Analiza danych zastanych pochodzących z badań GUS wskazuje, że liczba osób z nie-pełnosprawnością w systemie edukacji maleje wraz z poziomem wykształcenia. W roku szkolnym 2010/2011 w szkołach podstawowych kształciło się 60,7 tys. osób z niepeł-nosprawnością, w gimnazjach 53,4 tys., w szkołach ponadgimnazjalnych 35 tys. (GUS 2012a). Podobnie sytuacja wyglądała w roku szkolnym 2013/2014 – w szkołach pod-stawowych uczyło się 59,9 tys. uczniów niepełnosprawnych, w gimnazjach – 48,3 tys., w szkołach ponadgimnazjalnych 21,2 tys. (GUS 2014a). Odwrotna zależność występuje w procentowym udziale osób z niepełnosprawnością w oddziałach specjalnych. W szko-łach podstawowych w oddziaszko-łach specjalnych kształciło się 42% osób z niepełnospraw-nością, w gimnazjach 57% osób, a w szkołach ponadgimnazjalnych 82% (Dudzińska 2012: 43–45)9.
Według danych GUS w 2011 roku wykształcenie zawodowe miało 30,1% osób niepełnosprawnych, natomiast w roku 2013 wykształcenie zasadnicze zawodowe miało 31,7% osób niepełnosprawnych. Dla porównania osoby sprawne z wykształceniem zasad-niczym zawodowym w 2011 roku stanowiły 24,1% populacji, a w roku 2013 – 24,6%10. Osoby z niepełnosprawnością częściej niż osoby sprawne wybierają wykształcenie zawodowe. Nie byłoby w tym nic zaskakującego, gdyby rzeczywiście wybór był podyk-towany zainteresowaniami czy też zapotrzebowaniem rynku pracy na konkretne zawody.
Wybór szkoły przez osoby z niepełnosprawnością niestety nie jest tym podyktowany, wiąże się przede wszystkim z dostępnością konkretnej oferty edukacyjnej. Osoba z nie-pełnosprawnością nie wybiera konkretnego zawodu i ścieżki kształcenia ze względu na zainteresowania, ale z powodu dostępności. Jeśli placówka edukacyjna jest w obszarze, do którego może dojechać, ma udogodnienia dla osób niedosłyszących, niedowidzących czy z innymi specjalnymi potrzebami, to na nią często się decyduje. Bardzo często są to placówki, które zostały utworzone około 30–40 lat temu i tak jak w przeszłości kształcą w zakresie tkactwa, ceramiki, krawiectwa, gastronomii, pomocy biurowej, hotelowej itp.
WNIOSKI
Analiza danych zastanych (GUS, PENTOR, CBOS) oraz opracowań (Sudar-Malukie-wicz 2001; Dudzińska 2012) potwierdziła istnienie braków i słabości w funkcjonowaniu polskiego systemu edukacji ocenianego z perspektywy osób niepełnosprawnych i ich potrzeb. Można stwierdzić, że włączanie i integracja w polskiej szkole są nieobecne.
9 Dane dotyczą roku szkolnego 2010/2011.
10 Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych, Edukacja, http://www.niepelnosprawni.gov.pl/
niepelnosprawnosc-w-liczbach-/edukacja/ (dostęp: 5.03.2015).
W stosunku do osób z niepełnosprawnością nadal bardziej powszechna jest izolacja, dyskryminacja niż integracja czy włączanie.
Wykazano, że system edukacji w Polsce oferujący trzy modele kształcenia osób z niepełnosprawnością nie spełnia (mimo różnorodności czy pozornej różnorodności) potrzeb osób poszukujących odpowiedniego wykształcenia dla siebie czy swoich bli-skich. System edukacji jest edukacją do niepełnosprawności, edukacją, która pogłębia czy też utrwala niepełnosprawność, przygotowuje do roli osoby z niepełnosprawnością w społeczeństwie.
Wykazano, że dostęp do edukacji osób z niepełnosprawnością jest ciągle kwestią problematyczną. Kształcąc się w określonym typie szkoły, osoba z niepełnosprawnością zdobywa dostępne wykształcenie, a nie takie, które spełniałoby jej oczekiwania i aspiracje.
