Współdziałanie sieciowe w sektorach high-tech

Na przestrzeni ostatnich dwóch dekad współdziałanie sieciowe nabrało szcze-gólnego znaczenia w sektorach wysokiej technologii (wysokotechnologicznych, high-tech11). Współcześnie współpraca międzyorganizacyjna mająca miejsce w tego typu sektorach nie ogranicza się już tylko do interakcji dwóch podmio-tów12, ale spaja działalność kilku (niejednokrotnie wielu) organizacji. W oto-czeniu podmiotów high-tech sieci pozwalają szybciej kapitalizować korzyści ze współdziałania13, w tym zwłaszcza korzyści w postaci podnoszenia poziomu innowacyjności oraz sprawności procesów innowacji14. W zasadzie, w przypad-ku sektorów wysokiej technologii, to współdziałanie „determinuje formę rynprzypad-ku, w którym granice nie przebiegają między organizacjami, lecz między grupami kooperujących firm”15. Okazuje się, że w sektorach opartych na zaawansowanej 10 D. Gnyawali, R. Madhavan, Cooperative Networks and Competitive Dynamics: A Structural

Embeddedness Perspective, „Academy of Management Review” 2001, vol. 26, nr 3, s. 431-445. 11 Zgodnie z klasyfikacją OECD do grona sektorów high-tech w ujęciu produktowym zalicza się sektory związane z produkcją: farmaceutyków; samolotów i statków kosmicznych; precyzyjne-go sprzętu medyczneprecyzyjne-go i optyczneprecyzyjne-go; sprzętu radioweprecyzyjne-go, telewizyjneprecyzyjne-go i komunikacyjneprecyzyjne-go; ma-szyn biurowych, księgujących i informatycznych. Classification of manufacturing industries into

categories based on R&D intensities, OECD, Dyrektoriat Nauki, Technologii Przemysłu, http://

www.oecd.org/dataoecd/43/41/48350231.pdf [1.04.2013].

12 G. Duysters, W. Vanhaverbeke, op. cit., s. 437.

13 G. F. Thompson, Between Hierarchies and Markets. The Logic and Limits of Network Forms

of Organization, Oxford University Press, Oxford 2003, s. 139-140.

14 P. Spieth, T. Clauss, J. Landsperger, Managing Innovation Networks in the Engineering

In-dustry: Moderating Effects of Spatial Proximity, DRUID Conference 2011, http://druid8.sit.aau.dk/

acc_papers/5plrcdxah0he6ns3imclh18ln91a.pdf [18.11.2012].

15 A. K. Koźmiński, D. Latusek-Jurczak, Rozwój teorii organizacji, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2011, s. 136.

wiedzy, o wysokim poziomie zaawansowania technologicznego, materializują się najbardziej sprzyjające sieciom międzyorganizacyjnym warunki funkcjonowania. Skłonność do współdziałania sieciowego, jego znaczenie oraz korzyści osiągane w jego wyniku są tym większe:

– im bardziej rozprzestrzeniona jest wiedza w sektorze16;

– im wyższa jest niepewność technologiczna oraz poziom globalizacji sek-tora17;

– im wyższa jest intensywność działań badawczo-rozwojowych oraz bardziej złożone są technologie w sektorze18.

W tym świetle można stwierdzić, że sektory high-tech są predestynowane do roli najlepszego środowiska dla tworzenia oraz funkcjonowania sieci międzyorga-nizacyjnych, a tym samym współdziałania sieciowego.

Krytyczne znacznie współdziałania sieciowego dla podmiotów sektorów high-tech wynika z tego, iż umożliwia ono niezakłócone przepływy informacji i wiedzy19 oraz służy tworzeniu innowacji20. Literatura dowodzi, że w warunkach wysokiej technologii organizacje muszą współdziałać, żeby sprawnie realizować zadania oraz cele skutkujące tworzeniem i wdrażaniem innowacji21. Badania pro-wadzone w polskich realiach wskazują jednoznacznie, że zdecydowana więk-szość podmiotów high-tech współdziałających z innymi uczestnikami rynku dąży w swoich działaniach do przywództwa innowacyjnego22. Współdziałanie sieciowe pozwala przyśpieszać realizację procesów innowacji i nadać im zasięg globalny, a także absorbuje część niepewności rynkowej23, co jest istotne z punktu widzenia globalnego charakteru oraz krótkich cykli życia produktów w sektorach wysokiej technologii. Dotychczasowe badania sieci w sektorach high-tech wskazują także, 16 Ch. Rank, O. Rank, A. Wald, Integrated Versus Core-Periphery Structures in Regional

Bio-technology Networks, „European Management Journal” 2006, vol. 24, nr 1, s. 75.

17 C. Staropoli, Cooperation in R&D in the pharmaceutical industry: The Network as an

Or-ganizational Innovation Governing Technological Innovation, „Technovation” 1998, vol. 18, nr 1,

s. 13-23.

