Inwestycje średnich i dużych przedsiębiorstw

W II kw. b.r. odnotowano przyspieszenie wzrostu inwestycji dużych i średnich przedsiębiorstw.

Ożywienie inwestycji w SPN było zgodne z oczekiwaniami z SM NBP, które sugerowały kontynuację dynamicznej poprawy nastrojów inwestorów rozpoczętej w połowie ub.r. Według danych ze sprawozdań finansowych przedsiębiorstw inwestycje w II kw. b.r. wyniosły 36,5 mld. zł. i wzrosły realnie²² o 10,8% r/r (3,5% r/r w I kw.), wspomagane efektem statystycznym niskiej bazy odniesienia (przed rokiem pandemia wywołała spadek inwestycji firm o 12,9% r/r). Skala inwestycji już w ubiegłym kwartale powróciła do przedpandemicznych poziomów, ale tempo odbudowy przy stałej bazie odniesienia zatrzymało się. Również

20 Dane z rachunków niefinansowych według sektorów instytucjonalnych GUS.

21 Inwestycje małych i mikro przedsiębiorstw szacowane są w NBP na podstawie danych GUS jako różnica między nakładami sektora przedsiębiorstw niefinansowych, a nakładami średnich i dużych przedsiębiorstw wg sprawozdania F-01/I-01. Wkład mikro i małych przedsiębiorstw może być niedoszacowany ze względu na obecność w zbiorowości przedsiębiorstw kwalifikowanych do sektora rządowego.

22 deflowanie DAE

-15 -10 -5 0 5 10 15 20

2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 gosp. dom.

instytucje finansowe sektor rządowy i samorządowy przedsiębiorstwa razem nakłady w GN r/r

Inwestycje

dynamika kwartalna pokazuje pierwszy, po trzech kwartałach, spadek inwestycji (typowy dla tego okresu roku jest silny wzrost nakładów kw/kw, ale w II kw. był on słabszy niż zwykle i wyniósł 16,9%, a po odsezonowaniu -2,5% kw/kw s.a.).

Wykres 95 Dynamika inwestycji średnich i dużych

przedsiębiorstw niefinansowych [w %] Wykres 96 Dynamika inwestycji kw/kw s.a. [w %, dane kwartalne]

Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

Stopa inwestycji²³ dla SPN, po spadku zapoczątkowanym w 2019 r. i przyspieszonym wybuchem pandemii, poprawiła się powracając do typowych wartości notowanych od czasu globalnego kryzysu finansowego (GKF), choć niższych niż w okresie wchodzenia Polski do UE. Z kolei przeciętna stopa inwestycji w grupie inwestorów oscyluje, od czasu GKF, wokół relatywnie stabilnego poziomu, odchylając się in minus w 2012/2013 r. (kryzys zadłużeniowy w strefie euro) i w czasie ostatniego kryzysu wywołanego pandemią SARS-CoV2.

Wykres 97 Stopa inwestycji [inwestycje/majątek

trwały netto, s.a., w %] Wykres 98 Rozkład stopy inwestycji

Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

Wzrost skali inwestycji w ostatnim półroczu objął całą populację (przesunięcie rozkładu w prawo);

wyraźna poprawa nastąpiła m.in. w decylach skupiających firmy intensywnie inwestujące. Powszechny wzrost stopy inwestycji przebiegał spójnie wraz z silnym wzrostem przeciętnej (medianowej) dynamiki r/r

-60

2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 inwestycje (%, r/r, c.stałe)

inwestycje (%, 2019=0,s.a., c. stałe) kw. (P)

-15

2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020

inwestycje kw/kw s.a. trend

4

2005 2008 2011 2014 2017 2020

stopa inwestycji w SPN, agregat

stopa medianowa w grupie inwestorów (P)

0

2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020

p10 p20 p30

p40 mediana p60

p70 p80 p90

Inwestycje

inwestycji oraz wzrostem udziału firm zwiększających nakłady r/r, chociaż ich rekordowo wysokie odczyty odzwierciedlają też efekt statystyczny niskiej bazy.

