• Nie Znaleziono Wyników

JPoiciał koniń ski

W dokumencie Rys geografii Królestwa Polskiego (Stron 155-161)

Konin, m. pow. nad Wartą, 8 tys. mk. Niegdyś był tu mocny za­

mek, przez szwedów zniszczony. Miasto bardzo starożytne, otoczone obszernemi pastwiskami; wiosną wygląda jak wyspa, tak je Warta doko­

ła oblewa. Są tu 3 przedmieścia; szpital, szkoła 4-o klasowa, 2 fabryki maszyn, 2 kotlarnie, fabryki sukna i wyrobów bawełnianych, drukarnia.

Golina, os. w pobliżu Warty, 1,700 mk. Olejarnia, garbarnia, gorzelnia.

Brzeźno, pokłady węgla kamiennego brunatnego, kopalnie piasko­

wca nader twardego, wyrób kamieni młyńskich.

Gosławice, fabryka narzędzi rolniczych, hodowla bydła rasowego.

Biskupice, hodowla owiec rasowych.

Rychwał, os. m., 1000 m., olejarnia. B y ł tu na sztucznym nasy­

pie zamek; obecnie zostały tylko piwnice. — W X Y I w. przy kościele znajdowała się szkoła.

Geografia. 10

146 —

Ślesin, os. m. nad jez. Ślesińskiem, w tom miejscu zwężonem (most i droga do Sompolna). 1,200 m k . — Jezioro Ślesin jest gałęzią Gopła, lecz już w X V w. stanowiło jezioro osobne wraz z przyległemi (j. Pątnowslde, j. Gosławickie, j. Lickeńskie); wszystkie te jeziora miały stok do W arty przez rzeczkę (obecnie wyschniętą) Goplenicę. W r. 1901 podniesiono projekt przeprowadzenia tędy kanału od W arty do W isły (Warta, Goplenica, j. Ślesińskie, kanał, jez. Orle, Zgłowiączka, Wisła).

Tuliszków, os. m. w okolicy lesistej, gorzelnia; 2 tys. mk. Osa­

da starożytna, siedziba rodu Zarębów. — Hodowla bydła rasowego.

Władysławów, os. m. śród płaskowzgórza, 2 garbarnie, wyrób wozów i bryczek, które idą głównie w Sieradzkie i na Kujaw y. Dom przytułku dla starców i kalek. Cech tkacki dotąd istnieje od początku w. X V II. — W pobliżu ruiny zamku w Wyszynie.

4) P o w ia t kolski.

Koło, m. pow. na wyspie i'z. Warty, 8 tys. mk. Oprócz wielu in­

nych fabryk.ma 8 fabryki fajansu. Starożytny ratusz. W Kole jest szko­

ła ^ o klasowa, dla której gmach wybudowanym został ze składek mie­

szkańców powiatu. Pod tern miastem w r. 1655 szwedzi Wartę prze­

szli. Zwaliska zamku, którego wieża nieomal wisi w powietrzu.

Dąbie, m., nadNe- rem (do W arty); były tam liczne f a b r y k i sukna, fabryki narz.

roln., fajansu, garn­

carstwo. 4 tys. Trik.

Okolica błotnista.

Brdów, os. nad jez.

Brdowskiem, 1,900 mk. Dom schronienia dla starców i kalek, piękny kościół.

Kłodawa, os. nad Kłodawicą czyli Bgilówką (do W arty), śród płaszczyzny, 2,300 mk.

W :X V I wieku była obszernem miastem, czego ślady dotąd pozostały.

Babiak, os., 500 mk., osada fabryczna.

Kościóf farny w K o le .

— . 147 — Sompolno, os., 2,050 mk.

Tu kwitnie stolarstwo. Oko­

lica piaszczysta.

Izbica, os., 3 tys. mk.

Fabryki octu, sukna i ta­

siemek; dom schronienia, W pobliżu z n ajdu je się 5 jezior, p o k ła d y torfu i marglu.

Brudzew, os., 1,100 mk.;

tu się urodził W ojciech z B r u d z e w a , nauczyciel M ik o ła ja K o p e r n ik a .

Mie-, Y > i R u in y za m ku w Ko le .

szkancy Brudzewa zajmują

się głównie rolnictwem. W dobrach brudzewskich gospodarstwo wzorowe.

Grzegorzew, os., 1,150 mk.; ludność przeważnie rolnicza.

Dobrów, wieś z pięk­

nym kościołem i grobem błogosł. Bogumiła, któ­

ry tu życie zakończył.

5) Po tvia t, Pąezycki.