To, do czego zostanie doskonale przygotowana w trakcie procesu kształcenia, to rola osoby z niepełnosprawnością. Piętno niepełnosprawności pozostanie z nią na całe życie.
Od wychowania w rodzinie poprzez system edukacji, który na każdym kroku będzie piętnował ją jako gorszą, poprzez rynek pracy, na którym nie znajdzie zatrudnienia, „bo do niczego się nie nadaje”, do systemu pomocy społecznej, kiedy rodzice się zestarzeją bądź umrą. Zmiany w systemie edukacji są konieczne, istotne jest opracowanie szczegó-łowych opisów kształcenia ucznia z określonymi niepełnosprawnościami we wszystkich możliwych typach szkół. Powinny być one opracowane przez osoby niepełnosprawne lub przy znacznym ich współudziale.
(Nie)obecność osób z niepełnosprawnością w sferze publicznej jest ciągle aktualnym problemem. Większość społeczeństwa, tzw. sprawna, nie jest gotowa na obecność osób z niepełnosprawnością. W świecie, gdzie ludzie są uprzedmiotawiani, a relacje między-ludzkie instrumentalizowane, w świecie, w którym dominują koncepcje neoliberalne, wkraczające w obszar polityki społecznej czy edukacji, ta potrzeba obecności staje się problematyczna (por. Potulicka i Rutkowiak 2010, s. 7–12). Pogląd, że obecność osób niepełnosprawnych w społeczeństwie, w sferze publicznej daje możliwość poznania, jak również uczy, jak żyć razem z osobami niepełnosprawnymi, jest w wielu kręgach, a szczególnie w obszarze polityki społecznej, powszechny i oczywisty. Jednakże jest to błędne przekonanie, sama obecność niewiele zmienia. Tym bardziej że aktualnie ani grupa społeczna nie jest gotowa – bez odpowiedniego przygotowania i wsparcia – na obecność osób z niepełnosprawnością, ani osoby z niepełnosprawnością – również bez wsparcia – nie mają szans na społeczne funkcjonowanie.
Osoby z niepełnosprawnością są dyskryminowane w systemie edukacji, ich po-trzeby nie są realizowane. Oferta edukacyjna dla tej grupy jest bardzo ograniczona, możliwości „kariery” dla osoby z niepełnosprawnością nie istnieją. Różnorodność kształcenia, szeroka oferta edukacyjna, umożliwiłaby dopasowanie sytuacji edukacyjnej do potrzeb konkretnej osoby. Jednoznaczne kryteria klasyfikujące osoby z określonymi problemami do tego, a nie innego typu kształcenia nie zdają egzaminu, nie sprawdzają się w rzeczywistości. Bardzo często jest tak, że szkoły specjalne są przeznaczone tylko
dla dzieci z konkretnymi deficytami, a z innymi deficytami kieruje się osoby do szkoły integracyjnej, a szkoły ogólnodostępne są jeszcze dla innych uczniów. Każdy człowiek jest inny i przy podobnej niepełnosprawności może mieć inne potrzeby, może być dla niego odpowiedni inny typ szkoły i kształcenia.
ZALECENIA
Bardzo ważnym dla edukacji i integracji społecznej z perspektywy osób niepełno-sprawnych dokumentem jest Konwencja o prawach osób niepełnoniepełno-sprawnych... podpisana w 2012 roku przez Bronisława Komorowskiego.
Art. 24 ust. 4 Konwencji stanowi:
Państwa-Strony uznają prawo osób niepełnosprawnych do edukacji. W celu realizacji tego prawa bez dyskryminacji i na zasadach równych szans Państwa-Strony zapewnią włączający system kształcenia umożliwiający integrację na wszystkich poziomach edukacji i w kształ-ceniu ustawicznym [...].
