Kanada

Na potrzeby efektywnego podejścia do zarządzania zagrożeniami opracowano do-kument All Hazards Risk Assessment Methodology Guidelines. Zawiera on metodykę oraz wytyczne w procesie oceny ryzyka w Kanadzie⁹.

W Kanadzie zarządzanie kryzysowe opiera się na czterech elementach: zapo-bieganiu, łagodzeniu skutków, gotowości oraz reagowaniu i odbudowie.

Wyniki oceny ryzyka przeprowadzanej w Kanadzie każdego roku zbiera-ne są przez poszczególzbiera-ne federalzbiera-ne instytucje rządowe (każda z nich dokonuje tego w ramach swoich obowiązków z zakresu zarządzania ryzykiem, zgodnie z właściwymi przepisami prawnymi), a następnie zostają one scalone na szczeblu krajowym. Metoda koncentruje się wokół oceny wpływu i prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń w czasie następnych pięciu lat. Ma na celu uwzględnienie ryzyk, które mają istotne znaczenie dla bezpieczeństwa państwa. Ukierunkowana jest na identyfikację priorytetowych zagrożeń występujących w określonym cza-sie. Roczna ocena określona jako All Hazard Risk Assessment (AHRA) skupia się na najbardziej prawdopodobnych i dotkliwych w skutkach zagrożeniach. Cykl ten obejmuje etapy określone w normie ISO 31000, Zarządzanie ryzykiem – zasady i wytyczne i zawiera:

1. Ustalenie kontekstu ‒ charakterystyka instytucji i jej celów, wraz z określeniem zewnętrznych i wewnętrznych parametrów wpływu, które mają być brane pod uwagę przy zarządzaniu ryzykiem.

2. Identyfikację ryzyka ‒ proces poszukiwania i rozpoznawania zagrożeń.

3. Analizę ryzyka ‒ proces zrozumienia charakteru i poziomu ryzyka, pod wzglę-dem prawdopodobieństwa i skutków.

4. Ocenę ryzyka ‒ proces porównywania wyników analizy ryzyka w celu określe-nia, czy ryzyko i/lub jego wielkość jest dopuszczalna lub tolerowana.

5. Postępowanie z ryzykiem ‒ proces kontroli ryzyka oraz działania naprawcze.

Rysunek 4.9. przedstawia proces analizy ryzyka i poszczególne jego etapy w skali roku.

Proces AHRA wykorzystuje podejście oparte na scenariuszach oceny ryzyka i koncentruje się na pięciu wskazanych powyżej etapach. Ma on na celu stworze-nie wielowymiarowego spojrzenia na poziom ryzyka poprzez ukazastworze-nie zagrożeń pochodzących z różnych źródeł z uwzględnieniem prawdopodobieństwa ich wy-stąpienia i wpływ.

W pierwszym etapie metodyki stosowanej przez Kanadyjską Agencję Bezpie-czeństwa Publicznego, określa się kontekst operacyjny organizacji. Definiuje się również jej zewnętrzne i wewnętrzne parametry, które powinny być brane pod uwagę przy zarządzaniu ryzykiem.

9 Charakterystyka metodyki bazuje na dokumencie z 2012 r., opracowanym przez Pu-blic Safety Canada (Kanadyjską Agencję Bezpieczeństwa PuPu-blicznego) przy współpracy z Defence Research and Development Canada – Centre for Security Science (Kanadyj-skim Centrum Naukowo-Badawczym – Centrum Nauk nad Bezpieczeństwem).

Rysunek 4.9. Cykl biznesowy procesu oceny ryzyka (AHRA)

Źródło: opracowanie własne na podstawie: All Hazards Risk Assessment Methodology Guidelines 2012/2013, s. 8

Każda jednostka administracji terytorialnej jest odpowiedzialna za badania, prze-gląd i zebranie odpowiednich danych oraz sporządzenie sprawozdania. W analizie brane są pod uwagę czynniki polityczne, kierunki i trendy społeczne, demograficzne, gospodarcze, technologiczne na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym.

Na potrzeby określenia zakresu ryzyka przeprowadza się analizę SWOT (moc-ne, słabe strony, szanse i zagrożenia), dane historyczne (obejmujące rejestry ryzyk i bazy danych), dane statystyczne (takie, jak informacje o spisie ludności), dane go-spodarcze, raporty wywiadowcze a także przepisy prawa krajowego. Wymienione źródła informacji są pomocne w określeniu poziomu tolerancji wobec zagrożeń.

Wspierają również kolejne działania - identyfikację ryzyka, (poszukiwanie, rozpo-znawanie oraz rejestrowanie ryzyk) celem wskazania zdarzeń, które mają znaczący wpływ na państwo i obywateli.

