Kapitał ludzki

Kapitał ludzki, podobnie jak inne pojęcia funkcjonujące w naukach ekonomicznych, można zdefiniować na wiele sposobów. Postrzegany jest jako zmiana zachodząca w danej jednostce wynikająca z jej zdolności oraz umiejętności i skutkująca podejmowaniem działania w nowy sposób (Coleman, 1988, s. S100). Gary S. Becker (1993) opisuje go jako inwestycję, z której realizacji dana osoba spodziewa się uzyskania ekonomicznych korzyści. Kapitał ludzki rozumiany jest także jako wiedza, umiejętności, kompetencje i inne atrybuty posiadane przez konkretnego człowieka, które są istotne dla działalności gospodarczej (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju [OECD], 1996, s. 9). Pozwala on na zwiększenie zdolności poznawczych i determinuje podejmowanie bardziej wydajnych i skutecznych zachowań (Hessles i in., 2011, s. 450). Kapitał ludzki może być rozwijany przez uczestnictwo w szkoleniach i innych formach nabywania wiedzy i umiejętności, których celem jest aktualizacja oraz odnawianie zdolności danej osoby do jak najlepszego funkcjonowania w społeczeństwie (Dakhli i de Clercq, 2004, s. 109). Nic dziwnego, że wielu badaczy twierdzi, że jest on najważniejszym zasobem jaki posiadają podmioty gospodarcze (Hitt, Bierman, Shimizu i Kochhar, 2001, s. 15).

Kapitał ludzki można podzielić na dwie grupy. Pierwszą z nich jest ogólny kapitał ludzki, na który składa się wcześniejsze doświadczenie zawodowe oraz formalna edukacja. Można go wykorzystać przy działaniach podejmowanych w dowolnych przedsiębiorstwach. Drugą grupę stanowi specyficzny kapitał ludzki, wynikający z posiadanego doświadczenia związanego z procesem tworzenia nowego podmiotu gospodarczego i znajomości rynku, specyfiki konsumentów oraz dotychczas oferowanego poziomu obsługi klienta. Jest on użyteczny w ramach konkretnej branży (Marvel, 2013, s. 404). Inny podział kapitału ludzkiego wskazuje na istnienie trzech grup (Gaweł, 2007, s. 27-28):

• kapitał specyficzny dla danej firmy – wiedza, która jest wartościowa tylko w ramach konkretnego przedsiębiorstwa,

• kapitał specyficzny dla danej branży – wiedza i umiejętności uzyskane w wyniku prowadzenia działalności w konkretnej branży,

• kapitał specyficzny dla osoby indywidualnej – wiedza posiadana przez określoną jednostkę, która może zostać wykorzystana w różnych firmach oraz branżach.

pozwalają dostrzec i dokonać oceny pojawiających się możliwości biznesowych. To zaś przekłada się na zwiększenie prawdopodobieństwa założenia w przyszłości własnego przedsiębiorstwa oraz osiągnięcia sukcesu.

Związek pomiędzy poziomem edukacji, a skłonnością do realizowania kariery przedsiębiorczej był wielokrotnie opisywany. Przez nabywanie formalniej edukacji ludzie uzyskują zdolności do uczenia się, które mogą wykorzystać do przyswojenia wiedzy dotyczącej mechanizmów rynkowych oraz nowoczesnych technologii. Te zaś ułatwiają im rozpoznawanie szans biznesowych w otaczającym środowisku. Poziom wykształcenia przekłada się również na posiadanie umiejętności organizacyjnych, zdolność rozwiązywania problemów oraz ułatwienie podejmowania decyzji dotyczących rozwoju potencjalnej firmy. Aspekt ten może mieć także pośrednie przełożenie na kapitał społeczny i finansowy. Przedsiębiorcy, którzy dłużej się edukują potencjalnie posiadają w swojej sieci społecznej więcej kontaktów, które mogą okazać się przydatne na etapie zakładania i rozwijania własnej firmy. Ponadto lepiej wykształconym ludziom łatwiej znaleźć dobrze płatną pracę, a dzięki temu pozyskać środki na sfinansowanie nowego biznesu (Baptista, Karaӧz i Mendonça, 2014, s. 833). Coraz częściej można jednak usłyszeć głosy, że chęć otwarcia własnej działalności gospodarczej determinuje nie tyle formalna edukacja, co uczestnictwo w specjalistycznych kursach, które nie są ujęte w typowych programach szkolnych, czy uczelnianych. Szkolenia te pozwalają na naukę konkretnych umiejętności biznesowych i handlowych oraz na rozwinięcie umiejętności komunikacyjnych, krytycznego myślenia, pracy zespołowej, które są niezbędne w realizacji kariery przedsiębiorczej (Kim, Aldrich i Keister, 2006, s. 8-9). Zależność pomiędzy poziomem wykształcenia oraz otwarciem własnego przedsiębiorstwa jest nieliniowa. Brak osiągnięcia odpowiedniego stopnia wyedukowania stanowi istotną przeszkodę w możliwości założenia własnej działalności gospodarczej w przyszłości (Zięba, 2015, s 131). Z kolei wysoki poziom wykształcenia może przyczynić się do uzyskania lepszej sytuacji na rynku pracy, która przełoży się na wyższe zarobki oraz mniejszą chęć do porzucenia pewnego zatrudnienia i podjęcia ryzyka prowadzenia własnej firmy (Gaweł, 2013a, s. 106).

Kolejnym składnikiem kapitału ludzkiego, który może wpływać na chęć zostania przedsiębiorcą jest wcześniejsze doświadczenie zawodowe. Posiadanie doświadczenia zawodowego pozytywnie koreluje z możliwością zostania przedsiębiorcą w przyszłości ponieważ jest ono cennym źródłem wiedzy i umiejętności. Jednak zbyt długi czas realizacji

pracy najemnej sprawia, że możliwość podjęcia działań przedsiębiorczych spada. Dzieje się tak ponieważ liczba lat pracy powiązana jest zazwyczaj z wiekiem danej osoby. Im jest ona starsza, tym częściej poszukuje stabilizacji i bezpieczeństwa, a założenie własnej firmy wiąże się z ryzykiem, które na tym etapie nie jest już skłonna podjąć (Zięba, 2015, s. 132-133). Wcześniejsze doświadczenie zawodowe jest przydatne szczególnie w przypadku, kiedy zamierza się uruchomić przedsiębiorstwo działające w ramach tej samej branży. Posiadanie takiego doświadczenia pozwala na pozyskanie specjalistycznego kapitału ludzkiego, na który składa się wiedza o rynku i technologiach produkcyjnych oraz sieć kontaktów, które ułatwiają pozyskanie oraz zarządzanie zasobami ludzkimi oraz rzeczowymi. Ponadto osoby, które pracowały już w danej branży często mają określone relacje z klientami, kontrahentami oraz innymi podmiotami powiązanymi z ich działalnością (Helfat i Lieberman, 2002, s. 743). Badania wykazały, że wcześniejsze doświadczenie właściciela w tej samej branży zwiększa szanse nowopowstałej firmy na przeżycie i uzyskiwanie przez nią zysku (Bosma i in., 2004 s. 234). Nie bez znaczenia dla skłonności do zakładania własnej działalności jest wielkość oraz wiek przedsiębiorstwa, w którym realizuje się pracę najemną. W mniejszych firmach struktura organizacyjna jest bardziej spłaszczona, co przekłada się na mniejszą specjalizację pracowników oraz posiadanie przez nich bardziej wszechstronnej wiedzy i umiejętności. Możliwość częstego przebywania w towarzystwie przedsiębiorcy wpływa także na budowanie modelu roli, z którego będzie można czerpać na etapie zakładania własnej firmy. W dużych przedsiębiorstwach pracownicy nie mają takiej możliwości – są wyspecjalizowani w wykonywaniu wąskiego zakresu obowiązków oraz odizolowani od obserwowania różnych aspektów działania, w tym także tych dotyczących zarządzania. Także wiek firmy, w której zdobywa się doświadczenie zawodowe może determinować chęć do realizacji ścieżki przedsiębiorczej. Osoby zatrudnione w nowoutworzonym przedsiębiorstwie mają możliwość obserwowania procesu powstawania nowego podmiotu gospodarczego. Jeśli zdecydują się w przyszłości na otwarcie własnej działalności będą mogły czerpać z tego doświadczenia. Załoga pracująca w firmach z wieloletnią tradycją nie ma takiego przywileju (Zięba, 2015, s. 133).

Podczas tworzenia nowego przedsiębiorstwa przydatne jest także wcześniejsze doświadczenie biznesowe. Osoby, które wcześniej wykonywały obowiązki kierownicze z większym prawdopodobieństwem dostrzegą pojawiające się możliwości i pozyskają

umiejętnie zarządzać biznesem może zostać zdobyta poprzez doświadczenie w podejmowaniu decyzji dotyczących losów innego podmiotu gospodarczego (Baptista i in., 2014, s. 833-834). Wpływ na realizację kariery przedsiębiorczej może mieć także wcześniejsze samozatrudnienie. Jednakże w tym przypadku zdania dotyczące jego kierunku są podzielone. Część uczonych dowodzi, że jest on pozytywny i ma związek z akumulacją doświadczenia. Nawet jeżeli poprzednio założona firma nie osiągnęła sukcesu rynkowego i została po jakimś czasie zamknięta, to przy podejmowaniu działań związanych z otwarciem nowego biznesu taki przedsiębiorca będzie bogatszy o wiedzę związaną z przyczynami poprzedniego niepowodzenia (Gaweł, 2013a, s. 108). Z drugiej strony można znaleźć twierdzenie, że poniesienie porażki w zakładaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej przekłada się na wyrobienie opinii o wyższości pracy najemnej nad samozatrudnieniem (Zięba, 2015, s. 132).