karOl kOnaszeWski, TOmasz Prymak Białystok
zachowań młodego pokolenia. Informacje zaprezentowane w tekście mogą zostać wy-korzystane zarówno przy podejmowaniu działań doraźnych, w ramach reakcji na cy-berprzemoc, jak też w dalszej perspektywie – przy tworzeniu poznawczego komponentu przyszłych programów profilaktycznych, któ-re uwrażliwią młodzież na konstruktywne zachowania w sieci i umożliwią dokonywanie racjonalnych wyborów związanych z korzy-staniem z internetu i nowoczesnych środków przekazu (Prymak 2014, s. 9-29)1.
Pokolenie X – y – z
Na przestrzeni kolejnych lat, w toku roz- woju, człowiek podlega stałym przeobraże- niom, przewartościowaniom w sferze fizycz-nej, intelektualnej, emocjonalnej, społecznej, moralnej czy transcendentnej. Część z nich podyktowana jest uwarunkowaniami natury biologicznej, część natomiast stanowi sumę zindywidualizowanych doświadczeń, ich intensywności oraz zmian, jakie dokonują się za ich pośrednictwem. Biorąc pod uwa- gę taką perspektywę funkcjonowania czło-wieka, jego życie można podzielić na etapy, których granice są wytyczone przez takie zmienne jak: wiek, nabywane kompetencje, poziom rozwoju fizycznego, intelektualnego czy emocjonalnego. Jednym z takich etapów jest młodość.
1 T. Prymak opisał przewidzianą prawem procedurę postępowania wobec zachowań problemowych mło-dzieży.
32
ba da ni a i s on da że
W naukach społecznych podkreśla się także znaczenie młodzieży jako grupy spo- łecznej bądź kategorii społeczno-demogra- ficznej, która dzięki swojej młodości i to-warzyszącej jej dynamice może stawać się czynnikiem zmian społecznych i wywierać wpływ na przemiany całego społeczeństwa (Pilch 2003, s. 327). Z drugiej strony jest to grupa niezwykle podatna na przeobraże- nia społeczne i postępujący rozwój cywili-zacyjny. Zmiany dokonujące się w szerszym kontekście społeczno-ekonomicznym powo- dują, że pogłębiają się różnice międzypoko-leniowe. W literaturze przedmiotu można spotkać różne typologie i generacyjne syste- matyki. Choć ich nazwy brzmią dość enig-matycznie, za każdą z tych nazw kryje się opis konkretnej kategorii ludzi.
Pokolenie urodzone przed rokiem 1945, zaliczane do kategorii tradycjonalistów oraz Baby Boomers – generację urodzoną w latach 1946-1964 (Lancester, Stillman 2003)2 ce-chuje koncentracja na historii, kulturze, misji organizacji oraz poszanowanie dla wartości pracy. To generacje nastawione na prospo- łeczne wartości, zachowujące balans pomię- dzy życiem prywatnym i zawodowym, wy-rażające zaufanie do instytucji, dla których środki masowego przekazu nie odgrywają za-sadniczej roli. Choć Baby Boomers określani są jako „idealistycznie i optymistycznie na-stawieni wobec świata, wysoce kompetentni, z zapotrzebowaniem na sukces” (Lancester 2003-2004, s. 2), to ich starsi przedstawiciele wraz z tradycjonalistami prezentują często wręcz antagonistyczną postawę wobec no-winek zcyfryzowanego świata, wyrażając ostrożność i brak zdecydowanej motywacji do poznania tego, co dla ich dzieci stanowi często niezbywalny element kształtowania
2 Inną klasyfikację prezentuje m.in. D. Tapscott (2010), dokonując podziału na: pokolenie wyżu demo-graficznego (urodzeni w latach 1946-1964), pokolenie X (urodzeni w latach 1965-1976), pokolenie sieci (urodze-ni w latach 1977-1997) – odpowiednik przedstawionego w opisanej typologii pokolenia Y oraz nowe pokolenie (urodzenie w 1998 r. do dziś) – w innych źródłach co-raz częściej określane mianem generacji Z. Jeszcze inną klasyfikacją posługuje się C. A. Martin (2005) – jako pokolenie Y traktuje populację ludzi urodzonych w la-tach 1978-1988.
ego i środek ekspresji ich tożsamości – inter-netu czy telefonii komórkowej.