Aby wesprzeć realizację tego prawa, Państwa-Strony podejmą odpowiednie środki w celu zatrudniania nauczycieli, w tym nauczycieli niepełnosprawnych, którzy mają kwalifikacje w zakresie używania języka migowego i/lub alfabetu Braille’a, oraz w celu szkolenia specja-listów i personelu pracujących na wszystkich szczeblach edukacji. Takie szkolenie będzie obejmować wiedzę na temat problemów niepełnosprawności i korzystanie ze wspomagają-cych (augmentatywnych) i alternatywnych sposobów, środków i form komunikacji, technik i materiałów edukacyjnych, w celu wspierania osób niepełnosprawnych.
Państwa-Strony zapewnią, że osoby niepełnosprawne będą miały dostęp do powszechnego szkolnictwa wyższego, szkolenia zawodowego, kształcenia dorosłych i kształcenia ustawicz-nego, bez dyskryminacji i na zasadzie równości z innymi osobami. W tym celu Państwa--Strony zapewnią, że zapewnione będą racjonalne usprawnienia dla osób niepełnosprawnych (Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych... 2006: 13)11.
Krytyczna analiza systemu edukacji dla osób z niepełnosprawnością w Polsce wskazuje, że poprawa dostępu do edukacji, dostosowanie jej do potrzeb osób niepeł-nosprawnych, jak i poprawa jakości kształcenia nie jest możliwa bez zmiany myślenia o edukacji, jej celach oraz zmiany systemu czy też odejścia od systemu.
11 Por. Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, Ustawa z dnia 15 czerwca 2012 r.
o ratyfikacji Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. (Dz. U. 2012, poz. 882), http://www.isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU 20120000882 (dostęp: 1.03.2015); Oświadczenie rządowe z dnia 25 września 2012 r. w sprawie mocy obowiązującej Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. (Dz. U. 2012, poz. 1170), www.abc.com.pl/du-akt/-/akt/dz-u-2012-1170 (dostęp: 1.03.2015).; Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzona w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. (Dz. U. 2012, poz. 1169), http://www.isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU 20120001169 (dostęp: 1.03.2015).
Zmiany świadomościowe, merytoryczne, organizacyjne i materialne w każdym obszarze dotyczącym edukacji, jak i dotyczące wszystkich aktorów działających w sys-temie edukacji, są konieczne, żeby włączanie osób z niepełnosprawnością w główny nurt edukacji w Polsce było możliwe. Należy dostosować edukację do potrzeb osób z niepełnosprawnością, a nie potrzeby osób z niepełnosprawnością do dostępnej edukacji. Działania te nie mogą być podejmowane autorytarnie przez tzw. większość społeczeństwa. Nowe możliwości muszą być inicjowane przez środowiska osób niepeł-nosprawnych, uzgadnianie i konsultowanie nie może zastąpić działań osób niepełno- sprawnych.
Autorka popiera oparcie edukacji na fenomenie różnorodności niepełnospraw-ności, uczynienie z niego centrum myślenia o edukacji. Wykorzystanie doświadczeń osób niepełnosprawnych i ich opinii może stanowić punkt wyjścia do zmian, umoż-liwić rekonstrukcję czy też wręcz rekonceptualizację kształcenia. Zapytajmy osoby niesłyszące i z niedosłuchem, czego oczekują od edukacji i czego potrzebują, żeby się uczyć na każdym etapie nauczania. Zapytajmy osoby z niepełnosprawnością ruchową, z niepełnosprawnością intelektualną, z zespołami genetycznymi. Traktujmy osoby z nie-pełnosprawnością jako indywidualności, a nie homogeniczną grupę, potrzeby i sytuacja osób z niepełnosprawnością są bardzo różne. Może warto na tej różnorodności oprzeć system edukacji?
Bibliografia
Abramowska, Barbara. 2005. Osoby niepełnosprawne w mediach i odbiorze społecznym. W: D. Go-rajewska (red.). Społeczeństwo równych szans. Tendencje i kierunki zmian. Warszawa: Stowa-rzyszenie Przyjaciół Integracji, s. 191–198.
Brzezińska, Anna. 2006. Dzieciństwo i dorastanie: korzenie tożsamości osobistej i społecznej.
W: A. Brzezińska, A. Hulewska i J. Słomska (red.). Edukacja regionalna. Warszawa: Wy-dawnictwo Naukowe PWN, s. 47–77.
