1 M. Dobija, Struktura i koszt kapitału ludzkiego, „Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie” 2002, nr 562, s. 4.
2 J. Cebrowski, Rachunek kosztów, Finans-Servis, Warszawa 2009, s. 58.
W ujęciu tradycyjnym rachunek kosztów łączy się z systemem ewidencyjnym rachunko-wości. Jego kwintesencją jest pomiar i wycena kosztów, które związane są z nabywaniem i wy-korzystywaniem zasobów i usług. W wyniku zu-życia posiadanych czynników produkcji prze-kształcają się one w wyroby lub usługi. Kolejnym etapem jest prezentacja pogrupowanych w róż-nych przekrojach kosztów. Jej ostatecznym celem jest interpretacja, analiza oraz wykorzystanie ponoszonych kosztów jako efektu realizowanego procesu decyzyjnego.
Rachunek kosztów w rachunkowości zarządczej można również zdefiniować jako wy-odrębniony podsystem informacyjny w systemie informacyjnym podmiotu, w którym przetwarza-nie informacji o kosztach następuje zgodprzetwarza-nie z modelem przyjętym w danym podmiocie. Jak słusznie zauważył E. Nowak, dane uzyskane w wyniku badania i przetwarzania informacji o ponoszonych kosztach mają służyć do: oceny sytuacji, w jakiej znajduje się firma, podejmo-wania odpowiednich decyzji oraz kontroli
reali-3 zacji tych decyzji .
Ponieważ celem rachunku kosztów jest prezentacja szczegółowego obrazu przedsiębior-stwa a także umożliwienie podejmowania pra-widłowych decyzji ekonomicznych przez jego zarząd, dlatego musi on opierać się na rzetelnych i zasadniczych informacjach. Dane o nakładach finansowych ponoszonych przez przedsiębior-stwo są uzyskiwane z odpowiedniej dokumentacji źródłowej (np. faktur bądź rozdzielników zużycia materiałów). Najważniejsze informacje pozyski-wane są z prawidłowo prowadzonej ewidencji
4 księgowej kosztów .
Rachunek kosztów związany jest zarów-no z rachunkowością finansową, jak i zarządczą, ponieważ umożliwia ustalenie kosztów w róż-nych przekrojach. Dostępne z niego informacje o kosztach mogą stanowić podstawę do racjona-lizowania decyzji ekonomicznych, podejmowa-nych przez zarząd podmiotu. Podstawa ta reali-zowana jest w ramach kompleksowo rozumianej rachunkowości zarządczej, zwłaszcza w jej powiązaniu z procesem decyzyjnym. Rachunek kosztów przez swoje powiązanie z procedurami wyceny, zwłaszcza rzeczowych aktywów
obro-towych, ma też odniesienie do rachunkowości 5
finansowej .
Rachunek kosztów spełnia w przedsię-biorstwie ważne funkcje:
1. informacyjną,
2. planistyczno-optymalizacyjną, 3. motywacyjną,
4. kontrolną.
W ramach funkcji informacyjnej dane występujące w rachunku kosztów umożliwiają uzyskanie informacji o nich, w zależności od typu rachunku kosztów, w ujęciu rodzajowym bądź funkcjonalnym. Głównymi odbiorcami tak wy-generowanej informacji o kosztach są osoby za-rządzające podmiotem (użytkownicy wewnętrz-ni). Z punktu widzenia innej grupy odbiorców, użytkowników zewnętrznych, rachunek kosztów spełnia funkcje sprawozdawcze (instytucje pań-stwowe), ale również dane w nim zawarte mogą być przesłanką do podjęcia współpracy bizneso-wej, kooperacyjnej, ale także wejścia z przedsię-biorstwem w różnego rodzaju alianse.
Planistyczno-optymalizacyjna funkcja rachunku kosztów jest wykorzystywana w proce-durach zarządzania przedsiębiorstwem, w tym m.in. w budżetowaniu. Umożliwia to wyznacza-nie zadań oraz etapów ich realizacji.