18 W. W. Powell, K. W. Koput, L. Smith-Doerr, Interorganizational Collaboration and the

Lo-cus of Innovation in Biotechnology, „Administrative Science Quarterly” 1996, vol. 40, nr 1, s.

116--145.

19 Ch. Rank, O. Rank, A. Wald, op. cit., s. 73-85.

20 Ch. Letti, Ch. Hienerth, H. G. Gemuenden, Exploring How Lead Users Develop Radical

In-novation: Opportunity Recognition and Exploitation in the Field of Medical Equipment Technology,

„IEEE Transactions on Engineering Management” 2008, vol. 55, nr 2, s. 219-233.

21 P. Spieth, T. Clauss, J. Landsperger, op. cit.

22 A. Zakrzewska-Bielawska, Kooperencja a wybory strategiczne innowacyjnych

przedsię-biorstw na przykładzie doświadczeń firm high-tech, w: Wybrane problemy kooperencji w rozwoju współczesnych organizacji, red. F. Sitkiewicz, PTE oddział w Łodzi, Łódź 2012, s. 203.

23 R. W. Rycroft, Does cooperation absorb complexity? Innovation networks and the speed and

spread of complex technological innovation, „Technological Forecasting & Social Change” 2007,

że z punktu widzenia podejścia zasobowego współdziałanie sieciowe jest naj-lepszą strategią pozyskiwania komplementarnych zasobów oraz zapełniania luki kompetencyjno-zasobowej24.

Uwarunkowania działalności w sektorach high-tech25 coraz częściej wymu-szają na organizacjach zmianę podejścia do ich działalności. Nowa filozofia biz-nesu i zarządzania opiera się na zasadzie „współpracuj, żeby móc konkurować”26. Współpraca członków sektorów wysokiej technologii to przede wszystkim współ-działanie sieciowe, które:

– przyjmuje postać złożonych układów gęstych oraz wielostronnych powią-zań27,

– ma charakter wielopłaszczyznowy – członkostwo organizacji w wielu sie-ciach jednocześnie28,

– przyjmuje postać koopetycji – konkurenci współdziałają w sieciach zwłasz-cza z powodu dynamicznego wzrostu kosztów działalności B+R29, a także coraz szybciej skracających się cykli życia produktów i technologii30.

Warunkiem koniecznym, aczkolwiek niewystarczającym dla współdziałania sieciowego są podobieństwo domen działalności oraz wspólnota interesów31. Nakładające się obszary funkcjonowania członków sieci oraz pokrywające się za-mierzenia (cele, interesy) wyznaczają potencjalne obszary współdziałania w sieci. Należy jednak zwrócić uwagę na trzy kwestie. Po pierwsze, z punktu widzenia podejścia zasobowego oraz strukturalnego podejścia do sieci członkowie sieci mają niesymetryczny dostęp do zasobów w sieci, a tym samym osiągają

nierów-24 C. Quintana-García, C. Benavides-Velasco, Searching for complementary technological

knowledge and downstream competences: Clustering and cooperation, „International Journal of

Technology Management” 2006, vol. 35, nr 1/4, s. 262-283.

25 Ogromna dynamika i złożoność, wysoka presja na efektywność działania trudno przewidy-walna konwergencja produktów i technologii, hiperkonkurencja, priorytetowe znaczenie zasobów informacyjnych, procesów badań i rozwoju oraz nowych technologii. K. Obłój, T. Obłój, G. Bruton, L. Ch. Ming, Strategie i praktyki zarządzania firm high-tech w różnych otoczeniach

instytucjonal-nych, „Przegląd Organizacji” 2008, nr 3, s. 13-16. 26 C. Staropoli, op. cit., s. 15.

27 Ch. Rank, O. Rank, A. Wald, op. cit., s. 73-85.

28 K. Perechuda, M. Kowalewski, Metodologiczne problemy wyceny wartości sieci

gospodar-czych opierających się na wiedzy, w: Podejście procesowe w organizacjach, red. S. Nowosielski,

„Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu”, Wyd. UE we Wrocławiu, Wrocław 2009, s. 331

29 P. Ritala, P. Hurmelinna-Laukkanen, Incremental and Radical Innovation in Coopetition:

The Role of Absorptive Capacity and Appropriability, „Journal of Product Innovation Management”

2013, vol. 30, nr 1, s. 154-169.

30 R.W. Rycroft, Does cooperation absorb complexity? Innovation networks and the speed and

spread of complex technological innovation, „Technological Forecasting & Social Change” 2007,

vol. 74, s. 570.

31 R. Biermann, Towards a theory of inter-organizational networking The Euro-Atlantic

nomierne korzyści współdziałania sieciowego32. Po drugie, współdziałanie może, ale nie musi dotyczyć wszystkich obszarów zbieżności działalności i interesów. Po trzecie, obszary współdziałania sieciowego mogą być różne dla poszczegól-nych członków sieci – poszczególne węzły sieci są zróżnicowane pod względem partykularnych interesów oraz domen działalności, co powoduje, że różne węzły, jak i podgrupy węzłów mogą współdziałać w zupełnie innych obszarach swojej działalności, będąc członkami tej samej sieci międzyorganizacyjnej.

