(Z artykułu w radzieckim czasopiśmie: »Pod znamieniem marksizmu („J o d sztandarem marksizmu), N r 7 — 8, 1943 r.).
Zgodnie z konstytucją ZSRR podstawę ekonomiczną ZSRR stanowi socja
listyczny system gospodarki i socjalistyczna własność narzędzi i środków pro
dukcji oraz zniesienie wyzysku człowieka przez człowieka. Socjalizm jest wyż
szym szczeblem rozwoju społeczeństwa w porównaniu ze wszystkimi poprzednimi sposobami produkcji i posiada zdecydowaną przewagę nad kapitalistycznym sposobem produkcji.
W warunkach pokojowego budownictwa wyższosc systemu radzieckiego umożliwiła naszemu krajow i zlikwidowanie w najkrótszym historycznie czasie wiekowego, ekonomicznego i technicznego zacofania i osiągnięcie blisko dziesię
ciokroć szybszego rozwoju, niż w podstawowych krajach kapitalistycznych; ta przewaga socjalizmu nad kapitalizmem ujawnia się szczególnie dobitnie w sta
łym wzroście dobrobytu materialnego i poziomu kulturalnego mas pracujących.
W warunkach wielkiej narodowej w ojny wyzwoleńczej z najeźdźcą hitlerow
skim przewaga ustroju radzieckiego pozwoliła obronie ZSRR przed natai ciem zezwierzęconego wroga, pokrzyżować wszystkie jego plany, zadać mu ciosy o niebywałej sile i kroczyć nieugięcie ku ostatecznemu rozgromieniu hitlerow
skiej machiny wojennej. Gospodarka socjalistyczna wyszła z honorem ze wszy
stkich doświadczeń w ojn y; niezachwiana moralna i polityczna jedność społe
czeństwa radzieckiego, wyrosła na gruncie panowania socjalistycznego sposobu wytwarzania w ZSRR, doprowadziła do przekreślenia wszystkich awanturniczych nadziei hitlerowców na rozłam między robotnikami a chłopami, na wybuch waśni i walk narodowościowych w ZSRR. U strój radziecki uratował ZSRR w okresie najcięższych doświadczeń, jakie przypadły mu w udziale.
Badając socjalistyczny sposób produkcji — zarówno proces przygotowania jego podwalin, ja k i podstawowe jego cechy — trzeba przede wszystkim w y
jaśnić charakter praw ekonomicznych socjalizmu. Kluczem do zrozumienia
■ charakteru praw ekonomicznych socjalizmu jest bogate doświadczenie, dostar
czone przez praktykę socjalistycznego budownictwa, podsumowane i teoretycz
nie uogólnione w pracach Lenina i Stalina oraz w uchwałach p a rtii.
Wiadomo, że rozmaitej maści wrogowie socjalizmu usiłowali rozciągnąć na gospodarkę socjalistyczną prawa gospodarki kapitalistycznej. W szkodliwych, kontrrewolucyjnych celach wypaczali oni w sposób oszczerczy charakter sto
sunków socjalistycznych w ZSRR, fałszowali je przemalowując na modłę sto
sunków kapitalistycznych. '
Wystarczy wskazać na wrogą teorię, według której w ZSRR socja i- styczne przedsiębiorstwa, handel, pieniądz, banki itp . są kategoriami o rzekomo
„kapitalistyczno - państwowym” charakterze. Burżuazyjni restauratorzy
kapita-liz m u wszelkich odcieni szerzyli ja d n ie w ia ry w zwycięstwo socjakapita-lizmu, głosząc, że te same niezmienne praw a ka p ita listyczne j gospodarki, które działały daw
n ie j, zachowały swą moc również za w ładzy radzieckiej i że wszelka próba naruszenia tych praw może jedynie doprowadzić do wstrząsów gospodarczych.
To wrogie stanowisko zostało całkowicie rozbito przez W K P (b ) pod wodzą S ta lin a i zdemaskowane przez bogate doświadczenie budownictw a socjalistycz
nego, przez wielkie, na miarę światową, historyczce zwycięstwa socjalizmu.
Jeśli idzie o charakter ekonomicznych praw socjalizm u, to w ykła d y z dzie
dziny ekonomii p o lityczn ej, ja k również program y i pomoce naukowe zaw ierały istotne błędy i b ra ki. Nierzadko można ta m było napotkać powierzchowne, a co za ty m idzie niesłuszne, stanowisko, że skoro w ią z z lik w id a c ją ka p ita lizm u zniesione zostały właściwe te j fo rm a c ji prawa, nie ma i nie może być w so cja li
stycznym systemie gospodarki narodowej żadnych p ra w ekonomicznych. Często na w ykładach ekonomii politycznej zagadnienia socjalistycznego sposobu p ro d u k c ji oświetlano, jeżeli chodzi o poszczególne rozdziały, w tzw. „dygresjach”
bardzo powierzchownych i prym ityw n ych . W szystko koniec końców zmierzało do tego, by wykazać, że je śli w warunkach ka p ita lizm u istn ie ją takie a takie w arunki, ta kie a takie praw a, lub takie a takie kategorie ekonomiczne - to w radzieckim systemie gospodarki tego wszystkiego me' ma, wszystko dzieje się na odw rót. Tak np. po rozdziale o praw ie wartości następowała „d y g re s ja ” wykazująca, żc w warunkach radzieckich praw o to me ma zastosowania. Ponie
waż tego ro d za ju „dygresje” następowały po k a ż d y m z p ra w ka p ita lizm u , studenci dochodzili do przekonania, że w warunkach socjalizm u w ogóle nie może być m owy o działaniu jakichkolw iek praw ekonomicznych.
To głęboko błędne stanowisko uniem ożliwiło, w istocie rzeczy, zrozumienie rzeczywistych stosunków zachodzących w warunkach radzieckiego systemu gospodarki narodowej, gdyż tam, gdzie nie ma praw , gdzie rozw ój nie odbywa się zgodnie z praw am i, nie ma również miejsca dla nauki. U podstaw poglądu, że w w arunkach socjalizmu nie ma miejsca na działanie p ra w ekonomicznych, leżał niem arksistowski p u n k t widzenia, jakoby za praw a ekonomiczne można
ry s ty k a pra w ekonomicznych je st zupełnfe uzasadniona, jesh idzie o prawa k a b a lis ty c z n e całkiem zaś nieuzasadniona, gdy mowa o prawach ekonomicznych w S e Podobne ujęcie zagadnienia jest poniekąd nawrotem do tzw. ograniczonej in te rp re ta c ji przedm iotu ekonomii p o lityczn ej, według k tó re j ekonomia p o li- m tu p re ta cj p ty lk o ugtroj u kapitalistycznego,
tyczna za jm u je się badaniem y
' W rzeczywistości prawdą elementarną jest, że społeczeństwo, bez względu na i ego form ę, ro z w ija się według określonych p ra w w yn ika ją cych z obie
k ty w n e j konieczności. Ta obiektywna' konieczność p rze ja w ia się rozmaicie w różnorodnych warunkach te j czy innej fo rm y społecznej. W warunkach
; ■ „ ta działa jako żywiołowe praw o ekonomiczne, wystę-p S f r t i e t l T t z o n y m mnóstwie odchyleń, w wystę-postaci k a ta s tro f i kataklizm ów
niweczące siły wytwórcze. W zupełnie odmienny sposób działa na konieczność w warunkach socjalistycznego sposobu p ro d u k c ji.
obiektyw - Działa
ona tu iako praw o ekonomiczne określone przez całokształt zewnętrznych i w e ^ ę tS n y c h " w arunków istn ie n ia tego społeczeństwa wszystkich h .s to ^ c z
„ vch przesłanek jego ro z w o ju ; jest to obiektyw na konieczność — p o z n a przez ludzi, obiektyw na konieczność, któ ra przeszła poprzez świadomość i wolę lu d zi - budowniczych socjalistycznego społeczeństwa oraz przewodzącej kie ra ją c e j siły tego społeczeństwa - państwa radzieckiego, Wszechz wiązkowe j
P a rtii K om unistycznej, któ ra nadaje kierunek całej działalności mas
pracują-CytA zatem praw a ekonomiczne socjalizm u w y p ły w a ją z rzeczywistych w a ru n ków życia materialnego społeczeństwa socjalistycznego, ze wszystkich w e w n ę a j nych i zewnętrznych w arunków jego rozw oju. Praw a te re a liz u ją się jednak J e żywiołowo nie samorzutnie, lecz ja ko praw a ju ż poznane, świadomie stosowane i wykorzystyw ane przez państwo radzieckie w praktyce budowmc w
socjalistycznego. . . .
Społeczeństwo socjalistyczne nie bierze na siebie obowiązku
runków odziedziczonych po przeszłości, wręcz .przeciwnie stawia sobie zazadam e aktyw ną ich zmianę, częstokroć do samycli podstaw, zgodnie z zasadniczym zada
niem zbudowania socjalizmu i dalszego ro zw o ju ku wyzszej fazie kom unizm u L . nomiczne praw a socjalizm u w cielają się w życie poprzez zorganizowaną działalność budowniczych społeczeństwa socjalistycznego, działalność, zmierzającą do o a c słonych z' góry obranych celów i osiągającą z g ó ry nakreślone rezultaty.
Na ty m polega zasadnicza różnica pomiędzy praw am i socjalizm u a praw am i
ka p ita lizm u . . „ .
Engels, m ając na m yśli społeczeństwo socjalistyczne, pisał w „A n ti-D u h rm g u : .„Otaczające lu d z i w a ru n k i ich życia, które dotąd nad m m i panowały, po padają w zależność i pod kon tro lę ludzi, k tó rz y po raz pierwszy stają się pra w d ziw ym i i świadomymi panam i p rz y ro d y , ponieważ stają się panam i w a snych stosunków społecznych, i to w ty m samym stopniu, w ja k im się m m i stają.
P raw a kierujące ich własną działalnością społeczną, które dotąd przeciwsta
w ia ły się ludziom ja ko obce, panujące nad m m i praw a p rz y ro d y , są zu
pełnie świadomie przez nich wykorzystyw ane, a więc podporządkow ują się ich w ładzy B y t społeczny, k tó ry dotąd w ydaw ał się ludziom czymś ja k gdyby z góry danym przez przyrodę i historię, staje się ich własnym, nieskrępowanym dziełem. Obiektywne, obcą siły, które dotąd panowały nad historią, 'przechodzą pod kontrolę człowieka ja k o takiego. D opiero od te j c h w ili ludzie zaczną zu
pełnie świadomie tw orzyć sw oją historię, dopiero odtąd uruchomione przez n i s iły społeczne będą w przeważającym i coraz większym stopniu daw ały pożą
dane Pdla nich sku tki. Będzie to skokiem ludzkości z królestw a konieczność w królestw ie wolności” ( A n ti-D u h rin g , w yd. niem. str. 278).
Zagadnienie charakteru p ra w ekonomicznych s o c ja liz m u ' wiąże się, oczy
wiście, z zagadnieniem r o l i g o s p o d a rc z e j p a ń s tw a ra d z ie c k ie g o .^ W całym życiu społeczeństwa, a więc również i w życiu gospodarczym państwo radzieckie odgryw a zasadniczo inną rolę niż wszelkie inne państwa. N ie k tó rz y powierz chowni obserwatorzy, ja k np. lic z n i zagraniczni publicyści i ekonomiści,
usiło-w a li sprousiło-wadzić całą tę różnicę jedynie do ilościousiło-wej, do tego, że państusiło-wo radzieckie ja k o b y „w większym stopniu in g e ru je ” w życie gospodarcze niż inne współczesne państwa. Rzecz jasna, że nie w yczerpuje to b y n a jm n ie j spra
wy. Idzie tu o istotną różnicę jakościową, o zasadniczo inną rolę państwa w warunkach socjalizmu, w porów naniu z w szystkim i poprzednim i sposobami p ro d u k c ji.
W iadomo, że w warunkach ka p ita lizm u ingerencja państwa, i to bardzo poważna, w życie gospodarcze jest zjawiskiem dość częstym. Jeśli sięgniemy do h is to rii, to wystarczy przypom nieć rolę państwa w procesie pierw o tn e j akum ulacji. M a ją c na względzie k ro k i przedsięwzięte przez państwo w te j epoce pisał M arks, że przemoo staje się akuszerką starego społeczeństwa brzemiennego w nowe. Jeśli mowa o współczesności, to w ystarczy wskazać na rozm aite posunięcia wszystkich k ra jó w biorących udział w ostatniej w ojnie, skierowane do podporządkowania życia gospodarczego zadaniom związanym z p ro wadzeniem w o jn y.
B yło b y zatem rzeczą śmieszną i niedorzeczną zaprzeczać, że w warunkach ka p ita lizm u państwo może odgrywać i faktycznie odgryw a poważną rolę w ży
ciu gospodarczym. Rola ta nie wykracza jednak poza ram y nakreślone przez fa k t, że cała gospodarka jest domeną p ry w a tn e j własności i opiera się na p ry w a tn e j własności środków p ro d u k c ji znajdujących się w rękach k a p ita li
stów. Państwo może ingerować i faktycznie ingeruje w ich działalność; inge
rencja ta p rzyb ie ra niekiedy dość znaczny charakter i dokonuje się w interesie pewnych g ru p pryw a tn ych właścicieli, z uszczerbkiem dla innych. A le charakter te j in g e re n cji jest ta ki, że ogólna podstawa panowania p ry w a tn e j własności pozostaje nienaruszona.
W warunkach socjalizm u ro la gospodarcza, znaczenie i fu n k c je państwa są w rękach całego społeczeństwa, stanowią własność socjalistyczną, decydu
jąca zaś masa środków p ro d u k c ji stanowi mienie ogólnonarodowe, czyli należy do państwa radzieckiego. W związku z ty m państwo socjalistyczni 's p e łn ia cały szereg fu n k c ji i zadań, które z n a tu ry swej są obce każdemu
innem u państwu.
Państwo radzieckie jest potężną siłą gospodarczą. W y k o n u je ono olbrzym ią gospodarczo ,- organizacyjną pracę, obejmującą wszystkie dziedziny ro zw o ju społeczeństwa. Planowa realizacja zadań gospodarstwa narodowego, prowadzenie ogólnonarodowej ew idencji i k o n tro li nad m iarą p ra cy i stopą konsum cji, zaspo
kojenie gospodarczych potrzeb obrony k ra ju , ochrona własności społecznej - ju ż to wyszczególnienie najważniejszych fu n k c ji daje wyobrażenie o zasięgu i zna
czeniu pracy, wykonywanej przez państwo radzieckie w socjalistycznym systemie gospodarstwa narodowego.
Jest to olbrzym ia praca zarówno w warunkach pokojowego budownictw a go
spodarczego, ja k i w warunkach w o jn y. T a k w ielkie przedsięwzięcie, ja k przenie
sienie bazy przem ysłowej na wschód, ewakuacja w ielu setek przedsiębiorstw na tereny wschodnie, założenie tam w ie lk ie j liczby nowych przedsiębiorstw, stworze:
nie d'la nich bazy surowcowej, zaopatrzenie ich w siłę roboczą, k a d ry — wszystko to byłoby absolutnie niemożliwe w warunkach istnienia p ry w a tn e j własności
środ-ków p ro d u k c ji. T ylko wyższość u s tro ju radzieckiego um ożliw iła skuteczne rozw ią
zanie zadań o ta k ie j skali i ta k w ie lk im znaczeniu.
Zrozumieniem is to ty i rzeczywistego charakteru p ra w ekonomicznych socjaliz
mu w inno być przesiąknięte nauczanie po lityczn ej ekonomii socjalizm u od po
czątku do końca, zarówno części dotyczącej okresu przygotow yw ania podstaw so
cjalistycznego sposobu w ytw arzania, ja k i części poświęconej zasadniczym cechom socjalizmu.
P rz y omawianiu okresu przygotow yw ania podstaw u s tro ju socjalistycznego należy mieć na uwadze, że gigantyczne przem iany, które zapew niły zwycięstwo socjalizm u w ZSR R , mianowicie — u p rz e m y s ło w ie n ie k r a j u i k o le k t y w iz a c ja g o s p o d a rs tw a w ie js k ie g o — s ta n o w iły p r a w a s o c ja lis ty c z n e g o r o z w o ju naszego s p o łe c z e ń s tw a . Po zwycięstwie w ładzy radzieckiej w naszym k ra ju naród sowiecki stanął wobec zadania przekształcenia Z S R R z k ra ju rolniczego o słabo rozw inię
ty m przemyśle i słabej bazie technicznej w k ra j przem ysłowy o w ysokim pozio
mie technicznym i gospodarczym. Zagadnienie to stanęło przed narodem radzieckim nie ja ko takie, które może być rozwiązane w ten lub in n y sposób, lecz ja ko za
gadnienie, pozostawiające ty lk o jeden sposób rozwiązania: trzeba było realizować, i to w szybkim tempie, socjalistyczne uprzem ysłowienie ZSR R .
Bez uprzem ysłowienia k ra ju byłoby niemożliwe zwycięstwo socjalizm u w ZSR R , k tó ry b y łb y skazany na utra tę swej państwowej niezależności i stałby się zdoby
czą obcych najeźdźców. Przebieg w o jn y z h itle ro w skim i Niemcami w ykazał d obit
nie, Że Związek Radziecki nie m ógłby się ostać uzbrojonemu od stop do głów w rogowi, gdyby nie realizacja stalinowskiego program u socjalistycznego uprzem ysłowienia, k tó ry zapew nił stworzenie wysoko rozw iniętej bazy przem y
słowej, zabezpieczającej zaopatrzenie a rm ii w współczesny sprzęt w ojenny, w roz
miarach, ja k ic h wymaga nowoczesna wojna.