CBOS. 2007. Postawy wobec osób niepełnosprawnych. Komunikat z badań. Warszawa: Centrum Badania Opinii Społecznej. http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2007/K_169_07.PDF (dostęp: 1.03.2015).
Cervinkova, Hana. 2013. Nauczanie do zmiany społecznej. Uczestniczące badania w działaniu ludzi młodych i zaangażowane badania etnograficzne: studium przypadku. W: B. Gołębniak i H. Kwiatkowska (red.). Nauczyciele. Programowe (nie)przygotowanie. Wrocław: Wydaw-nictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, s. 233–248.
Chodkowska, Maria. 2002. Wielowymiarowość procesu integracji w edukacji i życiu społecznym.
W: M. Chodkowska (red.). Wielowymiarowość integracji w teorii i praktyce edukacyjnej.
Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 23–33.
Chodkowska, Maria, Stanisława Byra, Zdzisław Kazanowski, Danuta Osik-Chudowolska, Moni-ka Parchomiuk i Beata Szabała. 2010. Stereotypy niepełnosprawności. Między wykluczeniem a integracją. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Cogswell, Betty E. 1977. Self-socialization: Readjustment of paraplegics in the community. W: J. Stub-bins (ed.). Social and psychological aspects of disability. Baltimore: University Park Press, s. 123–130.
Deklaracja z Salamanki oraz wytyczne dla działań w zakresie specjalnych potrzeb edukacyjnych przy-jęte przez światową konferencję dotyczącą specjalnych potrzeb edukacyjnych: dostęp i jakość.
Salamanka, Hiszpania 7–10 czerwca 1994 r., UNESCO 1994. http://www.cie.gov.pl/HLP/
files.nsf/a50f2d318bc65d9dc1256e7a003922ed/e379060f76e05f2fc1256e99004acf0b?O-penDocument (dostęp: 1.03.2015).
Dudzińska, Agnieszka (red.). 2012. Uczniowie niepełnosprawni w Polsce 2010 według danych Systemu Informacji Oświatowej 2010. Warszawa: Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom z Ukry-tymi Niepełnosprawnościami im. Hansa Aspergera „Nie-Grzeczne Dzieci”. http://www.
wszystkojasne.waw.pl/sites/default/files/uczniowie_niepelnosprawni_w_polsce_-_dane_sio_
za_2010_r.pdf (dostęp: 1.03.2015).
Dykcik, Władysław (red.). 2003. Pedagogika specjalna. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Firkowska-Mankiewicz, Anna. 2004. Edukacja włączająca – wyzwaniem dla polskiej szkoły. „Szkoła Specjalna” 1(223), s. 19–26.
Forum Polskiego Stowarzyszenia na rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym. http://psouu.org.
pl/forum/topic5-szkola-specjalna-czy-integracja.html (dostęp: 1.03.2015).
Gajda, Magdalena. 2008. Dwugłos w sprawie edukacji. „Integracja” 5(92). http://www.niepelno-sprawni.pl/ledge/x/27040 (dostęp: 1.03.2015).
Gąciarz, Barbara. 2014. Przemyśleć niepełnosprawność na nowo. Od instytucji państwa opiekuńczego do integracji i aktywizacji społecznej. „Studia Socjologiczne” 2(213), s. 15–42.
Goffman, Erving. 2005. Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości (tłum. A. Dzierżyńska i J. To-karska-Bakir). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Grzyb, Barbara. 2013. Uwarunkowania związane z przeniesieniem uczniów niepełnosprawnych ze szkół integracyjnych do specjalnych. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
GUS. 2012a. Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2010/2011. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/e_oswiata_i_wychowanie_2010-2011.
pdf (dostęp: 1.03.2015).
GUS. 2012b. Szkoły wyższe i ich finanse w 2011 r. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. http://
stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/szkoly-wyzsze-i-ich-finanse-w-2011-r-,2,8.
html (dostęp: 1.03.2015).
GUS. 2014a. Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2013/2014. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/oswiata-i-wychowanie--w-roku-szkolnym-20132014,1,8.html (dostęp: 3.03.2015).