Funkcja motywacyjna rachunku kosztów wynika z ogólnego przeświadczenia o istotności socjalizacji jednostki w grupie. To podejście ozna-cza też, że jednostka (pracownik) motywowana jest efektami realizowanych przez siebie działań. W tym ujęciu rachunek kosztów jest jednym z dwóch elementów pobudzających efektywność działań pracowników, drugim jest wykaz przy-chodów.
Funkcja kontrolna obejmuje stopień realizacji wyznaczonych zadań i celów oraz ich ocenę, a także wyciąganie wniosków na przysz-łość. Jest ona więc bezpośrednio powiązana z wszystkimi poprzednimi funkcjami, gdyż ba-zuje na wykorzystaniu sfery informacyjnej, opar-ciu się na rachunku ekonomicznym oraz prze-świadczeniu, że wykonujące swe prace osoby działać będą na rzecz organizacji, w której
6 pracują .
3 E. Nowak, Rachunek kosztów przedsiębiorstwa, Ekspert, Wrocław 2005, s. 163.
4 J. Stępniewski, Audyt i diagnostyka firmy, Wyd. AE we Wrocławiu, Wrocław 2001, s. 14 i nast. 5 T. Kamińska, Rachunkowość finansowa i podatkowa, PWN, Warszawa 2005, s. 530.
Rachunek kosztów jest związany nie tylko z rachunkowością finansową, ale także z zarządczą, ponieważ pozwala na ustalenie istot-nych daistot-nych w zarządzaniu przedsiębiorstwem, takich jak:
1. określenie wyniku na działalności gospodar-czej, np. poprzez ustalenie kosztów sprzedaży czy wycenę zapasów;
2. sporządzenie jednostkowych kalkulacji dla poszczególnych grup asortymentu oraz obli-czenie ich rentowności;
3. ustalenie miejsc i przyczyn powstawania od-chyleń między kosztami pożądanymi a rzeczy-wistymi;
4. ustalenie kosztów w ramach miejsc powsta-wania kosztów, ośrodków odpowiedzialności, w celu oceny kosztochłonności pracy po-szczególnych grup w przedsiębiorstwie; 5. wykrywanie marnotrawstwa w obszarze
po-noszonych kosztów .7
Ze względu na swój zakres rachunek kosztów dzieli się na: sprawozdawczy rachunek kosztów, związany z rachunkowością finansową, oraz rachunek kosztów dla celów zarządzania, powiązany z rachunkowością zarządczą. Celem sprawozdawczego rachunku kosztów jest ustale-nie kosztów produkcji w celu poprawnej wyceny stanu zapasów oraz ustalenie wyniku na działal-ności gospodarczej. Z kolei celem rachunku kosz-tów dla zarządzania jest opracowywanie mate-riału źródłowego jako podstawy do planowania i kontroli oraz podejmowania decyzji krótkoter-minowych i strategicznych jako efektu analizy struktury, wolumenu i wysokości ponoszonych
8 kosztów .
System rachunku kosztów wyróżnia tradycyjny i współczesny rachunek kosztów. Pierwszy z nich związany jest z zarządzaniem operacyjnym, którego cel to maksymalizacja zys-ków firmy w krótkim okresie. Obecnie, z reguły, spełnia on rolę pomocniczą wobec szeroko sto-sowanych współczesnych rachunków kosztów. Natomiast współczesne rachunki kosztów, zwane także strategicznymi, związane są z zarządzaniem strategicznym, a ich celem jest wzrost wartości firmy w długim okresie oraz zachowanie
kon-9 kurencyjności przedsiębiorstwa .
Tradycyjne systemy kosztów obejmują: 1. ze względu na nośniki kosztów: rachunek
kosztów pełnych i rachunek kosztów zmien-nych;
2. ze względu na zasięg czasowy: rachunek kosz-tów rzeczywistych, rachunek koszkosz-tów nor-malnych i rachunek kosztów postulowanych.