Przełom roku 1989 rozpoczął proces transformacji nie tylko ustrojowej. Postępu- jąca demokratyzacja i sprzyjające jej otwar- cie na kulturę społeczeństwa Zachodu spra-wiły, że także do nas napłynęły rozwijające się tam tendencje. Pojawiła się rysa w obser-wowanej do tej pory ciągłości pokoleniowej.
Badacze zauważyli, że młodzież tego okresu stanowi specyficzne „nowe plemię”, w róż- ny sposób przystosowujące się do następu-jących zmian społecznych, ekonomicznych oraz technologicznych. Pojawił się pewien konflikt pomiędzy tradycjami i konserwa-tywnym sposobem postrzegania wiązki własnych ról społecznych (panny, uczenni-cy, córki) a ponowoczesnym stylem życia opartym na wysokim poziomie konsumpcji produktów i dóbr kultury popularnej (Tap-scott 2010, s. 20-21). Pokolenie młodych tego okresu określono mianem generacji X (uro- dzeni w latach 1965-1981), „dziećmi trans-formacji ustrojowej”.
Kolejne lata niosły za sobą postępującą cyfryzację życia, ekspansję internetu jako narzędzia niekontrolowanej wymiany my-śli oraz miniaturyzację urządzeń elektro-nicznych, które umożliwiały korzystanie z jego zasobów. Dzieci millenium (ang. Mil-lenials), pokolenie www (ang. Generation www), cyfrowa generacja (ang. the Digital Generation), pokolenie E (ang. Generation E), pokolenie N (ang. N-Gens) czy pokolenie Y (ang. Generation Yers) to tylko niektóre nazwy określające młodzież dojrzewającą w tej rzeczywistości. Przyjmuje się, że za-licza się do niej część populacji urodzonej pomiędzy rokiem 1982 a 2000. Jest to poko- lenie, które wyzbyło się ograniczeń teryto- rialnych (ze względu na postępującą migra-cję), a tym samym tradycyjnych wpływów kultury lokalnej. To pokolenie, które:
ceni wolność – jako najbardziej pożą-daną wartość, a tym samym niezbywalne ● dobro, wolność rozumianą jako nieogra-niczony wybór, swobodę w autoekspresji, w wyborze pracy czy własnej drogi;
lubi personalizować i dopasowywać otoczenie do własnych potrzeb;●
33
stanowi generację uważnych obserwa-torów;●
decyzję o tym, co kupić, gdzie praco-wać, uzależnia od wiarygodności i otwarto-● ści danej korporacji;
chce rozrywki i zabawy w pracy, szko-le i życiu towarzyskim;●
stanowi pokolenie wspólnych działań i rozwiązywania konfliktów;●
komunikuje się, konsumuje, żyje szybko;
● stanowi pokolenie innowatorów (Tap-scott 2010, s. 85-88).●
Nade wszystko jednak jest to pokolenie, które ceni internet. Z najnowszych danych statystycznych wynika, że w roku 2016 licz-ba użytkowników internetu sięgnęła ponad 3,4 mld, co stanowi 46,2% ogółu ludno-ści świata. Liczba internautów w Wielkiej Brytanii sięgnęła 92%, 96% w przypadku Norwegii, Danii czy Holandii3. Co ciekawe, w roku 2014 co czwarty mieszkaniec pla-nety posiadał aktywne konto na portalach społecznościach typu Facebook, Twitter czy Qzone4, w 2016 r. liczba ta wzrosła do 31%.