Współdziałanie sieciowe charakteryzujące sektory wysokiej technologii spro-wadza się przede wszystkim do wspólnego prowadzenia badań oraz projektowa-nia nowych produktów, usług czy rozwiązań technologicznych. Powszechnym celem współdziałania w sieciach jest podnoszenie sprawności w obszarze działal-ności dedykowanej innowacjom. Badania wskazują, że przedsiębiorstwa wysokiej technologii to podmioty innowacyjne, kreatywne, oparte na wiedzy i zarządzają-ce wiedzą, posiadajązarządzają-ce zdolność tworzenia oraz absorpcji innowacji33. Dlatego też uwagę badaczy przyciąga przede wszystkim współdziałanie nakierowane na wspólną realizację procesów badań i rozwoju oraz projektowanie innowacji. W takiej konwencji, ograniczającej się do kwestii współdziałania w fazie przed-produkcyjnej, prowadzone są zarówno rozważania teoretyczne34, jak i badania empiryczne35. Długookresowe badania prowadzone w jednym z włoskich sekto-rów wysokiej technologii wskazują, że współdziałanie sieciowe dotyczy głównie początkowych ogniw łańcucha wartości, aczkolwiek z biegiem czasu organizacje decydują się włączać do współpracy kolejne jego ogniwa36. Innymi słowy granica pomiędzy samodzielnie a wspólnie realizowanymi procesami przesuwa się w cza-sie zgodnie z kierunkiem przebiegu łańcucha tworzenia wartości.

Skupienie uwagi badawczej na działaniach i procesach stanowiących treść fazy przedprodukcyjnej wynika z tego, że mają one pierwszorzędne znaczenie dla przetrwania i rozwoju podmiotów sektorów wysokiej technologii: „rozwój technologii, innowacji czy szerzej wiedzy jako zasobu stanowi fundament

strate-32 D. Gnyawali, R. Madhavan, op. cit., s. 431-445. Badania fińskich podmiotów zaliczanych do sektorów wysokiej technologii wskazują, że asymetria korzyści współdziałania zależna jest od poziomu potencjalnej zdolności absorpcyjnej oraz stosowanych mechanizmów zawłaszczania war-tości. Por. P. Ritala, P. Hurmelinna-Laukkanen, op. cit., s. 154-169.

33 A. Zakrzewska-Bielawska, op. cit., s. 204.

34 R. W. Rycroft, op. cit., s. 565-578.

35 Współdziałanie sieciowe w sektorach high-tech było przedmiotem badań w następujących sektorach: produkcji farmaceutyków, komputerów, półprzewodników oraz telekomunikacji (D. Ber-trand-Cloodt, J. Hagedoorn, H. van Kranenburg, The strength of R&D network ties in high-tech

sec-tors: A multi-dimensional analysis of the effects of tie strength on innovation performance,

„Technolo-gy Analysis & Strategic Management” 2011, vol. 23, nr 10, s. 1015-1030), biotechnologii (Ch. Rank, O. Rank, A. Wald, op. cit., s. 73-85) czy produkcji sprzętu medycznego (Ch. Letti, Ch. Hienerth, H. G. Gemuenden, op. cit., s. 219-233).

gii firm high-tech”37. Nie oznacza to jednak, że sieci nie są wykorzystywane do współpracy w innych obszarach działalności.

Dynamiczny wzrost zainteresowania współdziałaniem sieciowym obserwo-wany w życiu gospodarczym powoduje, że sieci przyciągają coraz większą uwagę badaczy. Jednakże literatura wskazuje, że w obszarze współdziałania sieciowego oraz w odniesieniu do zasad i mechanizmów funkcjonowania sieci wciąż istnie-ją luki poznawczo-badawcze38 wynikające m.in. z niedoboru badań nad współ-działaniem sieciowym oraz funkcjonowaniem sieci prowadzonych z perspektywy zarządzania39. W kontekście sektorów wysokiej technologii istniejący dorobek badawczy eksponuje współdziałanie sieciowe skierowane na wspólne projekto-wanie/testowanie/wdrażanie innowacji oraz prowadzenie badań. Jednocześnie pozostałe, potencjalne obszary współdziałania sieciowego pozostają słabo roz-poznane. Zatem biorąc pod uwagę istniejące luki w odniesieniu do współdziała-nia sieciowego, a także niedostatek badań nad różnymi obszarami współdziaławspółdziała-nia sieciowego w sektorach wysokiej technologii, uzasadnione jest rozpoznanie uwa-runkowań współdziałania sieciowego z perspektywy różnych sfer współdziałania w sieci. Dlatego też celem przeprowadzonych badań była identyfikacja głównych obszarów współdziałania podmiotów kluczowego polskiego sektora wysokiej technologii, tj. sektora lotniczego.