, wsparcie instrumenty, Difin, Warszawa 2009.
Kogut-Jaworska M., Instrumenty interwencjonizmu lokalnego w stymulowaniu rozwoju
gospodar-czego, CeDeWu, Warszawa 2008.
Madej T., Regionalna polityka społeczno-gospodarcza, Wyd. Naukowe US, Szczecin, 1998. Matusiak K., Rozwój systemów wsparcia przedsiębiorczości. Przesłanki, polityka i instytucje,
ITEPIB, Radom – Łódź 2006.
Nowe zarządzanie publiczne w polskim samorządzie terytorialnym, red. A. Zalewski, Wyd. SGH,
Warszawa 2005.
Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2012, red. A. Bąkowski, M. Mażewska,
PARP, Warszawa 2012.
Partnerstwo w praktyce, red. D. Bielawska, B. Bielawski, A. Jachimowicz, WSWIP, Elbląg 2007.
Parysek J., Podstawy gospodarki lokalnej, Wyd. Naukowe UAM, Poznań 1997.
Regulski J., Kocoń W., Ptaszyńska-Wołoczkowicz M., Władze lokalne a rozwój gospodarczy, PWE, Warszawa 1988.
Sasinowski H., Stymulowanie inicjatyw lokalnych a rozwój regionalny, w: Finansowe aspekty
roz-woju regionalnego, red. A. Kopczuk, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku,
Białystok 2002.
Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, Dz. U. nr 226, poz. 1658 z późn. zm.
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2004 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, Dz. U. z 2010 r., nr 234, poz. 1536 z późn. zm.
Wankiewicz B., Zasoby finansowe a rozwój samorządności lokalnej – obszary rozwoju, rozwiązania
modelowe, CedeWu, Warszawa 2009.
Wojciechowski E., Zarządzanie w samorządzie terytorialnym, Difin, Warszawa 2003.
Wpływ instytucji otoczenia biznesu na wzrost konkurencyjności gospodarki rok po akcesji Polski do UE. Raport. Ministerstwo Gospodarki, Departament Konkurencjności Gospodarki, Warszawa,
grudzień 2005.