GUS. 2014b. Szkoły wyższe i ich finanse w 2013 r. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. http://
stat.gov.pl/download/.../szkoly_wyzsze_i_ich_finanse_w_2013_r.pdf (dostęp: 3.03.2015).
Hulek, Aleksander (red.). 1997. Integracyjny system kształcenia i wychowania. W: A. Hulek. Pe-dagogika rewalidacyjna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 482–493.
Jachimczak, Beata. 2011. Społeczno-edukacyjne uwarunkowania startu zawodowego młodych osób nie-pełnosprawnych. Studium empiryczne z regionu łódzkiego. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Kirenko, Janusz. 2007. Indywidualna i społeczna percepcja niepełnosprawności. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kohl, S.J. 1984. Psychosocial stressors in coping with disability. W: D.W. Krueger and L.B. Collins (eds). Rehabilitation psychology. Rockville MD: Aspen, s. 133–148.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. http://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/2.htm (dostęp:
1.03.2015).
Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzona w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r.
(Dz. U. 2012, nr 0, poz. 1169) http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20120001169 (dostęp: 1.03.2015).
Korzon, Aniela. 2005. Poczucie tożsamości osób niesłyszących. http://www.monografie.pl/ glowna-vspol/monografie_2005/artykuly/akorzon.pdf (dostęp: 1.03.2015).
Kowalik, Stanisław. 2007a. Bariery utrudniające włączanie osób niepełnosprawnych w życie społeczne.
Próba sformułowania nowego podejścia teoretycznego. „Nauka” 3, s. 49–69.
Kowalik, Stanisław. 2007b. Psychologia rehabilitacji. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Kowalik, Stanisław. 2008. Zagubieni w sobie – zagubieni w świecie. Podmiotowe źródła utrudnionej obecności w życiu społecznym osób niepełnosprawnych. W: M. Jaworska-Witkowska i A. Rze-końska (red.). Przeszukiwanie humanistyki. Od inspiracji do inicjacji. Toruń: Wydawnictwo A. Marszałek, s. 110–119.
Krueger, David W. 1984. Psychological rehabilitation of physical trauma and disability. W: D.W. Kru-eger and L.B. Collins (eds). Rehabilitation psychology. Rockville MD: Aspen, s. 278 –289.
Kwiatkowska, Małgorzata. 2003. Kim chciałbyś zostać? W: M. Piszczek (red.). Aktywizacja zawo-dowa uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym i umiarkowanym. Warszawa:
Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej.
Larkowa, Helena. 1987. Człowiek niepełnosprawny. Warszawa: PWN.
Lejzerowicz, Magda i Izabela Książkiewicz. 2012. Osoba z niepełnosprawnością a instytucje po-mocowe. Wrocław: Gaskor.
Lewowicki, Tadeusz. 1997. Indywidualizacja kształcenia. Dydaktyka różnicowa. Warszawa: Wy-dawnictwo Naukowe PWN.
Lorek, Maria i Katarzyna Sośniak. 2010. Ja i my. Program nauczania wraz z indywidualizacją procesu kształcenia i wychowania uczniów klas I–III. Katowice: Wydawnictwo „Elementarz”.
Łukowski, Wojciech. 2008. Wizerunek aktywności zawodowej osób z ograniczeniem sprawności.
Perspektywa biograficzna. Warszawa: Wydawnictwo SWPS „Academica”.
Obwieszczenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie ogłoszenia jedno-litego tekstu rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowa-nych społecznie w specjalniedostosowa-nych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach (Dz. U.
2014, poz. 392).
Ostrowska, Antonina. 2003. Kompetencje społeczne niepełnosprawnych – bariery dorosłości.
W: K. Rzedzicka i A. Kobylańska (red.). Dorosłość, niepełnosprawność, czas współczesny. Na pograniczach pedagogiki specjalnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, s. 51–60.
Ostrowska, Antonina. 1994. Niepełnosprawni w społeczeństwie. Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii PAN.
Ostrowska, Antonina. 2015. Niepełnosprawni w społeczeństwie 1993–2013. Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii PAN.