Współczesne systemy rachunku kosztów obejmują:
1. rachunek kosztów działań (Activity Based Costing – ABC),
2. rachunek kosztów docelowych (Target Costing), 3. rachunek kosztów ciągłego doskonalenia
(Kaizen Costing),
4. rachunek kosztów cyklu życia produktu
(Pro-duct Life Cycle Costing .)
Tradycyjne systemy rachunku kosztów są wykorzystywane przede wszystkim w rachunko-wości ewidencyjno-sprawozdawczej. Zajmują się pomiarem kosztów, ujmowaniem ich w księgach rachunkowych oraz prezentacją dla celów spwozdawczości. Ograniczenia tradycyjnego ra-chunku kosztów oraz kierunki jego doskonalenia ujęte w tabeli 1.
Wynika z niej, że od tradycyjnego ra-chunku kosztów oczekuje się jego przeoriento-wania na dostarczanie informacji nie tyko o kosz-tach przeszłych, ale także o koszkosz-tach przyszłych okresów, które są skutkiem działań podejmo-wanych w przedsiębiorstwie. Stało się to też przesłanką do wyodrębnienia bardzo ważnego działu rachunkowości, jakim jest zarządzanie
10 kosztami .
Historycznie pierwszą koncepcją ra-chunku kosztów był rachunek kosztów pełnych, który ukształtował się na przełomie XIX i XX w. W gospodarce światowej był to okres upo-wszechniania masowości produkcji jako koncep-cji rewolukoncep-cji technicznej oraz zmian w systemach zarządzania przedsiębiorstwem. W kalkulacji kosztu wytworzenia produktu ujmuje się za-równo koszty stałe, jak i koszty zmienne. Kolejnym typem tradycyjnych rachunków kosztów jest rachunek kosztów zmiennych. Zarówno rachunek kosztów pełnych, jak i ra-chunek kosztów zmiennych mają charakter 7
http://ksiegowosc.infor.pl/obrot-gospodarczy/dzialalnosc-gospodarcza/71954,Jaka-fukcje-pelni-rachunek-kosztow-w-przedsiebiorstwie.html [dostęp: 15.01.2018].
8 Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza, (red.) G.K. Świderska, SkwP, Warszawa 2004, s. 13. 9 I. Sobańska, Rachunek kosztów. Podejście operacyjne i strategiczne, C.H.Beck, Warszawa 2009, s. 315. 10 Ibidem, s. 135.
informacyjno-kontrolny oraz dostarczają infor-macji o wysokości poniesionych kosztów. Infor-macje te przydatne są przede wszystkim w krót-kim okresie, dlatego bardziej sprawdzają się w bieżącym, operacyjnym zarządzaniu kosztami niż przy podejmowaniu decyzji długookreso-wych. Rachunek kosztów pełnych prezentuje zbyt ogólne informacje o ponoszonych kosztach oraz nie odzwierciedla rezultatów zmian, jakie za-chodzą w relacjach wewnętrznych i zewnętrznych
11 współcześnie działających przedsiębiorstw .
Skuteczniejszym narzędziem wspierania procesu zarządzania przedsiębiorstwem niż ra-chunek kosztów pełnych jest rara-chunek kosztów zmiennych. Nie daje on jednak możliwości po-znania przyczyn powstawania kosztów, co skut-kuje ograniczeniem ich kontroli oraz brakiem
rozpoznania obszarów ich redukcji. Jednak mimo swoich wad rachunek kosztów zmiennych, jak słusznie zauważyła A. Jarugowa, jest źródłem informacji, które są przydatne w podejmowaniu decyzji dotyczących rentowności
przedsiębior-12 stwa oraz w realizacji systemów motywacyjnych . Rachunek ten jest bardzo często wykorzystywany w krótkookresowych problemach decyzyjnych, jak np. podjęcie decyzji o zaprzestaniu produkcji danego produktu.
Przedsiębiorstwa biorą pod uwagę nie tylko koszty przeszłych okresów (ex post), ale też przyszłych (ex ante). Biorąc pod uwagę horyzont czasowy kosztów, wyróżnia się: rachunek kosz-tów rzeczywistych, rachunek koszkosz-tów normal-nych oraz rachunek kosztów postulowanormal-nych. Ra-chunek kosztów rzeczywistych ustala koszty Tabela 1. Ograniczenia tradycyjnego rachunku kosztów
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: E. Nowak, Rachunek kosztów. Modele i zastosowania, PWE, Warszawa 2010, s. 134–135.
