4. Metodyki analizy ryzyka stosowane w innych krajach
4.2. Niemcy
Niemiecką metodykę oceny ryzyka przyjęto w dokumencie Method of Risk Analysis for Civil Protection (Metodyka analizy ryzyka dla ochrony ludności)4. Jest ona wynikiem
4 Charakterystyka metodyki bazuje na dokumencie z 2011 r. przygotowanym przez Fede-ral Office of Civil Protection and Disaster Assistance (FedeFede-ralne Biuro Ochrony Ludności i Wsparcia Katastrof).
Rysunek 4.3. Matryca ryzyka dla Narodowej Oceny Ryzyka 2012
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Swedish National Risk Assessment; Swedish Civil Contingencies Agen-cy; 2012, s. 23
Bardzo małe Małe Średnie Duże Bardzo
duże
badań Federalnego Biura Ochrony Ludności i Wsparcia Katastrof, oraz efektem wymiany doświadczeń pomiędzy władzami federalnymi i ośrodkami naukowymi.
Założenia metodyki są zgodne ze standardami międzynarodowymi z obszaru za-rządzania ryzykiem, w tym normą ISO 31000 oraz ISO 31010.
W początkowej części dokumentu wskazuje się warunki wstępne, które są nie-zbędne do zastosowania przyjętej metody:
• integralnymi elementami ryzyka są prawdopodobieństwo i wpływ (pierwsza z kategorii odnosi się do zdarzeń o pewnym stopniu intensywności, druga zaś do kategorii zniszczeń obiektów),
• rozpatrywać należy zagrożenia mające wpływ na własny obszar odpowiedzial-ności, w tym te, które mogą mieć swoje źródło na zewnątrz zidentyfikowanego obszaru,
• konieczne jest zapewnienie jak największej wiarygodności prowadzonych ba-dań, czemu służyć ma wykorzystanie badań naukowych, danych statystycz-nych oraz szacowania eksperckiego,
• analiza ryzyka jest ciągle trwającym zadaniem, jest bowiem częścią komplekso-wego procesu zarządzania ryzykiem, który składa się z analizy, ewaluacji, po-stępowania z ryzykiem oraz monitorowania ryzyka.
Analizę ryzyka przeprowadza się w celu prezentacji ryzyk, spowodowa-nych przez poszczególne rodzaje zagrożeń, na matrycy ryzyka. W ujęciu po-równawczym stanowi ona podstawę procesu planowania na rzecz ochrony lud-ności. Zgodnie z poniższym rysunkiem metodyka obejmuje pięć następujących etapów:
Analiza ryzyka koncentruje się wokół zidentyfikowanego obszaru, jakim jest Republika Federalna Niemiec, państwa federalne, okręgi administracyjne, okręgi wiejskie a także gminne. W pierwszym etapie dokonuje się jego dokładnego opisu.
Zawiera on dane dotyczące geografii obszaru, populacji, środowiska, gospodarki czy też zaopatrzenia. Informacje te pozyskiwane są w oparciu o źródła biur staty-stycznych czy biur ochrony środowiska. Pochodzą również od administracji wła-ściwej w sprawach rolnictwa czy gospodarki.
Na etapie selekcji zagrożeń i opisu scenariuszy definiuje się typ zagrożenia, dla którego określa się ryzyko. Opierając się na wybranych zagrożeniach rozwija się scenariusze będące punktami początkowymi dla analizy ryzyka. Zakłada się, że scenariusz powinien opisywać zdarzenie w sposób jasny i szczegółowy, dzięki cze-mu umożliwi to precyzyjne oszacowanie prawdopodobieństwa i wpływu. Wska-zuje się na konieczność określenia typu incydentu, jego wymiaru przestrzennego, intensywności jak również czasu trwania. Scenariusz rozwijany jest w oparciu Rysunek 4.4. Etapy niemieckiej metodyki oceny ryzyka
Źródło: Method of Risk Analysis for Civil Protection, 2011
1. Opis zdefiniowanego obszaru
2. Selekcja zagrożeń i opis
scenariuszy
3. Szacowanie
prawdopodobieństwa 4. Szacowanie wpływu
5. Identyfikacja i wizualizacja
ryzyka
o udzielenie odpowiedzi na pytania odnoszące się do parametrów rozpatrywanego zdarzenia.
Tabela 4.1. przedstawia parametry oraz główne pytania niezbędne do sporzą-dzenia opisu scenariusza.
Tabela 4.1. Parametry oraz pytania główne niezbędne do opisu scenariusza
Parametr Pytania
Niebezpieczeństwo Jaki typ zdarzenia jest rozpatrywany?
Miejsce wystąpienia Gdzie zdarzenie ma miejsce?
Wymiar przestrzenny Jaki teren jest objęty zdarzeniem?
Intensywność Jak silne jest zdarzenie?
Czas Kiedy zdarzenie ma miejsce? (pora roku/pora dnia) Czas trwania Jak długo trwało zdarzenie i jego bezpośredni efekt?
Rozwój Jak sytuacja się rozwija?
Czas potrzebny do ostrzeżenia
Czy zdarzenie jest spodziewane?
Czy ludność jest w stanie się przygotować na jego przyjście?
Czy władze publiczne są w stanie się przygotować na jego przyjście?
Kogo dotyczy zdarzenie Które podmioty (ludzie, środowisko, obiekty itp.) są dotknięte zdarzeniem?
Podobne zdarzenia Czy w przeszłości wystąpiły podobne zdarzenia?
Dalsze informacje Jak przygotowane są odpowiednie podmioty?
Co jeszcze jest istotne dla scenariusza, ale nie zostało wcze-śniej wspomniane?
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Method of Risk Analysis for Civil Protection 2011; Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance 2011, s. 26
W trzecim kroku analizy ryzyka określa się prawdopodobieństwo dla wcześniej zdefiniowanych scenariuszy. W tym celu stosuje się pięciostopnio-wą skalę prawdopodobieństwa zawierającą wskaźnik częstości wyrażający się wskazaniem na ile jest prawdopodobne wystąpienie zdarzenia wskazanego w scenariuszu w ciągu roku. Ponadto pozwala na określenie raz na ile lat może ono wystąpić. Tabela 4.2. przedstawia przykładowy model klasyfikacji prawdo-podobieństwa.
W czwartym kroku analizy ryzyka szacowany jest przewidywany wpływ zda-rzenia ujętego w scenariuszu. Proces określenia skutków/konsekwencji zdazda-rzenia jest znacznie bardziej złożony, aniżeli w przypadku szacowania czynnika praw-dopodobieństwa. Wpływ rozpatrywany jest bowiem dla pięciu kategorii (Ludność, Środowisko, Gospodarka, Zaopatrzenie oraz Niematerialne). W odniesieniu do nich wyznacza się kilkanaście parametrów opisujących zdarzenie (tzw. rodzaj szkody), oraz odpowiadające im opisy i jednostki miary (tabela 4.3).
Tabela 4.2. Model pięciostopniowej skali prawdopodobieństwa
Wartość Nazwa klasyfikacji Rocznie Raz na …. lat
5 bardzo prawdopodobne = lub < 0.1 10
4 Prawdopodobne = lub < 0.01 100
3 prawdopodobne warunkowo = lub < 0.001 1 000 2 mało prawdopodobne = lub < 0.0001 10 000 1 bardzo mało prawdopodobne = lub < 0.00001 100 000
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Method of Risk Analysis for Civil Protection ‒ Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance 2011 r. s. 27
Tabela 4.3. Przykładowe parametry charakteryzujące zdarzenie
Kategoria Rodzaj szkody Opis Jednostka
miary
Ludność
Ofiary Osoby, które poniosły
śmierć w wyniku
zda-rzenia liczba
Ranni Osoby ranne w wyniku
zdarzenia oraz osoby
cho-re w wyniku zdarzenia liczba Osoby w potrzebie pow.
