Na koniec rozważań można zadać kilka pytań wymagających ugruntowania empirycznego. Lokując wątpliwości na bardziej ogólnym poziomie, można za-pytać, czy aspekt kulturowy jest właściwie istotnym czynnikiem, dlaczego orga-nizacje rozwijają relacje sieci? Jeśli można wnioskować a priori o wartościach służących relacjom współpracy, to jakie są rzeczywiste praktyki organizacyjne podmiotów sieci? Czy podłożem relacji współpracy nie jest przypadkiem wza-jemne przyciąganie się kultury o podobnych parametrach wartości, norm, a nawet praktyk organizacyjnych? A może to właśnie odmienne kultury przyciągają się, przyczyniając się do tworzenia ekosystemów?
W odniesieniu do podobieństw i różnic kulturowych warto przytoczyć za-gadnienie hipotezy bliskości. Koncepcje bliskości, czyli organizacyjne wymiary bliskości, stają się jednym z istotnych kierunków badań w zakresie relacji współ-pracy organizacji. Bliskość organizacji jest szczególnie ważna dla skuteczności i wydajności procesów tworzenia wiedzy, wymiany i absorpcji wiedzy. Pomimo jej wpływu na wzrost, jakość i treść relacji międzyorganizacyjnych, dotychczas nie została zbadana w sposób holistyczny28. Bliskość międzyorganizacyjna, ro-zumiana jako podobieństwo atrybutów organizacji, jest jednak traktowana jako zwiększająca prawdopodobieństwo zawiązania współpracy, efektywności
wię-27 H. T. Tsou, J. S. Chen, The influence of interfirm codevelopment competency on e-service
innovation, „Information & Management” 2012, nr 49, s. 177-189.
28 P. Klimas, Operacjonalizacja bliskości organizacyjnej, „Prace Naukowe Uniwersytetu Eko-nomicznego we Wrocławiu” nr 260, Wyd. UE we Wrocławiu, Wrocław 2012, s. 195-205.
zi międzyorganizacyjnych oraz skuteczności współdziałania29. Jednak powyżej pewnego poziomu bliskości dalsze zbliżanie wywołuje skutki odwrotne do zamie-rzonych (paradoks bliskości). Zjawisko to może zatem sugerować różnorodność kulturową jako pożądaną z punktu widzenia ekosystemów.
Różnice kulturowe wpływają na społeczną integrację, potencjalne zdolności absorpcyjne oraz komplementarność zdolności. Różnice kulturowe mogą być jed-nak potencjalnie źródłem korzyści, np. ze względu na transfer zdolności. Normą, a zarazem praktyką ekosystemów będzie w tym przypadku zaufanie. Pojawia się tu z kolei pytanie o rodzaj zaufania. Czy jest to zaufanie wobec konkretnych osób (osobiste), czy wobec całych organizacji (instytucjonalne), czy może zaufanie ko-mercyjne do produktów, czy technologiczne, do systemów technicznych?30 Rola zaufania dla tworzenia relacji sieci jest kolejnym problemem badawczym wartym podjęcia w celu zrozumienia kulturowych aspektów relacji współpracy.
Warto podkreślić, posługując się Porterowskim terminem, że ugrzęźnięcie w relacjach określonego rodzaju, tak jak ugrzęźnięcie w określonej kulturze or-ganizacyjnej, może prowadzić i prowadzi – jak wskazują badania – do dysfunk-cjonalności. Ciemna strona różnic kulturowych jest ekstensywnie dyskutowana w literaturze, zwłaszcza w badaniach aliansów, akwizycji. Z kolei Erin Anderson i Sandy D. Jap31 zaobserwowali wyjątkową prawidłowość w odniesieniu do rela-cji, która wyraża się w tym, że „relacje, które wydają się być silne, często są naj-bardziej narażone na destrukcję, której siły spokojnie klarują się pod powierzchnią relacji”. Zjawisko to nazywane jest ciemną stroną relacji (dark side of relations).
Literatura
Adner R., Kapoor R., Value creation in innovation ecosystems: How the structure of technological
interdependence affects firm performance in new technology generations, „Strategic
Manage-ment Journal” 2010, vol. 31, nr 3.
Anderson E., Jap S. D., The dark side of close relationships, „MIT Sloan Management Review” 2005, vol. 46, nr 3.
Bate P., The Impact of Organizational Culture on Approaches to Organizational Problem Solving, „Organizational Studies” 1984, nr 5.
Boerner S., Die Organization zwischen offener und geschlossener Gesellschaft: Athen oder Sparta?, Duncker und Humblot, Berlin 1994.
Boschma R. A., Proximity and Innovation: A Critical Assessment, „Regional Studies” 2005, vol. 39, nr 1.
29 R. A. Boschma, Proximity and Innovation: A Critical Assessment, „Regional Studies” 2005, vol. 39, nr 1, s. 61-74; W. Czakon, Hipoteza bliskości, „Przegląd Organizacji” 2010, nr 9, s. 16-21.
30 M. Czajkowska, Rola zaufania we współczesnych organizacjach, w: Nurt metodologiczny
w naukach o zarządzaniu. Perspektywy i zagrożenia rozwoju, red. W. Błaszczyk, Wyd. UŁ, Łódź
2006, s. 245-255.
31 E. Anderson, S. D. Jap, The dark side of close relationships, „MIT Sloan Management Re-view” 2005, vol. 46, nr 3, s. 75.