Wykres 99 Oceny aktywności inwestycyjnej

przedsiębiorstw Wykres 100 Dynamika inwestycji kwartalnych [w

%, r/r, ceny bieżące, mediana rozkładu]

Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

W przedsiębiorstwach odnotowano pierwszy, popandemiczny, wzrost nakładów budowlanych. Oznacza to, że w II kw. br. inwestycje rosły już we wszystkich grupach rodzajowych nakładów. Najszybciej, po głębokich spadkach w ub.r., od trzech kwartałów rosną nakłady przedsiębiorstw na środki transportu (wzrost nominalny o 59,8% r/r w II kw. b.r., -33,4% r/r w II kw. ub.r.), stając się głównym czynnikiem wzrostu stopy inwestycji SPN. Do dwucyfrowego tempa przyspieszył wzrost nakładów na maszyny i urządzenia (wzrost o 11,1% r/r). Słaby był natomiast wzrost nakładów budowlanych - o 4% r/r, przy wzroście cen produkcji budowlano-montażowej w zakresie budowy budynków w czerwcu o 4,1%. Mimo spadku kw/kw udział inwestycji niebudowlanych w strukturze rodzajowej nakładów SPN utrzymuje się na wysokim poziomie (środki transportu plus maszyny i urządzenia), a taka kompozycja nakładów może przekładać się na szybszy wzrost produktywności majątku.

Wykres 101 Wkład do stopy wzrostu inwestycji w podziale rodzajowym [r/r, w pp., dane kwartalne, c. bieżące]

Wykres 102 Wkład do stopy wzrostu nakładów na niebudowlane środki trwałe według rynków zaopatrzenia [w pp., r/r, d. kwartalne, c. bieżące]

Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP 59

2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 udział s.a. firm zwiększ. inw. (cylinder inwestorów) średnia (2009)

udział inwestorów s.a. (P) średnia (2009)

2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 dynamika inwest. średnia (2009)

-20

2015 2017 2019 2021

budowlane maszyny śr. transp.

-20 -10 0 10 20

2015 2017 2019 2021

maszyny i urzadzenia krajowe maszyny i urzadzenia importowane śr. transportu krajowe

śr. transportu importowane

Inwestycje

Dynamikę inwestycji sektora przedsiębiorstw spowalniają natomiast malejące nadal zakupy sprowadzanych z zagranicy maszyn i urządzeń. Nominalna wartość importu, który jest istotnym źródłem zaopatrzenia w maszyny i urządzenia (średnio 1/4 nakładów na maszyny i urządzenia była w ostatniej dekadzie przeznaczana przez firmy na środki importowane) obniża się od roku, przy wzrastającej dynamice zakupów krajowych środków trwałych (+23,8% r/r). Dodatni wpływ na wzrost inwestycji miała natomiast sytuacja na rynku środków transportu. Tu szybko odbudowujący się w ostatnich kwartałach import, z wkładem 15,3 pp., znacząco wspierał dynamikę nakładów na ten rodzaj środków trwałych. Mimo tych zmian udział importu w nakładach niebudowalnych w ostatnich kwartałach charakteryzował trend malejący i był on w II kw. historycznie niski. Kontynuacja tych tendencji może być niekorzystna, ponieważ z importem środków trwałych zwykle związany jest transfer nowoczesnych technologii.

Udziału majątku trwałego w aktywach przedsiębiorstw dalej obniżał się i jest obecnie historycznie niski (poniżej 40%). Proces ten z jednej strony jest efektem słabnących w okresie pandemii inwestycji. Przyczyniać się do tego jednak mogą również zmiany strukturalne w przedsiębiorstwach (wzrost udziału branż pracochłonnych), rosnąca efektywność wykorzystania aktywów, czy zmiana struktury finansowania majątku (wynajem środków rzeczowych, zamiast zakupu). Analiza struktury bilansu firm (ostatnie dostępne dane GUS z badania rocznego przedsiębiorstw SP obejmują 2019 r.) pokazuje jednocześnie powolny wzrost udziału maszyn i urządzeń w środkach trwałych na przestrzeni ostatnich dwóch dekad, w całym SPN i w przemyśle.

Analizując powyższe tendencje należy też podkreślić, że z danych międzynarodowych (nie są to jednak dane porównywalne z danymi GUS z badania SP²⁴) wynika, że umaszynowienie²⁵ przemysłu w Polsce nie odbiega znacząco od poziomów i trendów obserwowanych w krajach UE, w tym w szczególności w Niemczech, gdzie obserwowany jest malejący trend tej kategorii. W 2018 r. Polska plasowała się w środku rankingu (dostępne dane dla 24 krajów UE) według stopnia umaszynowienia przemysłu zaraz za gospodarką niemiecką. Jego czołówkę tworzą kraje o jednocześnie wysokim znaczeniu przemysłu motoryzacyjnego, w 2018 r. Polska również znalazła się w gronie 10 gospodarek unijnych o największym znaczeniu motoryzacji²⁶. Wysoki stopień umaszynowienia przemysłu może się wiązać m.in. z wysokim wkładem sektora motoryzacyjnego w tworzenie wartości dodanej.

24 Nie są to jednak dane tożsame z analizowanymi powyżej danymi GUS. Majątek w ujęciu Eurostatu może m.in. obejmować systemy obronne. Są również różnice w zakresie podmiotowym; w analizowanych tu danych Eurostatu ujmowane są podmioty gospodarki narodowej, niezależnie od przynależności do sektora instytucjonalnego, działające w przemyśle, zaś w danych GUS – tylko przedsiębiorstwa, zatrudniające dodatkowo powyżej 9 pracowników. Różnice mogą też wynikać z różnego ujęcia walutowego (pln, euro).

25 Umaszynowienie przemysłu mierzone jest relacją maszyn, urządzeń (i systemów uzbrojenia) do aktywów trwałych w podmiotach gospodarki narodowej (kategorie netto, wyrażone w euro).

Inwestycje

Wykres 103 Uzbrojenie miejsca pracy i inwestycje w miejsce pracy (inwestycje na 1 zatrudnionego, w tys. zł., ceny bieżące) [dane narastające za II kw.]

Wykres 104 Struktura bilansowych środków trwałych netto [w %, dane roczne, SP GUS, SPN 9+]

Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Źródło: roczna ankieta przedsiębiorstw SP, dane GUS, opracowanie NBP

Wykres 105 Umaszynowienie²⁵ przemysłu [w % aktywów trwałych netto, Eurostat]

Wykres 106 Umaszynowienie przemysłu²⁵ w 2018 r. [w % aktywów trwałych netto, Eurostat]

Źródło: Eurostat, opracowanie NBP Źródło: Eurostat, opracowanie NBP

Zmianie struktury aktywów towarzyszą sygnały mogące świadczyć o poprawie efektywności wykorzystywanego w firmach majątku. Relacja wartości dodanej²⁷ do poniesionych nakładów na inwestycje) dla całego sektora przedsiębiorstw wzrosła i zbliża się do historycznych maksimów. Należy jednak podkreślić, że wzrost tej relacji w pierwszym półroczu b.r. nastąpił dzięki silnej poprawie wartości dodanej przy słabszej dynamice wzrostu nakładów, a w usługach (głównie transport) oraz przedsiębiorstwach publicznych wręcz się ona pogorszyła.

27 Wartość dodana = przychody ze sprzedaży –zużycie pośrednie 39

2005 2008 2011 2014 2017 2020

uzbrojenie miejsca pracy (majątek trw./zatrudnienie) udział majątku trwałego w aktywach (P)

26 26 27 27 28 29 30 30 30 30 30 31 30 30 30 31 31 32

2002 2006 2010 2014 2018

maszyny i urządzenia śr. transportu budynki, grunty

30

2000 2005 2010 2015 2020

Polska średnia (24 kraje) Niemcy

13 171820 26262630303031323333333435373838 4243 495152 United Kingdommean (2018)NetherlandsRomaniaSlovakiaSloveniaHungarySwedenCzechiaBelgiumGreeceNiemcyFinlandPolandAustriaFranceLatviaMaltaItaly

Inwestycje

Wykres 107 Relacja wartości dodanej do inwestycji i majątku trwałego [w %, dane narastające za II kw.]

Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

W przedsiębiorstwach bardzo korzystnie kształtują się możliwości finansowania inwestycji, a w II kw.br.

- sięgając historycznego maksimum - nadwyżka finansowa wygenerowana przez ten sektor dwukrotnie przekraczała wydatki inwestycyjne poniesione w tym okresie. Wyniki finansowe firm, zwiększające zdolność do samofinansowania działalności -mają tu kluczowe znaczenie ze względu na dominującą rolę środków własnych w finansowaniu inwestycji - wg ostatnich dostępnych danych w 2019 r. przedsiębiorstwa sfinansowały ze źródeł własnych aż 68% nakładów. Jednocześnie historycznie niskie stopy procentowe obniżają koszt finansowania zewnętrznego.

Wykres 108 Pokrycie inwestycji z nadwyżki finansowej [w %, trend, dane kwartalne]

Wykres 109 Pokrycie inwestycji z nadwyżki finansowej wg wlk. zatr. [w %, d. kwartalne s.a.]

Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

Należy podkreślić, że tak definiowane możliwości finansowania inwestycji rosły niemal we wszystkich przekrojach (poza sektorem publicznym), a szczególnie w firmach MSP (historycznie wysokie, sięgające 306% pokrycie wydatków, przy średniej wieloletniej poniżej 190%)²⁸ oraz w handlu (364%), tworząc

28 Nadwyżka finansowa w relacji do wydatków na inwestycje jest jeszcze wyższa w grupie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (MSP+). Wg danych za pierwszego półrocze b.r. sięgała ona 375% (analogicznie 336% w MSP i 220% w firmach

28

2005 2009 2013 2017 2021

wartość dodana w rel. do nakładów

wartość dodana w rel. do majątku trwałego (P)

10

2005 2008 2011 2014 2017 2020

inwestycje r/r CF r/r pokrycie (prawa oś) 30

2005 2008 2011 2014 2017 2020

MSP duże

średnia (2009) średnia (2009)

Inwestycje

wyzwanie efektywnego zagospodarowania tworzących się nadwyżek finansowych w najbliższej perspektywie. Warto natomiast pamiętać, że w okresach wysokiej niepewności nadwyżki finansowe wykorzystywane są także do budowania w firmach buforów płynnościowych i innych zabezpieczeń na czas podwyższonego zagrożenia (związanego m.in. z przebiegiem kolejnych fal pandemii w kraju i na świecie oraz skalą ewentualnych przyszłych restrykcji przeciwpandemicznych). W szczególności może to być jedną z przyczyn, dla których w sektorze MSP po przejściowym ożywieniu inwestycji, mimo bardzo dobrej jego sytuacji finansowej na poziomie zagregowanym, w II kw. ponownie odnotowano spadek wielkości nakładów (-2,2% r/r).

Wykres 110 Struktura źródeł finansowania inwestycji w SPN (9+) [% nakładów, dane roczne, GUS]

Wykres 111 Relacja wartości dodanej do inwestycji wg form własności [w %, dane narastające za II kw.]

Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Wykres 112 Relacja wartości dodanej do inwestycji

w MSP i dużych przedsiębiorstwach [w %, dane narastające za II kw.]

Wykres 113 Dynamika inwestycji wg wlk.

zatrudnienia [w %, r/r, d. kwartalne, c. bieżące]

Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

Inwestycje zwiększały zarówno przedsiębiorstwa prywatne (nominalny wzrost o 15,2% r/r), jak i (nieco wolniej) z sektora publicznego (11,8%). Istotny dla przyspieszenia inwestycji sektora przedsiębiorstw w II kw. b.r. był pierwszy od wybuchu pandemii wzrost nakładów w przedsiębiorstwach zagranicznych (13,3%

r/r). Przeciętna stopa inwestycji firmach zagranicznych, mimo pewnej poprawy kw/kw, pozostaje nadal silnie obniżona na tle odczytów z ostatniej dekady. Warto tu zauważyć, że w sektorze zagranicznym przed

72 68 69 70 71 70 68 67 73 74 73 68

2008 2010 2012 2014 2016 2018

pozostałe pozostałe

leasing finans. (od 2019 r.) środki z zagranicy środki własne

2008 2011 2014 2017 2020

prywatna krajowa publiczny

2008 2011 2014 2017 2020

MSP duże

2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

MSP duże

Inwestycje

pandemią zrealizowano kilkuletni (lata 2015-2019) wysokich, w relacji do majątku trwałego, inwestycji.

Podobny zresztą trend kształtował stopę inwestycji w krajowych firmach prywatnych - przy nieco niższym, ale też i bardziej stabilnym, poziomie tej kategorii.

Wykres 114 Wkład do stopy wzrostu inwestycji wg

formy własności [w pp., r/r, d. kwartalne, c. bieżące] Wykres 115 Stopa inwestycji w sektorach własności [średnio roczne inwestycje kwartalne przez średnio roczny majątek trwały netto, mediana, w %]

Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP

Od czterech kwartałów zwiększa się udział działów PKD notujących wzrosty inwestycji r/r - w II kw.

nominalny wzrost inwestycji odnotowała blisko połowa spośród 76 działów PKD. Głównym motorem wzrostu inwestycji w sektorze przedsiębiorstw pozostają branże usługowe (nominalny wzrost o 30,5% r/r), ale już z dodatnim, choć jeszcze relatywnie niewielkim, z uwagi na wkład do stopy wzrostu, wsparciem rosnących inwestycji w przemyśle (o 4,2% r/r).

Wykres 116 Wkład do stopy wzrostu nakładów branż PKD [w %, r/r, dane kwartalne, ceny bieżące]

Wykres 117 Udział działów z nominalnym wzrostem inwestycji r/r [% liczby działów]

Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP Źródło: wyniki finansowe, dane GUS, opracowanie NBP -20

2015 2017 2019 2021

prywatna krajowa publiczna zagraniczna

3

2006 2009 2012 2015 2018 2021

prywatna krajowa publiczna zagraniczna

-25

2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 budownictwo handel przemysł transport usługi

0

2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 zakres branżowy średnia (2009)

Inwestycje

W dokumencie Szybki Monitoring NBP (Stron 40-48)