Lp. Ograniczenia Kierunki rozwoju
1 Spełnianie wymogów rachunkowości finansowej Dostosowanie do potrzeb rachunkowości zarządczej
2 Pomiar kosztów w krótkim okresie Pomiar kosztów dla celów strategicznego zarządzania podmiotem
3 Ukierunkowanie na wycenę zapasów i produktów oraz ustalenie wyniku finansowego
Wspomaganie procesu planowania strategicznego
4 Opieranie się na miernikach wartościowych w ocenie rezultatów działalności
Uwzględnianie mierników niefinansowych w ocenie rezultatów działalności 5 Oparcie na założeniach dotyczących procesów
produkcji
Rozszerzenie o założenia dotyczące również klientów i konkurencji 6
Sporządzanie okresowych sprawozdań finansowych, będących źródłem informacji
o kosztach
Sporządzanie okresowych sprawozdań dla potrzeb decyzyjnych przyszłych okresów 7 Kalkulacja kosztów produktów Rozszerzenie kalkulacji o koszty w układzie
działań 8 Rozliczanie kosztów pośrednich w sposób
uproszczony Precyzyjne rozliczanie kosztów pośrednich 9 Retrospektywne podejście do ustalania kosztów Szacowanie kosztów przyszłych okresów
11 I. Sobańska, Systemy rachunku kosztów i wyników, [w:] Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza. Naj-nowsze tendencje, procedury i ich zastosowanie w przedsiębiorstwie, C.H.Beck, Warszawa 2006, s. 138; A. Jaru-gowa, I. Sobańska, R. Sochacka, Metody kalkulacji: koszty, ceny, decyzje, PWE, Warszawa 1994, s. 104.
w trybie ex post, czyli bada koszty, które faktycznie zostały poniesione przez przedsiębiorstwo w da-nym przedziale czasu. Zużyte czynniki produkcji wyceniane są na podstawie cen rzeczywistych lub stałych cen ewidencyjnych, których podstawą jest cena nabycia (obce) lub wytworzenia (półpro-dukty). Wartość kosztu oblicza się na podstawie iloczynu rzeczywistego zużycia czynników pro-dukcji oraz ceny pozyskania tego czynnika. W ra-chunku kosztów normatywnych koszt zużycia czynników produkcji oblicza się jako iloczyn przewidywanej wielkości produkcji oraz stawki kosztów normalnych. Stawką tych kosztów są z reguły koszty przeciętne, których podstawą są uzasadnione koszty poniesione w okresach po-przednich i o które koryguje się koszty kolejnych nabyć do ustalenia kosztu przeciętnego pojedyn-czego składnika aktywów. Analiza tego rachunku kosztów pozwala ocenić zmienność kosztów w czasie oraz przewidzieć kształtowanie się wyso-kości kosztów w przyszłych okresach, dlatego ra-chunek kosztów normalnych umożliwia prowa-dzenie działań skutkujących na przyszłość (ex ante). Wadą tego rachunku kosztów jest jego prospektywny charakter, czyli uwzględnianie tylko produkcji przyszłych okresów oraz wskaza-nie globalnych odchyleń w całym przedsiębior-stwie bez możliwości analizy przyczyn powo-dujących te odchylenia. Trzecim pod względem kryterium horyzontu czasowego jest rachunek kosztów postulowanych. Ustala on koszty dla przyszłego okresu, bez uwzględnienia kosztów ponoszonych w przeszłości. Koszty postulowane dzielą koszty rzeczywiście poniesione na koszty wytworzenia, zgodne z przyjętymi w danym pod-miocie założeniami co do ich wysokości, i koszty ponadplanowe. Dzięki porównaniu kosztów postulowanych z kosztami rzeczywistymi moż-liwe jest ustalenie wartości różnicy. Definiowana
13 jest ona jako odchylenia .