Przeprowadzona w drugim etapie identyfikacja bazuje na krótkoterminowej analizie zagrożeń i ryzyk, możliwych do wystąpienia w ciągu najbliższych pięciu lat, jak również na analizie długoterminowej (prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia w przedziale od 5 do 25 lat).

Wskazuje się, że informacje dotyczące ryzyka powinny być udokumento-wane danymi historycznymi, raportami wywiadowczymi oraz programem dzia-łań ustalanym przez rząd. Każda jednostka administracji terytorialnej zajmuje się identyfikacją ryzyka na swoim obszarze, korzystając z metod takich, jak: burza mózgów, zgrupowania koligacyjne, analiza źródła ryzyka czy analiza scenariuszy.

Przeprowadza się również analizę SWOT lub analizę PESTLE. Pierwsza z nich jest narzędziem służącym do oceny mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń dla

Jesień

scenariuszy ¥  Prośba  do  ekspertów    

z  instytucji  federalnych     o  przeprowadzenie  

¥  Ocena  rezultatów  AHRA   na  podstawie  warsztatów  

¥  Wezwanie  do  rozpoczęcia   przeglądu  metodologii   AHRA

¥  Sprawozdanie  z  wyników   oceny  AHRA  (poprzedni   cykl)  oraz  prezentacja  dla   decydentów

¥  Wezwanie  do  identyfikacji   ryzyka  i  rozpoczęcie  procesu   opracowania  scenariusza

¥  Przegląd  zaleceń   dotyczących  zmian     w  metodologii  i  komunikacja   z  zainteresowanymi  stronami

Rok  podatkowy

organizacji. Analiza obejmuje wskazanie celów organizacji oraz wewnętrznych i zewnętrznych czynników sprzyjających ich osiągnięciu. W przypadku obszaru planowania kryzysowego chodzi o posiadanie efektywnego programu zarządza-nia kryzysowego. Druga z kolei, analiza PESTLE, koncentruje się wokół wskazazarządza-nia zewnętrznych czynników, które mogą wpływać na organizację, w tym czynników politycznych, ekonomicznych, społecznych, technologicznych/technicznych, praw-nych oraz środowiskowych. Identyfikuje się je drogą burzy mózgów oraz wsparcia eksperckiego.

Ponadto stosowane są inne metody, do których należy zaliczyć badania przy pomocy kwestionariuszy ankiet, wywiady i grupy fokusowe.

Przy użyciu wskazanych powyżej metod określane są zagrożenia prioryte-towe. Na tej podstawie tworzona jest lista zidentyfikowanych zagrożeń mających bezpośredni wpływ na funkcjonowanie państwa. Do każdego z nich tworzony jest jeden lub więcej scenariuszy zdarzeń. Są one wykorzystywane w kolejnym etapie procesu AHRA.

Opracowanie scenariuszy wiąże się z koniecznością wyznaczenia odpowied-nich instytucji rządowych, grup roboczych oraz nadzoru, jak również zapewnienia konsultacji. Ponadto istotne jest opracowanie planu pracy i określenie ram czaso-wych do opracowania scenariuszy zdarzeń.

Wskazuje się, że scenariusze zdarzeń powinny być oparte na obecnie wystę-pujących zagrożeniach, a nie na danych historycznych. Zaleca się, aby rozwijając scenariusze oceniać sytuacje obiektywnie, co powinno zapewnić weryfikację, na ile zdarzenie faktycznie może mieć miejsce. Scenariusz powinien opisywać istotne informacje, odnosić się do okoliczności zdarzenia jak również wskazywać działa-nia naprawcze. Tak przygotowane scenariusze zdarzeń pozwalają na oszacowanie prawdopodobieństwa i skutków.

Punktem wyjścia do budowy scenariusza jest identyfikacja potencjalnego zda-rzenia. W dalszej kolejności jest ono opisywane, przy uwzględnieniu środowisko naturalnego, warunków meteorologicznych oraz rodzaju zagrożonego terenu. Na-stępnie określa się prawdopodobieństwo (wraz ze wskazaniem czasu, w którym zdarzenie może wystąpić oraz skutki (uwzględniając PESTLE). Ostatnim krokiem jest opracowanie planu wskazującego działania naprawcze.

Istotą trzeciego etapu analizy ryzyka jest zrozumienie natury, a także poziomu każdego ryzyka, biorąc pod uwagę prawdopodobieństwo i wpływ. W celu osza-cowania prawdopodobieństwa scenariusza wykorzystywane są dane historyczne, z uwzględnieniem częstotliwości występowania danego typu zdarzeń, modele sy-mulacyjne sekwencji zdarzeń oraz związanych z nimi konsekwencji. Pod uwagę brane są także dane ilościowe lub jakościowe opierające się na opiniach ekspertów.

