dzy na temat systemu szkolnictwa podsta-wowego w Polsce. Została napisana przez zespół doświadczonych specjalistów z myślą o rodzi-cach, aby pomóc im w dokonaniu optymalnego wyboru szkoły dla ich dziecka. Ma charakter przewodnika po bogatej ofercie dostępnych w naszym kraju opcji edukacyjnych – publicz-nych i niepublicznych szkołach podstawowych oraz edukacji domowej i edukacji dzieci ze spe- cjalnymi potrzebami. Czytelnicy znajdą tu rów-nież informacje na temat uwarunkowań nauki w szkole podstawowej, charakterystykę rozwo-jową dziecka rozpoczynającego edukację na tym poziomie kształcenia, odpowiedź na pytanie, czym są specjalne potrzeby edukacyjne i kto oraz w jaki sposób może je rozpoznać, a także praktyczne wskazówki, np. dotyczące procesu rekrutacji, wymaganych dokumentów czy prze-pisów prawa regulujących funkcjonowanie szkół podstawowych. Na końcu książki zamieszczo- no załączniki, a wśród nich kwestionariusz ob-serwacji dla rodziców, którzy chcieliby sami poznać poziom dojrzałości szkolnej swojego dziecka lub tzw. barometry szkoły, pozwalające na porównanie ofert placówek edukacyjnych, w tym także szkół dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Pierwszy rozdział, którego autorką jest Agnieszka Pawlak, pozwala czytelnikom zo-rientować się w gąszczu przepisów i regula-cji z zakresu prawa oświatowego. Zostały tu przedstawione m.in. prawne aspekty posyłania dziecka do szkoły, organizacja i sposób zarzą-dzania oświatą w Polsce. Autorka omawia źródła finansowania placówek oświatowych i wyjaśnia, jak są dzielone środki na utrzymanie polskiego systemu oświaty. Czy szkoła rzeczywiście jest darmowa, co gwarantuje Konstytucja RP, czy jednak rodzice muszą się liczyć z koniecznością
pokrywania kosztów (często znacznych) wynika-jących z uczęszczania dziecka do szkoły. Porusza także problem nieprecyzyjnego dziś rozróżnienia
„obowiązku szkolnego” i „obowiązku nauki”, które pojawiło się wraz z wprowadzeniem Usta-wą z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty możliwości nauki poza szkołą, które jest również nazywane nauczaniem domowym.
Warto przypomnieć, że ustawa z 1991 r. (z póź- niejszymi zmianami) obowiązuje do dziś, pomi-mo przeprowadzonej osiem lat później reformy oświaty, zmieniającej system edukacji w Polsce, m.in. poprzez wprowadzenie czterech etapów kształcenia. Agnieszka Pawlak omawia również problemy zadań i odpowiedzialności za kształ-cenie dzieci poszczególnych organów systemu edukacji oraz uprawnienia rodziców. Podpowia-da także kryteria ewaluacji, które warto wziąć pod uwagę przy wyborze szkoły dla dziecka.
Lekturę rozdziału ułatwia jego przejrzysty układ. Czytelnicy znajdą tu potrzebne adresy stron internetowych, adresy i telefony instytucji państwowych, wykaz organizacji rodzicielskich (także działających non profit) czy przegląd naj-ważniejszych uregulowań prawa oświatowego, czyli to wszystko, co osobom bliżej niezwiąza-nym z oświatą ułatwi orientację w tej złożonej problematyce. Trwające prace nad nową struk- turą systemu edukacji, w związku z zapowia-daną reformą, wkrótce zmienią istniejący stan rzeczy, czego autorka ma świadomość. Należy jednak podkreślić, że rzetelny i szczegółowy opis obecnie obowiązującego systemu oświato-wego w Polsce, zaprezentowany w pierwszym rozdziale książki, ma niewątpliwie dużą wartość poznawczą i historyczną, co podnosi rangę ni-niejszego opracowania.
Rozdział drugi, którego autorką jest Agniesz- ka Olechowska, został poświęcony charaktery- styce rozwojowej dziecka rozpoczynającego na-ukę w szkole podstawowej. Rodzice dowiedzą się z niego, czym charakteryzują się poszczególne etapy rozwoju fizycznego, zdrowotnego, rucho-wego, poznawczego i emocjonalno-społecznego dziecka na progu szkoły, jakie stoją przed nim zadania rozwojowe, jakimi narzędziami i przez kogo będzie badana dojrzałość szkolna, na co po-
winni zwrócić uwagę lub co powinno zaniepo-59
koić rodziców dziecka rozpoczynającego naukę i jak samemu można sprawdzić jego gotowość szkolną. Zarówno cechy rozwojowe, jak i zacho-wania i potrzeby dzieci, świadczące o osiągnięciu przez nie określonego poziomu rozwoju, autorka prezentuje w tabelach, co znacznie ułatwia orien-tację w prezentowanym materiale. Odpowiada także na pytanie, co zadecyduje o powodzeniu dziecka w szkole i jaki wpływ na sukces szkolny będą miały cechy dziecka, a jaki środowisko na-turalne i instytucjonalne (czyli system oświaty).