Łęczyca, m. powiato­

we nad Bzurą, 9 tys.

mk., z ruinami staroży­

tnego zamku, w którym, według podania, ma przemieszkiwać dyabeł Boruta. Miasto porzą­

dnie zabudowane, ma s e m in a ry u m pedago­

giczne, fabryki baweł­

niane, młyn parowy i ła-

O d r zw ia kolegiaty łę c zy c k ie j. dny park. Łęczyca,

za-j ęta przez szwedów

— 148 —

w r. 1656, przez Jana Kazimierza odebrana. Synod za czasów Kazi­

mierza Spraw. r. 1180.

W e wsi Tumie pod Łęczycą jest wielki i wspaniały kościół, zbudo­

wany jeszcze przez Mieczysława 1-go w roku 967.

Ozorków, m. fabryczne nad Bzurą, 11,600 mk.

Grabów, os., 800 mk. Wielka gorzelnia.

Parzęczew, os., 1,500 mk.

Piątek, os. nad Moszczenicą (dó Bzury), 2 tys. mk. Niegdyś nale­

żał do najludniejszych miast Wielko - Polski; podobno miał 100 (!) browarów.

Poddębice, os. nad Nerem (do Warty), 2,500 mk. Posiada ładny mieszkalny zameczek z w. X V I I , bardzo oryginalnej budowy. Fabr.

narzędzi rolniczych, browar, olejarnia, fabr. octu i miodu.

Leśmierz i Młynów, cukrownie.

6) Powiat, tu rk o w sk i (turecki).

Turek, m. pow. nad rzeką bez nazwy (do Kiełbaski, do Warty), śród wyżyny (300 stóp nad p. m.). Szpital, 7 zakładów naukowych niż­

szych, superintendent kościołów ewang. na gub. kaliską. — 2 kotlarniej 3 olejarnie, 3 farbiarnie, garbarnia, browar, gorzelnia, mydlarnia, cegiel­

nia, fabr. narzędzi rolniczych, fabr. powozów i bryczek, fabr. octu, zapa­

łek, litografia i 360 warsztatów tkackich. W Turku znajdują się dwie dzielnice fabryczne: Pólko i Nowy-Świat. — Handel masłem i ja­

jami (obrót do 40 tys. rub. rocznie). Piękny ogród, 2 hotele, straż og­

niowa.— Nazwa pochodzi zapewnie od «tura», zwierzęcia; musiały tu być lasy znaczne, bo i leśnictwo było. — 8 tys.

mk-Cielce — cukrownia.

Dobra, os. nad Teleszyną (do Warty), 5 tys. mk. Handel zbożem, wełną, nabiałem. Olejarnie.

Uniejów, os. m. nad Wartą, w nizinie, otoczonej wzgórzami. 4 tys.

mk. — Fabryki octu, oleju; garbarnia, farbiarnia. — Uniejów jest staro­

żytną osadą, która stanowiła własność arcybiskupów gnieźnieńskich, Błog. Bogumił był pierwszym, tu mieszkającym arcybiskupem; nastę­

pnie jednak przebywał w Dobrowie (pow. kolski) i tam zmarł. Arcybp.

Leszczyński w końcu w. X V H przeprowadził potajemnie zwłoki bło­

gosławionego do Uniejowa, gdzie wystawił wspaniały marmurowy sar­

— 149 —

kofag. — Arcybiskupi mieli tu zamek, kilkakrotnie palony i rujnowany.

Zamek ten jest obecnie odnowiony i zamieszkany. Krzyżacy w 1331 r.

złupili Uniejów i okolicę.

Spicymierz, wieś o 3 wiorsty od Uniejowa, niegdyś był grodem, posiadał zamek i kasztelana mniejszego. Spicymierz leży nad Wartą, ma około 500 mk. wogóle bardzo zamożnych, Spicymierz należał do dzielni­

cy Zbigniewa (syna Wład. Herm.), że zaś Zbigniew knuł zamachy prze­

ciw Bolesławowi Krzywoustemu, przeto Boi. zajął dziedzictwo Zbignie­

wa. Pomorzanie, sojusznicy Zbigniewa, dowiedziawszy się, iż w Spi- cymierzu znajduje się Marcin, arcyb. gnieźn. a przyjaciel Bolesława, napadli na kościół podczas nabożeństwa w zamiarze pochwycenia Marcina, lecz przez pomyłkę schwytali archidyakona. Gallus (kronikarz) pisze, że za karę dotknięci zostali konwulsyami, — poczem zaraz archidyako­

na wypuścili.

Warta, m. nad Wartą (o 2 wiorst}7- od rzeki), na wzgórzu, 5 tys.

mk. 2 olejarnie, 2 garbarnie, mydlarnia, fabr. sody, fabr. zapałek. — Według tradycyi pierwotna osada (Liebewarde) miała być założona przez jeńców niemieckich. — Na zjeździe 1423 r. pod przewodnictwem arcybiskupa Jastrzębca uchwalono ustawy,zwane «statutem warckim».