Dotychczasowe, tradycyjne rachunki kosztów, okazują się być niewystarczające do re-alizacji celów zarządzania kosztami. Ich współ-czesne systemy obejmują przede wszystkim:
rachunek kosztów działań ABC, rachunek kosz-tów docelowych, rachunek koszkosz-tów ciągłego doskonalenia oraz rachunek kosztów cyklu życia produktu.
Poza podziałem rachunków kosztów na tradycyjne i współczesne stosuje się też i inne po-działy. Ze względu na powiązanie rachunku kosz-tów z systemem ewidencyjno-sprawozdawczym przedsiębiorstwa. Obejmuje on systematyczny rachunek sprawozdawczy, którego celem jest bieżące ujmowanie kosztów w systemie ewiden-cyjno-sprawozdawczym przedsiębiorstwa oraz prezentacja ponoszonych kosztów w sprawozda-niach. Problemowy rachunek kosztów, prowa-dzony przez jednostkę poza systemem ewiden-cyjno-sprawozdawczym służy celom zarządzania w przedsiębiorstwie, w sytuacjach decyzyjnych
14 i kontrolnych .
Inny podział, którego kryterium są przy-czyny powstawania kosztów i zmiany w rozmia-rach produkcji, wyróżnia statyczny i dynamiczny rachunek kosztów. Statyczny wyodrębnia w strukturze kosztu wytworzenia koszty bezpo-średnie i pobezpo-średnie. Natomiast dynamiczny ra-chunek kosztów obejmuje podział kosztów na stałe i zmienne. Każdy z systemów, których kry-terium klasyfikacji jest horyzont czasu (rachunek kosztów rzeczywistych, rachunek kosztów normalnych, rachunek kosztów postulowanych), może być rachunkiem kosztów zmiennych bądź
15 stałych .
Kolejnym instrumentem rachunkowości zarządczej, wspomagającym zarządzanie kosz-tami, jest rachunek kosztów standardowych, ściś-le powiązany z procesem budżetowania w przed-siębiorstwie. Umożliwia dokładną analizę odchy-leń od budżetu poprzez porównanie kosztów
16 standardowych z rzeczywiście poniesionymi . Kosztami standardowymi są koszty ustalane jako swoista wytyczna dotycząca wolumenu wartości przekroju kosztów przed momentem ich pono-szenia. Do głównych celów rachunku kosztów standardowych należą:
12 A. Jarugowa, Zarządzani kosztami a metody rachunkowości zarządczej, [w:] A. Jarugowa, W.A. Nowak, A. Szychta, Zarządzanie kosztami w praktyce światowej, ODDK, Gdańsk 2000, s . 31.
13 L. Michalczyk, Współczesne nurty rachunkowości w aspekcie celów ekonomicznych przedsiębiorstw, „Przegląd Organizacji” 2011, nr 2, s. 34–38.
14 E. Nowak, M. Wierzbiński, Rachunek kosztów. Modele i zastosowania, PWE, Warszawa 2010, s. 19–22. 15
Por.: I. Sobańska, Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza. Najnowsze tendencje, procedury i ich zasto-sowanie w przedsiębiorstwie, C.H.Beck, Warszawa 2003, s. 102.
16 Budżetowanie w przedsiębiorstwie: organizacja, procedury, zastosowanie, (red.) B. Nitra, E. Nowak, Wolters Kluwer, Warszawa 2010, s. 266.
1. wsparcie w sporządzaniu budżetów i w ocenie dokonań kierownictwa zarządzającego przed-siębiorstwem;
2. ujawnianie kosztów odbiegających od przy-jętych standardów i wymagających podjęcia czynności restrukturyzacyjnych;
3. dostarczanie danych o wysokości zakładanych kosztów, które prawdopodobnie trzeba bę-dzie ponieść;
4. wyznaczanie celów i motywowanie pracow-ników;
5. uproszczenie systemu rozliczania kosztów na potrzeby wyceny zapasów i pomiaru wyni-ków .17
Budżety tworzy się i kontroluje w przed-siębiorstwach zdecentralizowanych, posiadają-cych podział na ośrodki odpowiedzialności. Wy-znaczenie wartości kosztów standardowych wy-stępuje na poziomie danego ośrodka odpowie-dzialności (centra kosztów). Centrum kosztów to obiekt, w którym wyszczególnia się indywidualne koszty w celu przeprowadzenia ich kalkulacji, wy-znaczenia rentowności oraz osób odpowiedzial-nych za dane koszty. W ramach centrum kosztów porównuje się koszty standardowe z kosztami rzeczywiście poniesionymi. Powstałe odchylenia są analizowane i raportowane, a następnie badane są przyczyny ich powstania. W konsekwencji mo-że być koniecznym podjęcie działań korygują-cych. Ostatni etap to monitoring i dostosowanie standardów, tak by odzwierciedlić zmiany w ra-mach standardowego zużycia i standardowych
18 cen .
W teorii zarządzania wyróżnia się kilka rodzajów centrów odpowiedzialności. Należą do nich ośrodki odpowiedzialności za: koszty, przychody, wyniki, inwestycje.
Ośrodkiem odpowiedzialności jednostki gospodarczej jest dany segment działalności, któ-rego kierownikowi przypisano odpowiedzialność
za wykonywanie zadań rzeczowych i finanso-wych. Tworzenie centrów odpowiedzialności ma na celu poprawę efektywności gospodarowania w poszczególnych komórkach organizacyjnych oraz poprawę wyników w obszarach ich
19
działalności . Dzięki temu kierownictwo posiada również wiedzę o wpływie decyzji podejmowa-nych w ramach dapodejmowa-nych centrów odpowiedzial-ności na wyniki i ponoszone koszty. Następuje również przyspieszenie i usprawnienie przypływu informacji, jak i procesu decyzyjnego w całej
20 organizacji .
Celem tworzenia centrów odpowiedzial-ności za koszty jest chęć usprawnienia zarządza-nia kosztami w przedsiębiorstwie w poszczegól-nych segmentach jego struktury organizacyjnej. Istotą jest nie tylko ewidencja ponoszonych kosz-tów według wyznaczonego MPK (miejsca po-wstania kosztów), ale również ponoszenie odpo-wiedzialności za te koszty przez osobę przydzie-loną do tego MPK. Jak zwróciła uwagę H. Błoch, utworzenie systemu MPK powinno umożliwić wyrażanie efektu działalności gospodarczej całe-go przedsiębiorstwa w postaci miernika ilościo-wego lub wartościoilościo-wego już na poziomie
po-21 szczególnych komórek organizacyjnych .
Współczesne systemy rachunku kosztów
Tradycyjne rachunki najczęściej nie są już wystarczające dla współczesnych przedsię-biorstw i nie spełniają swojej funkcji w strukturze procesu podejmowania decyzji długookreso-wych. Coraz częściej przedsiębiorstwa stosują nowoczesne rachunki kosztów, do czego moty-wuje je przede wszystkim rywalizacja z
konku-22 rencją o pozycję na rynku .
Odpowiedzią na niedoskonałości ra-chunku kosztów zmiennych i rara-chunku kosztów pełnych był rachunek kosztów działań – ABC. Rachunek ten, opracowany pierwotnie przez Roberta Kaplana i Robina Coopera, skupia się na
17 C. Dury, Cost and management accounting, Thomason Learning, London 2000, s. 679.
18 M. Foremna-Pilarska, Centra kosztów – organizacja struktury i procesów w controllingu, Wyd. Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 2013, s. 128.