W niektórych państwach świata współczyn- nik posiadania i korzystania z mobilnej te-lefonii sięgnął ponad 100%, co oznacza, że na jednego mieszkańca przypada w tych krajach więcej niż jeden telefon komórkowy5. Z danych Fundacji Centrum Badania Opi- nii Społecznej wynika, że od 2010 r. inter-nauci stanowią w Polsce ponad połowę ogółu dorosłych, w roku 2015 korzystanie z zaso-bów internetu przynajmniej raz w tygodniu deklarowało blisko dwie trzecie badanych (64%). Liczba użytkowników portalów spo-łecznościowych stale rośnie – w 2008 r. mniej niż jeden na dwóch Polaków posiadał aktyw-ne konto (47%), obecnie liczba ta wzrosła do 66%. Średnia liczba godzin spędzanych w tygodniu online przez młodszą część pol-skiej populacji (w wieku od 18-24 lat) sięga 17
3 Globalne statystyki opublikowane przez agencję We Are Social, dostępne online: http://wearesocial.com/
special-reports/digital-in-2016 [dostęp 16.10.2016].
4 Portal społecznościowy dostępny i zyskujący na po-pularności w Chinach, utworzony w roku 2005 przez holding Tencent. Umożliwia prowadzenie osobistego bloga, przechowywanie pamiętników, przesyłanie zdjęć, odtwarzanie muzyki czy oglądanie materiałów wideo.
5 Statystyki We Are Social.
godzin, w grupie 25-34-latków jest to aż 18 godzin tygodniowo6. Jeszcze większą po-wszechność korzystania z zasobów globalnej sieci deklaruje młodzież. Badania zrealizowa-ne na ogólnopolskiej losowej próbie 65 szkół – liceów, techników i zasadniczych szkół za-wodowych wskazują, że wśród pokolenia Y dostęp do internetu jest niemal powszechny – w domu mają go prawie wszyscy badani (97%). Jak wynika z deklaracji średnia go-dzin spędzanych przez młodzież online sięga trzech godzin dziennie, co piąty respondent poświęca na to od czterech do pięciu godzin, choć 9% badanych – od sześciu do dziewięciu godzin oraz dziewięć godzin i więcej7.
O tym, jak istotny jest dla współczesnej młodzieży internet wraz z oferowaną przez globalną sieć perspektywą wolnej wymiany myśli, świadczą także protesty z 2012 r. prze-ciwko planom polskiego rządu związanym z przystąpieniem do umowy ACTA (ang. An-ti-Counterfeiting Trade Agreement), mającej z założenia pomóc w kształtowaniu jednoli- tej polityki krajów świata wymierzonej prze-ciwko naruszaniu własności intelektualnej.
Młodzież pokolenia Y nastawiona z reguły nihilistycznie wobec działań instytucjonal- nego aparatu władzy i niechętnie włączają- ca się w społeczne dyskursy (w przeciwień-stwie do tradycjonalistów i Baby Boomers) podjęła szereg działań i właściwie wymogła wstrzymanie procedury związania państwa powyższą umową. Wszystko to w obro-nie własnej tożsamości, które pokolenie Y kształtuje za pośrednictwem nowoczesnych środków przekazu (Jones, Shao 2011)8.
Cyberprzemoc w typologii zachowań problemowych młodzieży Obok niewyczerpanych zasobów infor-
macji, przestrzeni wymiany myśli i komuni- 6 Internauci 2015, Komunikat z badań CBOS nr 90/2015, dostępne online: http://www.cbos.pl/SPI-SKOM.POL/2015/K_090_15.PDF [dostęp 16.10.2016].
7 Młodzież 2013, badania przeprowadzone przez Fundację Centrum Badania Opinii Publicznej na zle- cenie Krajowego Centrum ds. Przeciwdziałania Narko-manii, Warszawa 2014. Raport dostępny online: www.
cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_082_14.PDF [dostęp 17.10.2016].