PENTOR. 2009. Badania wpływu kierunku i poziomu wykształcenia na aktywność zawodową osób niepełnosprawnych. Raport końcowy. Część 1 z 6. http://www.pfron.org.pl/ftp/dokumenty/
Badania_i_analizy/Raport_CZESC_1z6_final.pdf (dostęp: 1.03.2015).
Piotrowski, Konrad. 2010. Wkraczanie w dorosłość. Tożsamość i poczucie dorosłości młodych osób z ograniczeniami sprawności. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Potulicka, Eugenia i Joanna Rutkowiak. 2010. Neoliberalne uwikłania edukacji. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. 2010, nr 228, poz. 1490). http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=
WDU20102281490 (dostęp: 3.03.2015).
Sierpowska, Iwona i Anna Kogut. 2010. Status osoby niepełnosprawnej w polskim systemie prawa.
Wrocław: Wydawnictwo Gaskor.
Stanisławski, Piotr. 2010. Specjalna reforma edukacji. „Integracja. Magazyn dla Osób z Niepeł-nosprawnością, Ich Rodzin i Przyjaciół” 4, s. 22–23.
Sudar-Malukiewicz, Jolanta. 2001. Nauczyciele szkół specjalnych i masowych wobec procesu integracji społecznej osób upośledzonych umysłowo. W: G. Dryżałowska (red.). Paradygmaty i przeobrażenia edukacji specjalnej w świetle dorobku profesora Aleksandra Hulka. Warszawa:
Wydawnictwo Akademickie ŻAK.
Szumski, Grzegorz. 2006. Integracyjne kształcenie niepełnosprawnych. Szanse i granice zmiany edukacyjnej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Tomkiewicz-Bętkowska, Aleksandra i Alicja Krzysztoń. 2007. ABC pedagoga specjalnego. Kraków:
Oficyna Wydawnicza Impuls.
Wolski, Paweł. 2010. Utrata sprawności. Radzenie sobie z niepełnosprawnością nabytą a aktywizacja zawodowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Żółkowska, Teresa. 2008. Osoba z niepełnosprawnością intelektualną w społeczeństwie. Koncepcje a rzeczywistość. W: I. Ramik-Mażewska i G. Leśniewska (red.). Aktywizacja społeczno-zawo-dowa osób niepełnosprawnych ruchowo. Poczucie jakości życia niepełnosprawnych. Szczecin:
„Pedagogium” Wydawnictwo Oddziału Regionalnego Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, s. 12–25.
Żółkowska, Teresa. 2006. Podmiotowość osoby niepełnosprawnej intelektualnie w teorii i praktyce.
W: C. Kosakowski, A. Krause i S. Przybyliński (red.). Dyskursy pedagogiki specjalnej 5:
Pomiędzy teorią a praktyką. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, s. 249–261.
EDUCATION FOR (DIS)ABILITY summAry
In the presented paper, the author attempts to challenge typical thinking about the education system adapted to the needs of people with disabilities. The aim of this article is to prove that the education system in its present form is not the answer to the needs of people with disabilities. The theoretical context of the article mainly constitute the concepts of exclusion and stigmatization (Goffman, 2005), critical pedagogy (Potulicka and Rutkowiak 2010), integration, inclusion and special education, and the medical and social model of disability.
The author argues that the current system of education is education for disability, education, which deepens or preserves disability, preparing for the role of people with disabilities in society.
Based on the analysis of existing data (GUS, PENTOR, CBOS) and studies (Sudar-Malukiewicz 2001; Dudzińska 2012), it can be concluded that the inclusion and inte-gration of the Polish school are absent. Isolation and discrimination are currently still more common for persons with disabilities than integration or inclusion. It was also shown that access to education for people with disabilities is still problematic and it is still one of the most restrictive social barriers.
The author recommends education to be based on the phenomenon of diversity of disability, this phenomenon can be the center of thinking about education, using the experiences of disabled people and their opinions must be a starting point for change, the possibility of reconstruction, or even the reconceptualization of education.
keywords: education, disability, identity, integration, inclusion
85 Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej