Miechów, m. pow. nad Miechówką, 4 tys. mk. Miejsce urodzenia Miechowity, dziejopisa polskiego z X V wieku. W pobliżu Miechowa znajduje się tunel kolei żelaznej iwangrodzko-dąbrowskiej. Tunel ten ma długości 381 sążni, t. j. tyle, co wynosi odległość od statuy Koper
nika do kolumny króla Zygmunta w Warszawie.
Kościół starożytny z podobizna, grobu Zbawiciela w Jerozolimie, zbudowany przez zakonników Bożogrobców. Na kościele posąg Chry
stusa Pana — piękne dzieło rzeźby.
Książ Wielki, os. m., l-J/2 tys. mk., nad Nidzicą w bardzo malo- wniczom położeniu. W w. X I I należał do Stefana herbu «Topór», wo
jewody krak., przodka rodu Tęczyńskich. Spytko z Melsztyna, lS-sto- letni woj. krak. ( X I V w.) stawiał tu opór księciu mazow. Ziemowitowi, pretendentowi do korony polskiej. Za czasów gdy Bonar (kalwin) był panem na Książu, odbywały się tu synody różnowiercze. Zamek z ka
plicą, w której pomnik Aleksandra kr. Wielopolskiego, działacza z lat 1862 — 1863.
Słomniki, os. m. wśród wyżyny (1.000 stóp) nad rz. Szreniawą, 2,500 mk. Dom schronienia, dystylarnia wódek, leśnictwo. Przez Słomniki przechodził niegdyś z Wieliczki trakt solny, zwany prasołką.
Proszowice, os. m. wzniesiona na 1,050 stóp nad poz. m., w po
bliżu kotliny (dno przedwiecznego jeziora), z której wody uprowadza Szreniawa. Fabryka narzędzi rolniczych, browar, młyn wodny. 2,200 mk. Żyzna niezmiernie dolina Szreniaw}' zwabiała od wieków li
cznych osadników, stąd też dolina ta jest kolebką wielu rodzin magna
ckich małopolskich. Proszowice leżą na trakcie, którędy królowie je
ździli z Krakowa do Lublina. Tu w r. 1562 odbył się sejmik małopolan, niezadowolonych ze zbyt długiego przesiadywania króla Zygmunta A u gusta na Litwie; tu także w 1606 r. szlachta, podburzona przez Mikołaja
— 187 —
Zebrzydowskiego, woj. krak., spisała artykuły, które się stały zarodem rokoszu przeciw Zygmuntowi III.
Nieszków nad rzeką Nidzicą — młyn amerykański, tartak, torf,po
kłady kamienia ciosowego. Istnieje tu fundacya Komorowskiego dla włościan z Nieszkowa i wsi okolicznych: zapisał on procent od 10 tys.
rb, na stałego doktora i aptekę, na założenie magazynu zbożowego it. d.
Brzesko-Nowe, os., 1,000 mk.
Igołomia, wieś, przykomorek celny.
Pobiednik, wieś; stąd W isła stanowi granicę z Austryją. Jezioro z odpływem do Wisły.
Szreniawa nad rz. Szreniawą (do Wisły), cukrownia. Gniazdo rodowe Szreniawitów.
Kowala, fabryka cykoryi, cegielnia.
Giebałtów, piec wapienny.
Mianocice, ■wśród lasów bukowych i malowniczej okolicy, wzoro
wo gospodarstwo, browar. W lesie znajduje się miejscowość, zwana -■Zbójeckie jamy»; była tu jaskinia, w kamieniu wapiennym wykuta.
Piękny widok na Książ i zamek w Mirowie (rezydencya margrabiów Wielopolskich).
OJ l*ow ia t i)ińexow ski.
Pińczów, m. pow„ 7 tys. mk., nad Nidą, i położone na wzgórzu pośród najżyzniejszych gruntów; dziedzictwo hrabiów Wielopolskich.
Tu w X V I wieku Mikołaj Oleśnicki kościół zamienił na miejsce zebrań sekciarzy protestanckich, którzy po raz pierwszy biblię na język polski przełożyli. Mikołaj Radziwiłł, zwany Czarny, wojewoda wileński, bi
blię tę kazał wydrukować w Brześciu-Litewskim. Tu też w r. 1555 odbył się pierwszy synod innowierców. Pokłady wapienia gruboziar
nistego, budowlanego; z niego też pobudowano domy w Pińczowie i oko
licy. Progimnazyum, garbarnia, fabr. serów, olejarnia. Wspaniałą tu w X Y I wieku wybudowano łaźnię: w niej posągi marmurowe, z których woda tryskała. Na środku rynku fontanna, w mieście wodociągi. Ca
ły Pińczów był murem otoczony.
Kliszów, wieś. Tu 19 Lipca 1702 r. zaszła bitwa pomiędzy woj
skami szwedzkiemi i saskiemi. Sasi pobici. Dotąd w poblizkiej sadzaw
ce znajdują kule, bagnety i t. p. ślady bitwy.
- 188 —
Działoszyce, ni. przy ujściu Dzierążui do Nidzicy (do W isły) 2 olejarnie, 6 garbarni, kopalnia gipsu i fabryka kozików, która rocznie wyrabia towaru za 6,500 rub. 7 tys. mk.
Wiślica, os., 7 tys. mk., nad Nida., pośród bagien. Starożytne mia
sto. Kazimierz W ielki zwołał tu sejm w r. 134-7, i postanowienia tego sejmu noszą nazwę Statutu wiśli
ckiego. W yrób kożuchów, butów;
w pobliżu obszerne pokład}1- gipsu i siarki we wsi Czarkowy.
Kazimierza, cukrownia.
Łabędź, fabryka cykoryi.
Gartatowice, piec wap., pokłady gipsu.
Budziszewice, serowarnia.
Opatowiec, os.’nad Wisłą, wprost ujścia Dunajca, 1000 mk. Tu w roku 1474 Kazimierz Jagiellończyk przyj
mował posłów weneckich i perskich.
Skalbmierz, os. Wspaniała kole
giata z ciosowego kamienia. W y rób płótna grubego. 1,200 mk.
Kościoł w W iś lic y . Koszyce, os., przy ujściu Szrenia
wy do W isły. Pamiętne sejmom r. 1374. 600 mk.
Chrobrza, zamek wystawiony przez Bolesława Chrobrego. Go
spodarstwo wzorowe.
Donosy, wieś, fabryka nawozów sztucznych.
i ) P o w ia t stopnicki.
Stopnica (Stobnica), m. pow., w nader malowniczej okolicy, w do
linie (950 stóp nad p. m.), otoczonej wyniosłościami. Z okolicy Stopni
cy wody rozchodzą się w trzy strony: do Nidy, W isły i Czarnej.—
Fabr. sukna, garbarnia. — Kazimierz W ielki bardzo lubił Stopnicę., od
budował tu zamek i pobudował kościół, któremu podarował część gło
wy S-tej Maryi Magdaleny (relikwia oprawiona w srebro). Zachował się tutaj starożytny dwór starościński, w którym, za czasów Zborowskich (w. X V II) , był urządzony zbór kalwiński.
ISO —
Szydłów, os. m., 2,200 mk., śród rozległej wyżyny, która była ko
lebką wielu rodów możnowładczycb. Szydłów był przez Kazimierza Wielkiego otoczony murami, z których dotąd pozostała jedna brama.
Kazimierz W ielki również i kościół tutejszy wybudował. Starożytna i oryginalnej budowy synagoga.
Pacanów, os, m., 2 tys. mk. Dom schronienia'. W 1502 r. tata- rzy podeszli do Pacanowa, ale Jan Wapowski ich odpędził. — Pacanów miał niegdyś rzemieślników zdolnych (stąd przysłowie: Pacanów, gdzie kozy kują); pewniejszem jest, żo Pacanów służył za przedmiot drwinek dla okolicznych- miasteczek.
Pierzchnica, os. m., fabr. wyrobów glinianych. 900 mk.
Zborów, wieś, gniazdo rodu Zborowskich, którzy od niego nazwi
sko przyjęli (herbu Jastrzębiec). Młyn wodny, uprawa chmielu.
Solec, wieś, obok Zborowa, posiada źródła mineralne. Zakład kąpielowy (siarczano-słone kąpiele), szpital dla ubogich.
Chmielnik, in., 6 tys. mk. Pamiętny krwawą bitwą z tatarami r. 1241. Dom schronienia. Kryanie posiadali tu zbór i utrzymywa
li szkołę. W mieście są 4 fabryki sukna włościańskiego, 1 mydlarnia, 6 garbarni. zaniechano, ponieważ dochód nie pokrywał wydatków. Od r. 1836 są tu kąpiele w budynku, o wiorstę od miasteczka (osady) odległym. W ła sność rządowa. W okolicy Buska znajduje się: Wiślica ze starożytnym
Z a k ła d kąpielow y w B u s k u .
— 190 —
kościołem, W iniary nad W isłą ze wspaniałym widokiem na Karpaty, Czarków (kopalnie siarki, park, pałac) i Skorocice z grotami stala- ktytowemi.
Korczyn (albo Nowy-Korczyn, albo Nowe-Miasto Korczyn), os.
przy ujściu Nidy do W isły, 3,849 mk. Dom schronienia, szkoła rzemie-ś ln i c z o - nie
dzielna; prowa
dzi dość oży
wiony handel zbożowy. Miał zamek obron
ny, przez Kazi-, mierzą W i e l kiego zbudo
wany. Za cza
sów Zygmunta Augusta była tu f a b r y k a
Busko— Sala balowa. broni
Lubania i Kików, piece wapienne.
Kurozwęki, os. nad rz. Czarną (do W isły), około 1,000 mk. Staro
żytny zamek mieszkalny w dolinie nad rzeką. Tu w r. 1798 urodził się zasłużony matematyk, Augustyn Frąckiewicz.
Oleśnica, cs. nad nad wielkim stawem, 1,000 mk., gniazdo rodzi
ny Oleśnickich.
Wójcza, wś. Gospodarstwo wzorowe. Stąd do W isły przeprowa
dzono kanał, 25 wiorst długi.
Jastrzębiec, wieś, jedyna w kraju plantacya i dystylariiia mięty.
Y.