14 dni
Osoby potrzebujące pomocy publicznej dłużej
niż 14 dni liczba
Osoby w potrzebie do 14 dni
Osoby potrzebujące pomocy publicznej dłużej
niż 14 dni liczba
Środowisko
Ubytki w obszarach chronionych
Obszary chronione znisz-czone w wyniku zdarze-nia (rezerwaty przyrody, rezerwaty biosfery, parki narodowe i krajobrazowe)
ha
Ubytki w zbiornikach wodnych
Obszar wód powierzch-niowych i mórz zniszczone
w wyniku zdarzenia km/ha Ubytki w wodach
grun-towych
Wody gruntowe zanie-czyszczone w wyniku
zdarzenia ha
Ubytki w gruntach
rolnych Grunty rolne zniszczone
w wyniku zdarzenia ha
Kategoria Rodzaj szkody Opis Jednostka miary
Gospodarka
Straty fizyczne Suma wartości strat zada-nych bezpośrednio przez
zdarzenie waluta
Wtórne uszkodzenia
Suma wartości strat poja-wiających się po zdarze-niu (utrata w dostawach itp.)
waluta
Zaopatrzenie
Zakłócenie dostaw wody Czas trwania i obszar zakłócenia, liczba osób
Zakłócenie dostaw gazu Czas trwania i obszar zakłócenia, liczba osób (np. wezwanie przez społeczeństwo struktur państwa do podjęcia działań lub do rezygnacji z nich) Źródło: opracowanie własne na podstawie: Method of Risk Analysis for Civil Protection ‒ Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance 2011 , s. 30‒31
Czynnik wpływu, analogicznie jak w przypadku skali prawdopodobieństwa obejmuje wartości od 1 (nieznaczące) do 5 (katastrofalne). Jednakże, celem sklasyfiko-wania uzyskanego wyniku, oddzielnie dla każdej z pięciu kategorii, przypisuje się im dedykowane wartości progowe. Wskazane są one na podstawie dostępnych regulacji, wyników badań naukowych, jak również rozwiązań stosowanych w innych krajach.
Poniższa tabela przedstawia przykład klasyfikacji wpływu dla kategorii Ludność.
Tabela 4.4. Model klasyfikacji wpływu dla kategorii Ludność
Kategoria Ludność
wartość określenie słowne liczba ofiar
śmiertelnych liczba rannych
liczba osób potrzebujących
pomocy dłużej niż 14 dni
liczba osób potrzebujących po-mocy dłużej niż 14 dni 5
katastro-falne > _ > _ > _ > _ osób przez > _ godzin/dni
4 znaczące _ - _ _ - _ _ - _ _ - _ osób
przez _ - _ godzin/dni 3
umiarko-wane _ - _ _ - _ _ - _ _ - _ osób
przez _ - _ godzin/dni
2 niskie _ - _ _ - _ _ - _ _ - _ osób
przez _ - _ godzin/dni 1 nieistotne =lub< _ =lub< _ =lub< _ =lub< _ osób
przez =lub< _ godzin/
dni
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Method of Risk Analysis for Civil Protection – Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance 2011 r., s. 33
Zgodnie z powyższą tabelą dla każdej z pięciu kategorii wpływu ustala się przedziały liczbowe: od–do oraz równe lub mniejsze/równe niż. W rozpatrywanym przykładzie wskazuje się konkretne wartości liczbowe (w miejsce znaku podkre-ślenia dolnego) dla ludności dotkniętej skutkami zdarzenia oraz okresu czasu (go-dziny/dni), w którym potrzebuje ona pomocy. Pozwala to na wyznaczenie jednej z pięciu wartości dla kategorii wpływu.
Przy wyznaczeniu wartości wpływu dla kategorii: Ludność, Środowisko, Go-spodarka oraz Zaopatrzenie zezwala się na użycie skali jakościowej. W przypadku kategorii Niematerialne uważa się ją za jedyną dopuszczalną formę przedstawienia rezultatu szacowania tego czynnika. Wreszcie, uzyskane wyniki zostają przekon-wertowane na wartości liczbowe od 1 do 5.
Następnie szacowana jest całościowa wartość wpływu dla scenariusza zda-rzeń. W dalszej kolejności wartości, które zostały przyporządkowane do poszcze-gólnych parametrów wpływu są dodawane oraz ich suma dzielona przez liczbę parametrów5. Dzięki temu uzyskuje się całościowy wynik wpływu dla rozpatrywa-nego scenariusza.
5 Dopuszcza się przypisanie różnych wag dla parametrów wpływu w celu odzwierciedle-nia różnych priorytetów.
Ostatnim etapem metodyki jest identyfikacja i wizualizacja ryzyka. Wyniki analizy ryzyka przedstawia się na matrycy ryzyka (5 x 5). Wartość ryzyka określo-ną przez czynniki prawdopodobieństwa i wpływu wskazuje się na niej w formie zaznaczonego punktu (od 1 do 5)6. Kolejny krok obejmuje przeprowadzenie po-równawczej oceny ryzyk związanych z poszczególnymi typami zagrożeń (scena-riuszy), przy pomocy zbiorczej matrycy ryzyka. Porównawczą ocenę ryzyka zobra-zowano na rysunku 4.5.
Powyższa metoda może znaleźć swoje zastosowanie na wszystkich szczeblach administracyjnych. Z uwagi na fakt, że wyniki analizy ryzyka na poszczególnych szczeblach administracyjnych są porównywane, a następnie sumowane na szczeblu centralnym, konieczne jest wykorzystanie standardowych scenariuszy, parame-trów wpływu, wskaźników ich operacjonalizacji, jak również wartości progowych dla klasyfikacji prawdopodobieństwa i wpływu. Przeprowadzona analiza ma do-starczyć wiarygodnych informacji na temat zagrożeń, ryzyk i dostępnych zdolno-ści w ramach zarządzania kryzysowego. W konsekwencji ma pomóc decydentom w podjęciu decyzji odnoszących się do zarządzania ryzykiem (np. ustalenia prio-rytetowych środków do minimalizacji ryzyka), planowania kryzysowego (przygo-towania na nieuchronne zdarzenia) oraz zarządzania kryzysowego (dostarczenia niezbędnych sił i środków). Ponadto rozważa się możliwość wsparcia analizy ryzy-ka przez technologie informatyczne poprzez użycie GIS-ów. Mają one pozwolić na stworzenie przestrzennych analiz i wizualizację danych na mapach.
6 Przy określaniu wartości czynnika wpływu dopuszcza się możliwość posługiwania się numeracją z ułamkami dziesiętnymi, np. może przyjąć wartość 1,9.
Rysunek 4.5. Porównawcza ocena różnych ryzyk na matrycy
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Method of Risk Analysis for Civil Protection, Federal Office of Civil Protection and Disaster Assistance, 2011, s. 41
Ryzyko:
bardzo wysokie wysokie średnie niskie ryzyko dla scenariusza 2
ryzyko dla scenariusza 3
ryzyko dla scenariusza 4 ryzyko dla scenariusza 1 Prawdopodobieństwo:
5 -‐‑katastrofalne 4 -‐‑ znaczące 3 -‐‑ umiarkowane 2 -‐‑ niskie 1 -‐‑ nieistotne
Wpływ:
5 -‐‑ bardzo prawdopodobne 4 -‐‑ prawdopodobne 3 -‐‑ prawdopodobne warunkowo 2 -‐‑ mało prawdopodobne 1 -‐‑ bardzo mało prawdopodobne