34
ba da ni a i s on da że
kacji czy środków kształtowania tożsamości młodego pokolenia internet oraz inne nowe, aczkolwiek powszechne już środki komuni-kacji, takie jak telefon komórkowy (Jenkins 2007, cyt. za Pyżalski 2009, s. 12)9 stwarzają pole dla ekspresji zachowań wykraczających poza standardy. Uprawdopodobnia to także fakt, iż w okresie dorastania młodzież prze-jawia skłonność do zachowań niezgodnych z oczekiwaniami społecznymi. W literaturze przedmiotu określa się je mianem zachowań problemowych młodzieży. Już R. Jessor wśród takich zachowań – obok używania i nadużywania substancji psychoaktyw-nych (papierosów, alkoholu, narkotyków czy leków psychoaktywnych), przestępstw, wykroczeń, czynów chuligańskich, wanda-lizmu czy innych zachowań świadczących o demoralizacji małoletniego – wymienił zachowania agresywne, stosowanie prze-mocy czy znęcanie się nad rówieśnikami10. Są to terminy, które zaznaczają się wyraźnie na gruncie psychologii i pedagogiki.
Pojęcie przemocy używa się często jako określenie nadrzędne wobec zachowań agresywnych, tworzy się określone ty-pologie, wskazując na przemoc fizyczną, psychiczną, werbalną, seksualną, przemoc przeciwko kobietom, rasistowską czy struk-turalną, dokonuje się szeregu rozróżnień, np. na przemoc personalną, instrumentalną
itd. (Pufal-Struzik 2014, s. 14). Są to zja- 8 W literaturze amerykańskiej kontynuuje się przypi-sywanie nazw kolejnym pokoleniom. Pojawiają się takie określenia jak cyfrowy tubylec (ang. Digital Natives) czy generacja Z (ang. Generation Z) dla określenia mło- dzieży urodzonej w latach 1995-2010, w świecie zagro- żenia terroryzmem i problemami środowiskowymi, po-łączonej globalną siecią czy nawet pokolenia Alfa (ang.
Generation Alfa) – dzieci Google’a (ang. Google Kids), które u progu dorosłości stawią czoło powszechnemu gospodarczemu spowolnieniu.
9 Z podziałem na internet oraz telefony komórko-we często spotykamy się w badaniach społecznych nad używaniem nowych mediów. Zauważa się jednak, że rozróżnienie to staje się coraz bardziej anachroniczne – ze względu na zjawisko konwergencji, które w ujęciu technologicznym oznacza coraz większą powszechność korzystania z internetu za pośrednictwem telefonów ko-mórkowych.
10 R. Jessor, Problem-BehaviorTheory – A
BriefO-verview, artykuł dostępny online: http://www.colorado.
edu/ibs/jessor/pb_theory.html [dostęp 17.10.2016].
wiska, które występowały od początku or- ganizacji społecznej i związania człowie-ka z grupą, właściwe także dla opisanych wyżej tradycjonalistów czy Baby Boomers.
Przemiany cywilizacyjne związane z eks-pansją nowych technologii i coraz bar- dziej powszechnym dostępem do interne-tu czy telefonów komórkowych sprawiły, że od pewnego czasu do debaty społecznej i naukowej włączono jeszcze jedno pojęcie – przemocy dokonywanej za pośrednic-twem urządzeń elektronicznych.
W literaturze pedagogicznej, psycholo- gicznej oraz socjologicznej spotyka się ter-miny bardzo ogólne, które obejmują szeroki zakres zjawisk związanych z użyciem no-woczesnych technologii komunikacyjnych do realizacji zachowań przemocowych (Pyżalski 2009, s. 14). W publikacjach an-glojęzycznych dla określenia tego typu zachowań często używa się terminu cyber-bullying, czyli cyberzastraszanie, cybernę-kanie (m.in. Radkin, Fischer 2012; Smith, Mahdavi, Carvalho, Tippett 2006). Pojęcie to definiowane jest jako nowa forma zastra- szania następującego w drodze aktu elek-tronicznej transmisji komunikatu w postaci wiadomości, tekstu, dźwięku bądź obrazu przekazywanego za pomocą urządzenia elektronicznego – komputera, telefonu ko-mórkowego lub innej formy komunikacji bezprzewodowej, gier, konsol bądź pagera (Remond, Kern, Romo 2014, s. 2).