Na zjeździe 1430 r. wybrano także wychowawców dla królewiczów. Takie zjazdy kilkakrotnie się powtarzały. W r. 1734 w samem mieście wTrza- ła potyczka zacięta między wojskami polskiemi i saskiemi. W Warcie są 3 kościoły. W kościele pobernardyńskim w bogatym sarkofagu spo­

czywają zwłoki błog. Rafała, zaś w klasztorze żeńskim— cudowny obraz Bogarodzicy. — Na cmentarzu pochowano tu Józefa Paszkowskiego, za­

służonego literaturze profesora i pułkownika.

Zbylczyce, wieś, gorzelnia, krochmalnia, pokłady torfu.

Wrząca Warecka, wieś, posiada zabytek starożytny: olbrzymi głaz narzutowy z wyżłobieniem, pod nazwą: wanienki Matki Boskiej. W e ­ dług podania Matka Boska podczas ucieczki do Egiptu zatrzymała się tutaj i w zagłębieniu kamienia wykąpała P. Jezusa. Woda ta była bar­

dzo skuteczną na oczy, aż gdy raz owczarz obmył nią psu oczy — woda straciła swą własność. — Lud miejscowy w d. 8 października licznie ten kamień odwiedza.

— 150

/) P o w ia t sieradzki.

Sieradz, m. pow., stolica księstwa, województwa i ziemi sieradz­

kich — przy zbiegu rz. W arty z Żagliną, na wzgórzu (448 st. nad poz.

m.);-st kol. żel. kaliskiej, 6 tys. mk. — Ochrona dla dzieci, szpital, dom schronienia; fabr. narzędzi rolniczych, fabr. igieł i szpilek, garbarnie i cegielnie. Niegdyś Sieradz należał do najważniejszych miast nad Wartą (Sieradz, Pyzdry i Poznań).— W 1270 f. odbył tu się synod bi­

skupi. W 1272 r. przebywał tu w więzieniu biskup krak. Paweł z Prze- mankowa. — W r. 1288'Wład. Łokietek zajmuje Sieradz (stąd książę sieradzki). 1331 r. krzyżacy i Wincenty z Szamotuł ogniem i mieczem zniszczyli Sieradz, przy tom komtur Herman dopuszczał się okrucieństw.

Przez ciąg lat 1383 — 1479 w Sieradzu odbywają się liczne zjazdy polityczue. W 1383 r. obrano królem Jadwigę, córkę Ludwika węgier­

skiego. W r. 1430 zaprzysiężono pokój z krzyżakami. W czasach późniejszych zjazdy odbywały się w Piotrkowie. — Zamek sieradzki, w którym się odbywały synod , zjazdy i t. d., stał śród bagien między dwiema odnogami Warty. Podczas wojen szwedzkich przechodził z rąk do rąk. Obecnie są tylko resztki. — Szkoła sieradzka, w której w X V I w. nauczycielami byli akademicy krakowscy, wydała wielu ludzi za­

służonych, jak. np.:Cypiyan Bazylik, Dymitr Sulikowski (arcybp. lwow­

ski) i inni.

Szadek, os. m. nad Pisią (do Neru, do Warty), wśród doliny, któ­

ra przed wiekami była jeziorem, 3 tys. mk., dom przytułku dla starców;

olejarnia, gorzelnia, browar. — W r. 1331 wiele ucierpiał od krzyżaków, a jeszcze bardziej w X V I I i X V I I I stuleciach od postojów wojskowych i gwałtów żołnierskich. — 1733 r. zawiązano tu konfederacyę, mocą któ­

rej Stanisław Leszczyński uznany za króla; w r. 1790 sejmik pole­

cił posłom opierać się na.sejmie warszawskim dziedziczeniu tronu, zaś w 1792 r. 57 obywateli przystępuje do Targowicy przeciw konstytu- cyi 3-go maja.

Zduńska-Wola, m. nad Brodnią (do Warty), 16 tys. mk. Przyle­

głe wrsi stanowią prawie jedność z miastem; zamieszkane są przeważnie przez tkaczów. Trzy fabryki tkackie, w okolicy zaś około 10 tys. war­

sztatów tkackich. Wyrabiają tu tkaniny wełniane, bawełniane i półje- dwabno. Fabr. narzędzi rolniczych, garbarnia, mydlarnia, cegielnie.

Miasto istnieje dopiero od 1825 r. — Stacya kolei żel. kaliskiej.

151

Złoczew, os. m. nad Oleśnicą (do Warty), 2,200 mk. Olejarnia.

Klonowa, huta szklana, leśnictwo.

Burzenin, os. m. nad Wartą, 1,100 mk. Kopalnia wapna. W oko­

licy okopy szwedzkie i ślady cmentarzysk pogańskich.

W dokumencie Rys geografii Królestwa Polskiego (Stron 155-161)