Kapitał społeczny

Zależności pomiędzy kapitałem społecznym a przedsiębiorczością poświęca się w literaturze naukowej coraz więcej uwagi. Rozpoczęło się to od przełomu lat 70-tych i 80-tych XX wieku, kiedy poszukiwano odpowiedzi na pytanie dlaczego gospodarki wyposażone w podobne zasoby kapitału rzeczowego i naturalnego uzyskują odmienne wyniki ekonomiczne. Dzięki temu dostrzeżono nieuwzględnione dotychczas czynniki społeczne (w tym również kapitał społeczny), które wpływają na sprawność gospodarowania (Glińska-Neweś, 2012, s. 151). Definiowanie kapitału społecznego związane jest zazwyczaj z pojęciem sieci relacji. Pierre Bourdieu (1986) określa go jako zbiór potencjalnych i rzeczywistych zasobów, które wynikają z przynależności do danej sieci społecznej opartej na znajomości i uznaniu. Dzięki temu każda jednostka otrzymuje wsparcie w postaci kapitału posiadanego przez pozostałych członków sieci. Znaczenie sieci powiązań w definiowaniu kapitału społecznego podkreślali także inni autorzy (Adler i Kwon, 2002; Burt, 1992; Lin, 2003; Nahapiet i Ghoshal, 1998; Portes, 1998). Sieci te mogą być oparte zarówno na silnych i słabych, zewnętrznych oraz wewnętrznych więziach tworzonych na każdym poziomie – indywidualnym przez pracowników organizacji, korporacyjnym poprzez interakcje różnych działów danej firmy, przedsiębiorstwa realizowanym przez związki z interesariuszami i akcjonariuszami oraz międzynarodowym w przypadku posiadania zagranicznych fili (Raluca, 2013, s. 586). Z kolei Robert D. Putman (1995) postrzega kapitał społeczny szerzej, nie tylko

jako sieci relacji, ale także jako normy i zaufanie. Czynniki te ułatwiają współpracę i koordynację działań podejmowanych przez pojedyncze osoby i zorganizowane grupy dla wspólnego dobra. Kapitał ten podobnie jak inne postaci kapitału jest produktywny ponieważ zapewnia osiągnięcie pewnych celów, które nie byłby możliwe do zrealizowania, gdyby go zabrakło. Aspekt współpracy międzyludzkiej podejmowanej w celu realizacji wspólnych interesów wynikającej z przynależności do tej samej sieci relacji podkreślał wcześniej także James Coleman (1990).

Najbardziej znany podział kapitału społecznego wyróżnia jego 3 wymiary. Chociaż są one koncepcyjnie oddzielone od siebie, wiele ich składowych wzajemnie się przenika (Jonsson i Lindbergh, 2013, s. 663-665):

• kapitał strukturalny – odnosi się umiejscowienia firmy w sieci relacji, ukazuje bezpośrednie i pośrednie powiązania przedsiębiorstwa z innymi podmiotami oraz ich jakość, określenie lokalizacji danego podmiotu w sieci jest istotne, ponieważ jego umiejscowienie determinuje przepływ zasobów pod względem ich ilości i różnorodności,

• kapitał kognitywny – dotyczy charakteru połączeń pomiędzy poszczególnymi podmiotami, obejmuje środki zapewniające współdzielenie znaczeń, wyobrażeń oraz dokonywanie takiej samej interpretacji, jest to możliwe dzięki istnieniu takiego samego języka, norm i wartości, to zaś pozwala na wymianę informacji, uczenie się i tworzenie nowej wiedzy,

• kapitał relacyjny – opisuje rodzaje relacji osobistych osób współpracujących w ramach danej organizacji, koncentruje się na takich czynnikach jak: szacunek, zaufanie, prawdomówność oraz życzliwość.

Świadomość wpływu kapitału społecznego na proces uruchamiania nowego podmiotu gospodarczego wynika z przekonania, że przedsiębiorczość nie jest działaniem indywidualnym, lecz zjawiskiem społecznym, w którym istotną rolę odgrywa sieć powiązań (Steyaert i Landström, 2011, s. 124). Beneficjentami sieci powiązań są zarówno jej pomioty, którym uzyskane korzyści skali i zakresu pozwalają na podjęcie konkurencji z dużymi przedsiębiorstwami, jak i ich otoczenie. Sieci mają bowiem wpływ na stymulowanie lokalnej gospodarki, przyciągnie nowych i rozwój istniejących firm. Ponadto ilość, struktura, intensywność i jakość powiązań w sieci determinują poziom konkurencyjności i możliwości

Także takie składniki kapitału społecznego jak: kontakty społeczne, zaufanie, współdziałanie oraz normy społeczne mogą przekładać się w sposób pozytywny na chęć samozatrudnienia (Raluca, 2013, s. 584). Wysoki poziom kapitału społecznego wynikający z korzystnej reputacji, wcześniejszych doświadczeń i bezpośrednich kontaktów osobistych często pomaga przedsiębiorcom w uzyskaniu dostępu do inwestorów, kluczowych informacji rynkowych, czy potencjalnych klientów (Liao i Welsch, 2005, s. 346). Poszczególne składniki kapitału społecznego mogą mieć jednak zarówno pozytywne, jak i negatywne przełożenie na podejmowane działania przedsiębiorcze (Glinka, 2008, s. 75-76):

• zaufanie zwiększa aktywność przedsiębiorczą i wpływa pozytywnie na tworzenie dobrobytu,

• zaufanie redukuje koszty transakcyjne i ryzyko, • zaufanie sprzyja innowacyjności,

• nadmierne zaufanie może stać się źródłem potencjalnych problemów w zarządzaniu organizacją,

• sieć relacji wspomaga tworzenie nowych przedsięwzięć i ich rozwój,

• umiejętność budowania kapitału społecznego, w tym także sieci relacji, jest ważną składową determinującą odniesienie sukcesu przedsiębiorczego,

• słabe i silne więzi w sieciach relacji są potencjalnym źródłem zasobów,

• sieci relacji mogą przyczynić się do realizacji nieetycznych praktyk, klientelizmu, familializmu oraz łamania prawa.

Wpływ poszczególnych wymiarów kapitału społecznego na podejmowanie działań przedsiębiorczych kształtuje się następująco. Kapitał strukturalny związany jest z przynależnością danej osoby do sieci powiązań, z której może czerpać zasoby i niezbędne wsparcie do otwarcia i rozwinięcia swojej działalności. Kapitał kognitywny pozwala na wyjaśnienie postrzegania ryzyka, wykorzystywania pojawiających się szans i pozyskiwania przez przyszłych przedsiębiorców środków niezbędnych do rozwoju produkowanych wyrobów. Zaś kapitał relacyjny przyczynia się do nabycia zasobów od wcześniej znanych pośredników, którzy są bardziej skłonni na realizację interesów z młodym przedsiębiorcą niż dostawcy, którzy wcześniej nie utrzymywali z nim kontaktów biznesowych (Jonsson i Lindbergh, 2013, s. 664-665).

W praktyce gospodarczej pozyskiwanie kapitału społecznego może odbywać się także poprzez korzystanie z instrumentów wsparcia oferowanych przez instytucje otoczenia biznesu, do których zalicza się między innymi ośrodki wspierania przedsiębiorczości, organizacje zrzeszające osoby prowadzące działalność gospodarczą, przedsiębiorstwa usługowe oraz instytucje finansowe. Ich pomoc ma zazwyczaj następujący charakter (Lisowska, 2014a, s. 13-14):

• aktywizacja przedsiębiorczości akademickiej i współpraca nauki z biznesem, • poprawa zarządzania firmą oraz lepsze wykorzystanie zasobów,

• nawiązanie kontaktów z kontrahentami zagranicznymi, • działalność informacyjna i doradcza,

• nawiązywanie kontaktów kooperacyjnych z dużymi firmami, • udzielanie lub umożliwianie pozyskania wsparcia finansowego,

• zachęcanie przedsiębiorców do organizowania się w grupy producenckie, • dystrybucja oraz tworzenie systemu kooperacji i podwykonawstwa,

• poprawa konkurencyjności poprzez absorpcję i wdrażanie nowych technologii, • transfer technologii i dostarczania usług proinnowacyjnych.