Analiza odnosi się do oddziaływania ryzyka na ludzi, gospodarkę, środowisko, te-rytorium, stosunki międzynarodowe oraz stosunki społeczne.

Prawdopodobieństwo może być szacowane i opisane za pomocą matematycz-nych zmienmatematycz-nych bądź ogólmatematycz-nych informacji, uwzględniając częstotliwość wystąpie-nia ryzyka w określonym czasie, jak również to czy zdarzenie powstało z przyczyn

naturalnych. Prawdopodobieństwo można ocenić ilościowo przy użyciu metod de-terministycznych (modele i symulacje) albo probabilistycznych (obliczenia praw-dopodobieństwa z danych historycznych). Probabilistyczne metody szacowania prawdopodobieństwa dostarczają więcej informacji na temat różnych zagrożeń i mogą skutecznie wychwycić niepewność, ale wymagają więcej danych. Jakościową analizę przeprowadza się w przypadkach gdy trudno określić prawdopodobień-stwo, np. w kontekście zdarzenia związanego z zamachami terrorystycznymi lub sabotażem, a także gdy brakuje odpowiedniej informacji oraz danych liczbowych.

Dane jakościowe pozyskuje się w oparciu o przeprowadzane wywiady eksperckie.

Ryzyko może mieć wiele potencjalnych oddziaływań/konsekwencji. Oddzia-ływania te mogą również być wyrażone ilościowo poprzez modelowanie fizyczne zdarzeń, dane z wyników ostatnich eksperymentów lub jakościowo, jako opisowe przedstawienie prawdopodobnego wyniku dla każdego ryzyka. Określając kon-sekwencje wystąpienia danego zdarzenia, należy udzielić odpowiedzi na pytania m.in. o potencjalny wpływ ryzyka na duży obszar geograficzny, środowisko, stan zdrowia obywateli jak również na granicę Kanady ze Stanami Zjednoczonymi.

Analiza wpływu na ogół składa się z następujących kroków:

1. Identyfikacji wszystkich poszczególnych wpływów zagrożeń związanych z ryzy-kiem wystąpienia danego zdarzenia.

2. Ujęcia ilościowego wpływu wszystkich zagrożeń na sześć kategorii (ludzie, go-spodarka, środowisko, terytorium, reputacja i wpływ na państwo, społeczeń-stwo).

3. Konsolidacji wszystkich wpływów do najwyższego poziomu ich wartości.

4. Agregacji wpływów o wysokim poziomie do całościowego wpływu ryzyka wy-stąpienia zdarzenia.

Kategorie skutków powinny być niezależne, aby uniknąć podwójnego liczenia wpływu. Ryzyko należy liczyć w stosunku do każdej jego kategorii. Przykładowo wpływ na ludzi jest oceniany względem trzech czynników takich, jak: zabity, ranny – w tym z urazami fizycznymi i/lub psychicznymi a także przesiedleni lub z brakiem możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Pozwala to na przeprowa-dzenie bardziej szczegółowej oceny, która może okazać się użyteczna na potrzeby udoskonalenia scenariuszy lub zapobiegania czy łagodzenia skutków. Dla każdej kategorii wpływu oceniający zobowiązany jest do wskazania w skali od A do E poziomu wiarygodności oceny zgodnie z tabelą 4.7.

Podsumowując niniejszy etap, w procesie analizy ryzyka wraz ze wskazaniem poziomu akceptacji ryzyka stosowana jest ocena prawdopodobieństwa wystąpie-nia zagrożeń i skutków ich wystąpiewystąpie-nia, jak również ocena wystąpiewystąpie-nia niekorzyst-nych zdarzeń na każdą z podstawowych kategorii wpływu. Ponadto oceniany jest ogólny wpływ ryzyka oraz inne informacje generowane podczas procesu analizy ryzyka.

Jak wcześniej wspomniano, ocena prawdopodobieństwa ma na celu okre-ślenie możliwości wystąpienia zagrożeń w perspektywie najbliższych pięciu lat.