Wyjaśnia funkcjonujące w psychologii rozwojo- wej pojęcia, np. „strefy rozwoju” Lwa S. Wygot- skiego, opisujące uwarunkowania sukcesu szkol-nego, i przedstawia je czytelnikom w przystępny sposób w formie prostych schematów lub rycin.
Końcowa część rozdziału jest poświęcona kolej-nym krokom rodziców, pozwalającym na dobre przygotowanie i adaptację dziecka w klasie I.
W trzecim rozdziale Anna L. Brzywca, pe-dagog i dyrektor szkoły z wieloletnim stażem, opisuje system polskiej edukacji z perspektywy praktyka, można powiedzieć „od kuchni”. Znaj-dą tu czytelnicy odpowiedź na takie pytania jak:
jakie przepisy prawne regulują działanie szkół publicznych, jakie są rodzaje publicznych szkół podstawowych, kto może założyć i prowadzić szkołę, co gwarantuje polski system oświaty uczniom i ich rodzicom, jaki jest minimalny wy- miar godzin obowiązkowych zajęć z poszczegól-nych przedmiotów w kolejnych latach nauki, jaki jest tygodniowy wymiar godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych w publicznej szkole podsta-wowej, jakie są zasady rekrutacji do publicznej szkoły podstawowej. Autorka omawia także zagadnienie kwalifikacji nauczycieli, etapy ich awansu zawodowego, formy oceny pracy oraz programy nauczania w publicznej szkole podsta- wowej. Wyjaśnia również czytelnikom najważ- niejsze pojęcia, takie jak: podstawa programo-wa, program nauczania, cele kształcenia i treści nauczania. W końcowej części rozdziału autorka podaje rodzicom informacje szczególnie dla nich ważne, czyli zasady klasyfikowania i promowa-nia uczniów oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów. Rodzice znajdą tu przykładowe kryteria ocen bieżących w klasach I-III i IV-VI dotyczące wybranych edukacji, informacje o warunkach promocji czy przyczynach nie-klasyfikowania, egzaminach klasyfikacyjnych lub egzaminach poprawkowych. Mogą również się dowiedzieć, jaka pomoc psychologiczno-pe-dagogiczna i materialna przysługuje uczniom,
gdzie szukać informacji o publicznych szkołach podstawowych oraz jak wybrać najlepszą szkołę dla swojego dziecka.
Rozdział czwarty poradnika poświęcony zo-stał niepublicznym szkołom podstawowym jako alternatywie dla szkół publicznych. Autorka, Wanda Pakulniewicz, ma wieloletnie doświad- czenie w nadzorze pedagogicznym i od począt-ku pracy w kuratorium oświaty zajmuje się problematyką szkół niepublicznych. Zostały tu omówione najważniejsze zagadnienia dotyczące innych możliwości realizacji obowiązku szkol-nego, czyli nauka w szkole niepublicznej.
Czytelnik znajdzie zatem odpowiedź na pyta-nie o to, jakie są rodzaje tych szkół, jaką mają ofertę edukacyjną, jakie są prawne podstawy ich funkcjonowania oraz na co należy zwrócić uwa-gę przy wyborze szkoły niepublicznej. W jakim zakresie szkoły niepubliczne funkcjonują jak szkoły publiczne, a w jakim się różnią. Znalazły się tutaj również informacje o zasadach rekruta-cji, autonomii szkoły niepublicznej, np. formach oceniania, organizacji roku szkolnego i toku nauczania, liczebności klas, podziale na grupy zajęciowe, specjalistach w szkole czy wreszcie o pracy z podręcznikiem (lub bez podręcznika).
Autorka podpowiada także rodzicom, jak czy- tać status szkoły niepublicznej, czyli na co zwró-cić uwagę, aby w przyszłości, np. przy zmianie szkoły, nie spotkać się z niemiłymi niespodzian-kami. Jak można egzekwować zobowiązania szkoły wobec dziecka i rodziców, jakie instytu-cje zewnętrzne sprawują nadzór nad szkołami niepublicznymi i w jakich spornych kwestiach dotyczących funkcjonowania szkoły niepublicz-nej można się do nich zwracać. Rodzice znajdą także w tej części poradnika podpowiedzi, gdzie szukać informacji o szkołach niepublicznych, które ze źródeł uznać za wiarygodne i do kogo się zwracać w razie wątpliwości.