Czajkowska M., Rola zaufania we współczesnych organizacjach, w: Nurt metodologiczny w
na-ukach o zarządzaniu. Perspektywy i zagrożenia rozwoju, Wyd. UŁ, Łódź 2006.
Czakon W., Hipoteza bliskości, „Przegląd Organizacji” 2010, nr 9.
Eisenhardt K. M., Galunick D. Ch., Coevolving? At last, a way to make synergies work, „Harvard Business Review” 2000, January-February.
Fay P., Mitchell P. E., Organizational culture, intersectoral collaboration and mental health care, „Journal of Health Organization and Management” 2012, vol. 26, nr 1.
Gupta S. F., Eibel-Spanyi K., Caddotte E. R., Mosca J. B., Trust As A Precursor Or Outcome Of
Re-lational Norm Development: A Cross-Cultural Comparison Of US And Hungarian Managers,
„International Business & Economics Research Journal” 2011, vol. 10, nr 3. Hofstede G., Kultury i organizacje. Zaprogramowanie umysłu, PWE, Warszawa 2000.
Hopej M., Szeloch M., Kamiński R., Globalizacja zarządzania a kultura organizacyjna, „Prace Na-ukowe Akademii Ekonomicznej” nr 963, Zmiana warunkiem sukcesu. Integracja,
Globaliza-cja, regionalizacja – wyzwania dla przedsiębiorstw, Wyd. AE im. O. Langego we Wrocławiu,
Wrocław 2002.
Hui E. Y. Y., Tsang A. H. C., The inter-organizational relationship in a multi-contractor business
network, „China Journal of Quality in Maintenance Engineering” 2006, vol. 12, nr 3.
Iansiti M., Levien R., The Keystone Advantage: What the New Dynamics of Business Ecosystems
Mean for Strategy, Innovation, and Sustainability, Harvard Business School Press, Boston
2004.
Isenberg D. J., How to start an entrepreneurial revolution, „Harvard Business Review” 2010, vol. 88, nr 6.
Keating A., McLoughlin D., The entrepreneurial imagination and the impact of context on the
deve-lopment of a new venture, „Industrial Marketing Management” 2010, vol. 39, nr 6, s. 996-1009.
Klimas P., Operacjonalizacja bliskości organizacyjnej, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicz-nego we Wrocławiu” nr 260, Wyd. UE we Wrocławiu, Wrocław 2012.
Krupski R., Stańczyk S., Strategia przedsiębiorstwa w wymiarach kultury organizacyjnej, w:
Kultu-rowe i kadKultu-rowe problemy internacjonalizacji przedsiębiorstw, red. P. Wachowiak, Wyd. SGH,
Warszawa 2008.
Macneil I. R., Values in Contract: Internal and External, „Northwestern University Law Review” 1983, vol. 78, nr 2.
Macneil I. R., Relational Contract Theory: Challenges and Queries, „Northwestern University Law Review” 2000, vol. 94, nr 3.
Moore J. F., Predators and prey: A new ecology of competition, „Harvard Business Review” 1993, May-June.
Moore J. F., The death of competition. Leadership and strategy in the age of business ecosystems, Harper Business, New York 1996.
Obłój K., Zarządzanie strategiczne, Wyd. UW, Warszawa 1987.
Quinn R. E., McGrath M. R., The Transformation of Organizational Cultures: A Competing Values
Perspective, w: Organizational Culture, red. A. Brown, Sage, London 1985.
Popper K. R., Die offene Gesellschaft und ihre Feinde, vol. 1 i 2, wyd. 6, Francke, Tübingen 1980. Senge P. M., Piąta dyscyplina, PWE, Warszawa 1998.
Stam W., Industry event participation and network brokerage among entrepreneurial ventures, „Jo-urnal of Management Studies” 2010, vol. 47, nr 4.
Stańczyk S., Cykl życia kultury organizacyjnej, w: Zmiana warunkiem sukcesu. Odnowa
przedsię-biorstwa – czego nauczył nas kryzys?, red. J. Skalik, „Prace Naukowe Uniwersytetu
Ekono-micznego we Wrocławiu” nr 128, Wyd. UE we Wrocławiu, Wrocław 2010. Stańczyk S., Nurt kulturowy w zarządzaniu, Wyd. UE we Wrocławiu, Wrocław 2008.
Stańczyk-Hugiet E. I., Dynamika strategiczna w ujęciu ewolucyjnym, Wyd. UE we Wrocławiu, Wro-cław 2013.
Stańczyk-Hugiet E., Stańczyk S., Strategia wiedzy – kultura wiedzy, „Organizacja i Kierowanie” 2007, nr 2 (128).
Teece D., Explicating dynamic capabilities: The nature and microfoundations of (sustainable)
en-terprise performance, „Strategic Management Journal” 2007, vol. 28, nr 13.
Tsou H.-T., Chen J.-S., The influence of interfirm codevelopment competency on e-service
innova-tion, „Information & Management” 2012, nr 49.
Ulrich D., Tworzenie organizacji wokół umiejętności, w: Organizacja przyszłości, red. F. Hesselbein, M. Goldsmith, R. Beckhard, Business Press, Warszawa 1998.
Wallin J., Enhancing Competences in Business Ecosystems, w: A Focused Issue on
Competen-ce Perspectives on New Industry Dynamics (Research in CompetenCompeten-ce-Based Management),
vol. 6, red. R. Sanchez, A. Heene, Emerald Group Publishing Limited 2012.