Szacowanie prawdopodobieństwa scenariuszy zdarzeń złośliwych bazuje na eksper-Tabela 4.7. Poziomy wiarygodności oceny w metodyce kanadyjskiej

Poziom Nazwa Opis

A bardzo wysoki poziom wiarygodności oceny

opiera się na gruntownej znajomości problemu oraz dużej ilości i jakości

odpowied-nich danych, a także zgodnej ocenie

B wysoki poziom

wiarygodności oceny

opiera się na dużej wiedzy na temat zagrożenia i spójnych danych jakościowych oraz

ilościowych C umiarkowany poziom

wiarygodności oceny opiera się na wystarczającej wiedzy oraz danych na temat zagrożenia

D niski poziom

wiarygodności oceny opiera się na stosunkowo małej wiedzy E bardzo niski poziom

wiarygodności oceny w oparciu o mało istotne dane bądź same założenia

Źródło: opracowanie własne na podstawie All Hazards Risk Assessment Methodology Guidelines 2012/2013, s. 25

Rysunek 4.10. Wykres prawdopodobieństwa i wpływu na podstawie różnych scenariu-szy zdarzeń

Źródło: opracowanie własne na podstawie: All Hazards Risk Assessment Methodology Guidelines 2012/2013, s. 6

Prawdopodobieństwo

tyzach i wywiadach w połączeniu ze wskaźnikami, takimi jak ocena dostępu do celu ataku, ważnych informacji, dostępnych materiałów, urządzeń, a także wiedzy technicznej¹⁰.

W procesie AHRA próbowano także dokonać oceny wiarygodności dla szko-dliwych zdarzeń opartych na częstotliwości, takich jak: raz na 10 lat, lub 1–10 razy w roku. Cel ten został osiągnięty m.in. za pomocą porównania hipotetycznych sce-nariuszy z już przeprowadzonymi. Ponadto scenariusze zostały dostosowane do trzech kategorii: o wysokim, średnim i niskim prawdopodobieństwie.

W czwartym etapie porównywane są wyniki analizy ryzyka z kryteriami ryzyka w celu stwierdzenia, czy jest ono dopuszczalne lub tolerowane. Celem oceny ryzyka jest wskazanie zagrożeń, w odniesieniu do których należałoby przeprowadzić działania zapobiegawcze. Proces ten zwykle obejmuje określenie wielkości ryzyka (prawdopodobieństwa i wpływu) oraz scalenie wyników oce-ny dla wszystkich zagrożeń w państwie z inoce-nymi informacjami zgromadzooce-nymi w procesie AHRA.

Zasady postępowania z ryzykiem oparte są na czynnikach wewnętrznych oraz zewnętrznych i mogą odzwierciedlać możliwości danej instytucji ‒ ich siły i środki (czy instytucja jest przygotowana do podjęcia ryzyka lub czy je akcep-tuje). Ocena ryzyka może być przedstawiana w postaci graficznej na logaryt-micznym wykresie ryzyka, matrycy bądź tabeli. Najczęściej używa się matrycy ryzyka, na której wskazane jest prawdopodobieństwo oraz wpływ ryzyka. Inną formą wizualizacji ryzyka jest wykres punktowy analizy ryzyka. Zaznacza się na nim dopuszczalne i niedopuszczalne poziomy ryzyka jak również kierunki jego odziaływania.

10 Przez scenariusze zdarzeń złośliwych, należy rozumieć zdarzenia wynikające z celowych i intencjonalnych działań, np. atak terrorystyczny.

Rysunek 4.11. Przykładowy wykres punktowy oceny ryzyka względem prawdopodo-bieństwa oraz wpływu

Źródło: opracowanie własne na podstawie: All Hazards Risk Assessment Methodology Guidelines 2012/2013, s. 54 1

3 4 5

2

1 2 3 4 5

wpływ

prawdopodobieństwo

Ponadto wyniki oceny ryzyka lub lista ocenianych scenariuszy zdarzeń jest pro-wadzona w formie sprawozdania lub prezentacji, a poszczególne jej produkty (praw-dopodobieństwo i skutki dla każdego scenariusza w karcie ryzyka) przedstawione są w formie graficznej z uwzględnieniem progów ryzyka (poziomu akceptacji).

W piątym etapie wypracowuje się zalecenia dotyczące postępowania z ryzy-kiem. Stanowi on proces rozwoju, wyboru oraz podjęcia środków kontroli. Działa-nia podejmowane w tym zakresie obejmują zapobieganie zagrożeniom, ogranicza-nie negatywnych skutków, a w konsekwencji zmogranicza-niejszeogranicza-nie lub eliminację ryzyka.

Możliwości postępowania z ryzykiem mogą być rozpatrywane w kategoriach szere-gu czynników, takich jak: obowiązki instytucjonalne, impulsy polityczne, finanso-we czy humanitarne. Pod uwagę należy wziąć również tolerancję ryzyka, skutecz-ność środków postępowania z ryzykiem, koszty oraz korzyści bazując na wynikach analizy ryzyka.