Kolejny, piąty rozdział książki, napisany rów-nież przez Wandę Pakulniewicz, poświęcony jest edukacji domowej, która w przepisach nosi mia-no „nauczania poza szkołą”. Autorka wyjaśnia, na czym polega ta forma kształcenia, kto jest za nią odpowiedzialny, jakie są formalne warun-ki otrzymania zezwolenia na edukację domową i jakie są jej zalety i wady. Podkreśla, że „naucza-nie poza szkołą” i jakie są jej zalety i wady. Podkreśla, że „naucza-nie oznacza indywidualnego nauczania czy indywidualnego toku nauki. Daje wskazówki rodzicom lub prawnym opiekunom dziecka, którzy chcieliby przejąć odpowiedzial-ność za organizację i realizację jego kształcenia,
60
in fo rm ac je i re cen zj e
w jaki sposób tego dokonać, czyli do kogo złożyć wniosek, jakie są wymagane dokumenty (opinie, oświadczenia, zobowiązania). Wreszcie, jak po-stępować po uzyskaniu zezwolenia na edukację domową, czyli z jakich zajęć edukacyjnych są organizowane egzaminy klasyfikacyjne i jak one przebiegają na poziomie edukacji wczesnoszkol- nej, a jak na poziomie starszych klas szkoły pod-stawowej. W końcowej części rozdziału autorka podaje informacje o uprawnieniach dziecka reali- zującego obowiązek szkolny poza szkołą i przy-tacza opinie rodziców, którzy, pomimo licznych obciążeń związanych z edukacją domową, coraz częściej są nią zainteresowani.
Ostatni, szósty rozdział książki poświęcony jest kształceniu dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Autorka, Agnieszka Olechowska, podpowiada rodzicom, jak dobrze wybrać szkołę ogólnodostępną lub integracyjną szkołę podsta-wową dla dziecka z trudnościami w rozwoju.
Równocześnie podkreśla, że ta część poradnika jest adresowana do rodziców dzieci także z orze-czoną niepełnosprawnością, którzy stoją przed decyzją wyboru dla nich szkoły ogólnodostępnej lub integracyjnej, a nie szkoły specjalnej. Z tego rozdziału książki rodzice dowiedzą się, czym są specjalne potrzeby edukacyjne, jacy uczniowie są zaliczani do kategorii uczniów ze specjalny-mi potrzebasą zaliczani do kategorii uczniów ze specjalny-mi edukacyjnymi, jak w Ustawie o systemie oświaty i wydawanych do niej póź-niejszych rozporządzeniach są jeszcze określane te potrzeby („indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne” lub „indywidualne potrzeby psy-chofizyczne”) oraz kto w szkole i poza nią może rozpoznać specjalne potrzeby dziecka. Następnie autorka wymienia (i charakteryzuje) typy szkół, pomiędzy którymi mogą wybierać rodzice dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Koń- cowy fragment rozdziału poświęcony jest odpo- wiedzi na pytanie, jaka powinna być dobra szko- ła dla ucznia ze specjalnymi potrzebami eduka-cyjnymi. Autorka podpowiada, jakie kryteria oceny szkoły należy wziąć pod uwagę, wycho-dząc oczywiście od określenia rodzaju i stopnia trudności rozwojowych i edukacyjnych dziecka.
Rodzice znajdą tu także kolejność i terminarz
działań, które należy podjąć przy dokonywaniu wyboru szkoły dla dziecka ze specjalnymi po-trzebami edukacyjnymi.
W czterech załącznikach na końcu poradnika rodzice znajdą bardzo praktyczną pomoc przy podejmowaniu decyzji o wyborze szkoły. Są to:
„Kwestionariusz obserwacji dziecka. Propozycja dla rodziców” oraz „Barometr – publiczna szkoła podstawowa”, „Barometr – niepubliczna szko-ła podstawowa”, „Barometr szkoły dla ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi”. Trzy ostatnie wymienione załączniki zawierają pyta-nia, które warto sobie zadać, aby dobrze wybrać szkołę dla swojego dziecka.
Korzystanie z poradnika ułatwia jego przej-rzysty układ – wskazówki, w którym miejscu można znaleźć szersze omówienie interesujących czytelnika tematów, a także brak przypisów, cha-rakterystycznych dla opracowań naukowych.
Złożone problemy zostały w nim przedstawione w przystępnej formie, a dzięki licznym kodom QR do zeskanowania telefonem korzystający z poradnika mogą z łatwością dotrzeć do dodat-kowych informacji czy aktów prawnych.
We Wprowadzeniu do poradnika prof. Stefan M. Kwiatkowski określił jego cele – dopomóc rodzicom w dokonaniu optymalnych wyborów, dać im impuls do refleksji, a następnie do dzia- łania na rzecz sukcesów edukacyjnych i życio- wych swoich dzieci. A także wspierać ich w po-dejmowaniu tych działań. Te cele niewątpliwie udało się autorkom osiągnąć. W Zakończeniu prof. Kwiatkowski uświadamia rodzicom, że już przy wyborze szkoły podstawowej należy wziąć pod uwagę wybór gimnazjum. Szkoły, która ze względu na swą specyfikę (czyli różnorod-ność uczniów w zakresie efektów kształcenia, wiedzy, umiejętności, kompetencji społecznych), a także „trudnego” wieku gimnazjalistów gene-ruje liczne problemy wychowawcze. To jednak w perspektywie nadchodzącej reformy może już wkrótce należeć do przeszłości.
Poradnik może być również cenną pomocą dy-daktyczną dla studentów pedagogiki. Na końcu podano najważniejsze pozycje bibliograficzne z zakresu omawianej problematyki.
małgorzata cichoń-Piasecka