19 L. Michalczyk, Zastosowanie metody prognozowanego kosztu jednostkowego w definiowaniu kosztów funkcjo-nowania przedsiębiorstwa na przykładzie analizy zatrudnienia, „Nauka i Gospodarka” 2010, nr 3, s. 84–85. 20
S. Pankowiak, Centra kosztów i centra zysku w przedsiębiorstwie, Wyd. AE we Wrocławiu, Wrocław 2001, s. 56.
21 H. Błoch, Zapanować nad kosztami, Oficyna Controllingu Profit, Katowice 1997.
22 B. Zyznarska-Dworczak, Instrumentarium rachunkowości zarządczej w realizacji celów zarządzania kosztami, „Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego” 2011, nr 2, s. 254.
precyzyjniejszym rozliczaniu kosztów pośred-23
nich . Jego istotą jest założenie, że to nie produ-kowane dobra generują koszty, lecz prowadzące do tego procesy. Proces jest bezpośrednią przy-czyną powstania kosztów, ponieważ stanowi sze-reg działań, podczas których zużywane są zasoby
24
przedsiębiorstwa . Polega on na odmiennej niż w przypadku innych rachunków kosztów wycenie zapasów, gdzie koszty pośrednie związane z pro-dukcją, czyli koszty administracyjne lub marke-tingowe, biorą udział w wycenie produktów.
Rachunek kosztów działań stosowany jest najczęściej przy podejmowaniu strategicz-nych decyzji produkcyjstrategicz-nych w przedsiębiorstwie, w tym np. wycofania produktu bądź wprowa-dzenia nowego. Stosowanie tej metody zarządza-nia kosztami umożliwia przede wszystkim po-znanie czynników kształtujących koszty oraz zidentyfikowanie działań, które wymagają dużych
25
nakładów finansowych . Kadra zarządzająca może wyeliminować nieopłacalne zlecenia oraz zredukować koszty, które są dla przedsiębiorstwa zbędne. Możliwa jest również ocena realnych kosztów dla poszczególnych działań oraz okreś-lenie rentowności danych obiektów kosztowych
26 (produkty, klienci, kanały dystrybucji) .
Czynnikami odgrywającymi największą rolę w skuteczności wdrażania rachunku kosztów w przedsiębiorstwie są:
1. poziom zaangażowania pracowników we wdrażanie metody ABC,
2. możliwość uzyskania informacji o kosztach zasobowych organizacji,
3. poziom zinformatyzowania przedsiębior-stwa .27
Etapy ustalania kosztów z wykorzysta-niem metody AHP obejmują:
1. określenie działań istotnych dla przedsiębior-stwa,
2. określenie jednostki miary wielkości dla każ-dego działania,
3. określenie kosztów poszczególnych działań,
4. rozliczenie kosztów pośrednich poszczegól-nych działań na produkty,
5. ustalenie kosztów jednostkowych produktów. Analiza ABC to ciąg następujących po sobie etapów, które rozpoczyna zdefiniowanie działań istotnych dla przedsiębiorstwa oraz określenie jednostki miary dla każdego działania. Zostaje określony koszt poszczególnych działań. Następuje wówczas rozliczenie kosztów pośred-nich tych działań na wyroby, co w efekcie ustala koszt jednostkowy produktów.
Stosowanie rachunku kosztów ABC umożliwia prawidłowe rozłożenie zaangażowa-nych kosztów pośrednich na nośniki kosztów produkcji, a co za tym idzie, obliczenie dokład-niejszego kosztu wytworzenia i podejmowanie trafniejszych decyzji finansowych. W koszcie wy-tworzenia uwzględnia się tylko te koszty pośred-nie, które są niezbędne do wyprodukowania da-nego wyrobu.
Rachunek kosztów działań jest narzę-dziem skutecznie wspierającym zarządzanie kosztami oraz procesami biznesowymi w przed-siębiorstwie. W przypadku, gdy przedsiębiorstwo wprowadza w swej działalności nowe procesy oraz dużą ilość nowych produktów, a także gdy zdobywa nowych klientów i ma na celu dalsze poszerzanie swojej działalności, rachunek ABC często zastępuje się innymi systemami rachunku kosztów, do których należą:
1. rachunek kosztów docelowych (Target Costing), 2. rachunek kosztów ciągłego doskonalenia
(Kaizen Costing),
3. rachunek kosztów cyklu życia produktu
(Product Life Cycle Costing).
Pierwszy z nich, rachunek kosztów