Cyberbullying sprowadza się do celowych gróźb, nękania, zastraszania lub ośmieszania osoby lub grupy osób, wzbudzania w jed-nostkach strachu, wysyłania poufnych, prywatnych informacji na temat osoby za-straszanej bez jej zgody, włamań na konta (mailowe, społecznościowe, typu Facebo-ok, Twitter, Google+) i/lub przyjmowania jej tożsamości w celu zniszczenia reputacji bądź przyjaźni osoby zastraszanej (Remond, Kern, Romo 2014, s. 3). W ujęciu largo cy-berbullying definiuje się jako „przemoc z wykorzystaniem e-maili, komunikatora internetowego, wiadomości, zdjęć i filmów przesyłanych za pomocą telefonów komór-kowych, stron internetowych, blogów bądź innych” (Patchin, Hinduja 2006, s. 151).
35
O ile pojęcie cyberbullying jako okre-ślenie podejmowanej problematyki na stałe wpisało się w praktykę definiowania działań przemocowych z użyciem nowoczesnych środków komunikacji (Olweus 1993, cyt.
za Pyżalski 2009, s. 14)11, o tyle nie jest ono jedynym stosowanym określeniem. W li-teraturze spotyka się także inne definicje.
Dla określenia celowego nękania za pośred- nictwem internetu, ograniczonego do dzia-łania online i skierowanego bezpośrednio przeciwko innej osobie, używa się także sformułowania online/Internet harassment – nękanie internetowe (Pyżalski 2009, s. 16). Zjawisko to sprowadza się do jaw-nych oraz intencjonals. 16). Zjawisko to sprowadza się do jaw-nych aktów agresji dokonywanych online i skierowanych wo- bec innych osób. Ich przykłady to obraźli-we komentowane lub celowe ośmieszanie innych w sieci.
W literaturze polskiej stosuje się zaś takie określenia jak agresja elektroniczna czy cyberprzemoc. Różnice między tymi pojęciami są analogiczne do różnic między klasyczną agresją a przemocą, a kryteria wyróżniające oba zjawiska stanowi relacja między potencjalnym sprawcą i ofiarą, ich możliwości, sztywność przyjmowanych ról, powtarzalność i celowość zjawisk.
Zdając sobie sprawę z wszelkich implika- cji terminologicznych, w dalszej części pra-cy posługujemy się pojęciem cyberprzemoc.
Jest to pojęcie szerokie, które łączy desygna-ty zarówno cyberbullyingu, jak też nękania internetowego, natomiast w największym stopniu odpowiadające opisywanym w dal-szej części aspektom zjawiska.
Niezależnie od zastosowanej nazwy działa- nia te wykazują cechy odróżniające je od tra- dycyjnie rozumianej aktywności wymierzo-nej w celu wyrządzenia szkody, krzywdy czy wywarcia wpływu na drugą osobę:
brak ograniczeń czasowych – strona może być nękana ciągle, w każdym momencie, a) gdy urządzenie elektroniczne jest włączone;
11 Pojęcie to często zestawiane jest z ogólnie akcep-towaną w naukach społecznych definicją bullyingu jako wrogiego zachowania, gdy uczeń bądź uczniowie intencjonalnie przez dłuższy czas atakują kolegę, który ze względu na przewagę sprawców nie potrafi się bronić.
brak ograniczeń co do miejsca – oprawca może znajdować się po drugiej b) stronie globu;
anonimowość – istnieje duże praw-dopodobieństwo, że strona nękana nie zna c) tożsamości oprawcy, który pozostaje anoni-mowy;
związane z tym trudności w wykryciu, zwłaszcza przez osoby dorosłe, które mogą d) nie być obyte z technologią w takim samym stopniu jak dzieci i młodzież;
nieokreślony czas trwania – upokarza-jące zdjęcia czy komentarze mogą pozostać e) w internecie lub zostać pobrane właściwie przez każdego, pozostawiając niezatarte śla-dy (Goodno 2011, s. 641-653);
ze względu na potencjalnie nieznaną i niewyczerpaną liczbę odbiorców (świad-f) ków) kompromitujących treści udostępnia-nych/publikowanych przez sprawcę ofiara pozostaje w poczuciu pokrzywdzenia (Bau-man 2011, za Radkin, Fischer 2012, s. 622).
skala zjawiska cyberprzemocy w świetle autorskich badań Problem cyberprzemocy wśród młode-go pokolenia ujawniany jest w kolejnych badaniach prowadzonych już od dłuższego czasu. Badania przeprowadzone w 2009 r.
w ramach grantu MNiSW, na losowej próbie 1243 uczniów polskich gimnazjum wykaza-ły, że około 80% respondentów dokonało przynajmniej jednego aktu agresji elektro- nicznej w ciągu roku poprzedzającego bada-nie (Kowalski, Limber, Agatston 2010, s. 12).
Dość dużą skalę rozpowszechnienia agresji elektronicznej ujawniły także badania prze-prowadzone przez zespół Jacka Pyżalskiego w grupie 600 nauczycieli12, z których 20%
wskazało, że w swojej karierze zawodowej musieli interweniować przynajmniej raz w związku z sytuacjami agresji elektro-nicznej między uczniami. Część nauczycieli (5%) przyznała się, że sama padła ofiarą tej
12 Badania przeprowadzone w roku 2009 w ramach
grantu Analiza cyberbullyingu jako nowego problemu zdrowia zawodowego pedagogów, http://ore.edu.pl/
phocadownload/pracownie/wychowania_i_profila ktyki/polscy-nauczyciele-i-uczniowie-a-agresja-elektroniczna_11.pdf [dostęp 19.10.2016].
36
ba da ni a i s on da że
formy agresji ze strony uczniów (Kowalski, Limber, Agatston 2010, s, 13). Strukturę oraz dynamikę zjawiska cyberprzemocy obra-zują także wyniki badań zrealizowanych w roku 2010 na próbie 2143 uczniów szkół gimnazjalnych (Pyżalski 2012, s. 163-164).
Analiza wyników badań wykazała niemal-że powszechność wśród młodzieży agresji elektronicznej o niższym potencjale wikty-mogennym. Siedmiu na dziesięciu uczniów doświadczyło lub dokonało w ciągu roku takich aktów jak np. wysyłanie bądź otrzy- mywanie nieprzyjemnego esemesa. Gimna-zjaliści najczęściej stosują agresję kanałami komunikacji synchronicznej, tj. czata (ponad 50%) lub internetowych komunikatorów (40%). Drugim kanałem komunikacji były fora internetowe. Najczęstsze opisywane zachowania przyjmowały formę: wyzywa- nia innych osób rozmawiając na czacie, wy-syłania wiadomości przez komunikator (np.
Gadu-Gadu), aby kogoś obrazić/wystraszyć, komentowania wypowiedzi na forum inter-netowym, żeby ośmieszyć/sprawić przy-krość/wystraszyć inną osobę, obrażania/
wyzywania podczas gier online (np. Tibia, World of Warcraft, Counter Strike) czy ce-lowego wykluczania lub niedopuszczania kogoś do grona znajomych w internecie, żeby mu dokuczyć. Do sprawstwa tego typu zachowań przyznaje się od 30 do ponad 40%
gimnazjalistów (Pyżalski 2012, s. 201-203).
Autorskie badania ukierunkowane na diagnozę skali zjawiska cyberprzemocy zostały przeprowadzone w drugim kwarta-le 2014 r. Objęły 586 uczniów klas trzecich gimnazjów. Dobór próby był losowo-celowy.
Celowo jako miejsce badań wybrano Biały- stok. Próbę wybrano w toku losowania, któ-re przebiegało w dwóch etapach (losowanie dwustopniowe). Pierwszy stopień to losowa- nie gimnazjów, w których przeprowadzo-no badania. Warstwę losowania stanowiła przynależność do grupy określającej jeden z trzech poziomów gimnazjów. Poziom ten określono na podstawie średnich wyników egzaminu gimnazjalnego z roku poprzedza-jącego badania (Dane OKE, 2014). Losowo wybrano 3 szkoły o najwyższych, 4 o śred-nich i 3 o najniższych wynikach egzaminu
gimnazjalnego, części humanistycznej i ma- tematyczno-przyrodniczej. Drugi stopień lo- sowania to uczniowie wszystkich klas trze-cich obecni na zajęciach szkolnych w dniu badania. W badaniach zastosowano metodę sondażu diagnostycznego. Wykorzystano autorskie narzędzie badawcze: Skalę do ba-dania rodzajów i częstotliwości zachowań problemowych młodzieży w wieku gimna-zjalnym, ukierunkowaną na rozpoznanie częstotliwości zachowań problemowych młodzieży szkolnej, w tym cyberprzemocy.
Narzędzie badawcze składało się z pytań zamkniętych dysjunktywnych o charakte- rze skali zaopatrzonych w kafeterie odpo-wiedzi stanowiące skalę opisową, tworzącą ciąg stopni oznaczających częstotliwość ba- danego zjawiska. Posłużono się pięciostop-niową skalą: 5 – bardzo często (powyżej 10 razy), 4 – często (5-10 razy), 3 – czasem (3-4 razy), 2 – rzadko (1-2 razy), 1 – nigdy.
Badani zostali poproszeni o wybór jednej z pięciu wskazanych w kafeterii odpowie-dzi, co pozwoliło na obliczenie średnich arytmetycznych punktów będących wskaź- nikiem stopnia częstotliwości cyberprzemo-cy wśród młodzieży szkolnej. Rzetelność podskali została potwierdzona statystyką Alfa Cronbacha, która wykazała, że narzę-dzie jest spójnym narzędziem pomiarowym (Alfa Cronbacha =0,897). Wszelkie oblicze-nia zostały wykonane przy użyciu programu SPSS Statistics 22.
Wykres na sąsiedniej stronie przedstawia częstotliwość poszczególnych form zacho-wań kwalifikowanych jako cyberprzemoc wśród młodzieży szkolnej.
Najczęstszą formą cyberprzemocy sto-sowaną przez młodzież w wieku 15-16 lat jest uwiecznianie innych na zdjęciach lub filmach bez ich wyraźnej zgody. Ponieważ większość uczniów posiada telefony ko-mórkowe (tzw. smartfony) z wbudowaną funkcją wykonywania zdjęć i filmów, po-nad połowa młodzieży potwierdziła tego typu zachowania (przynajmniej 1-2 razy).
Co czwarty uczeń naruszył w ten sposób sferę prywatności innych często (5-10 razy) lub bardzo często (powyżej 10 razy). Dru-
gą pod względem popularności wśród mło-37
dzieży formą zachowań mających znamiona przemocy elektronicznej jest agresja słowna dokonywana za pośrednictwem internetu.
Wyraża się w wysyłaniu obraźliwych wia-domości i/lub komentowaniu innych przez internet (Facebook lub fora internetowe).
Blisko 50% ankietowanych ma za sobą tego typu doświadczenia. Co dziesiąty uczeń de-klaruje bardzo częste i częste stosowanie tej formy ekspresji i komunikowania nieprzy-jaznych treści. Podobna jest częstotliwość wykonywania anonimowych telefonów w celu dokuczenia drugiej osobie (ponad 40% uczniów). Najmniejszą częstotliwość odnotowano w przypadku publikowania w internecie kompromitujących zdjęć czy materiałów wideo o innych. Biorąc jed-nak pod uwagę wiktymogenny potencjał tego typu zachowań, wskaźniki tej formy cyberprzemocy są nadal relatywnie wyso-kie. Co piąty uczeń przynajmniej 1-2 razy w życiu opublikował w internecie materiał kompromitujący drugą osobę.
Należy podkreślić, że wszystkie wymie-nione i opisane w ramach cyberprzemocy formy zachowań problemowych (jeżeli
Należy podkreślić, że wszystkie wymie-nione i opisane w ramach cyberprzemocy formy zachowań problemowych (jeżeli