T a k więc, socjalistyczne uprzemysłowienie stanowiło praw o socjalistycznego ro zw o ju radzieckiego społeczeństwa. P a rtia i klasa robotnicza w porę zrozum iały tę konieczność ekonomiczną, a państwo radzieckie doceniło je j wagę, stała się ona, podstawą generalnój lin ii W K P (b ) i w ładzy radzieckiej w dziedzinie budownictwa socjalistycznego.
Zupełnie ta k samo przedstawia się sprawa z kolektyw izacją rolnictw a. S ta lin podkreślał niejednokrotnie, że władza radziecka nie może na dłuższą metę opierać się na dwóch odmiennych podstawach: z jednej strony na w ie lk im przemyśle ma
szynowym, z d ru g ie j zaś — na drobnym rozproszkowanym gospodarstwie chłops
kim . Trzeba było dokonać olbrzymiego przew rotu rewolucyjnego i wprowadzić wielom ilionowe chłopstwo na to ry w ielkiego, kolektywnego gospodarstwa, o p a r
tego na społecznej własności i zbiorowej pracy oraz na szerokim zastosowaniu na
u k i i te ch n iki W gospodarstwie rolnym .
Zwycięstwo ko le k ty w iz a c ji i lik w id a c ja kułactw a ja k o klasy b y ły try u m fe m socjalizm u na wsi, zniweczeniem p rzyczyn pow odujących wyzysk człowieka przez człowieka. W w arunkach narodowej w o jn y wyzwoleńczej olbrzym ia przewaga go
spodarki kołchozowej zagwarantowała rozstrzygnięcie problem u żywnościowego w w y ją tk o w o ciężkich warunkach, kie d y w rogow i udało się przejściowo zawład
nąć n ie k tó ry m i ważnymi okręgami ro ln iczym i k ra ju .
T ak więc kolektyw izacja gospodarstwa w iejskiego była prawem socjalistycz
nego ro zw o ju naszego społeczeństwa.
T ak oto przedstawia się sprifw a praw gospodarczych, któro badamy ro z p a tru ją c okres przygotow ania podstaw u s tro ju socjalistycznego. Są to ekonomiczne praw a socjalizm u; różnią się one zasadniczo swym charakterem, treścią, sposo
bem działania od p ra w ekonomicznych kapitalizm u. Taka sama je st istota tych pra w ekonomicznych, które napotykam y ro z p a tru ją c zasadnicze cechy socja
listycznego sposobu p ro d u k c ji.
W iadomo, że społeczeństwo socjalistyczne nie może ro zw ija ć się bez p la n o w e g o k ie r o w a n ia g o s p o d a rk ą n a ro d o w ą , że socjalizm i p la n to pojęcia nierozdzielne, że u podstaw naszego rozw oju gospodarczego leży plan. S ocjalizm bez planu jest nie do pomyślenia. Planowe kierowanie . gospodarką jest absolutną koniecznością ekonomiczną dla społeczeństwa socjalistycznego.
W w a ru n ka ch -ka p ita lizm u planowa działalność gospodarki narodowej jest . nie do urzeczywistnienia, gdyż ka p ita lizm opiera się na p ry w a tn e j własności środków p ro d u k c ji. P ryw a tn a własność stwarza konkurencję. Rozdziela ona, rozprasza po
szczególne części organizmu gospodarczego k ra ju , które, z jednej strony, z n a jd u ją się w ścisłej ekonomicznej współzależności, z d ru g ie j zaś — stanowią samo
dzielne i niezależne jednostki. W gospodarce ka p ita listyczne j p anuje żyw ioł, anarchia w p ro d u k c ji, ślepe praw a ryn ku , które d y k tu ją te czy inne posunięcia poszczególnym kapitalistom , czy poszczególnym przedsiębiorstwom, poprzez waha
nia cen, zmianę warunków zbytu itp .
Zupełnie inaczej wygląda socjalistyczny system gospodarki narodowej. Spo
łeczna własność środków p ro d u k c ji zespala gospodarkę w niepodzielną całość.
W tych warunkach gospodarka k ra ju może ro zw ija ć się ty lk o według p la n u ; ekonomika socjalistyczna nic może istnieć i ro zw ija ć się inaczej niż na podstawie planu, obejmującego całość gospodarki narodowej. Planow y charakter gospodarki socjalistycznej w yn ik a z uspołecznienia środków p ro d u k c ji. D la socjalistycznego społeczeństwa ogólnonarodowy p la n gospodarczy stanowi taką samą konieczność, ja k dla człowieka zaspokajanie jego najbardziej palących potrzeb.
A zatem dla socjalizm u planowo funkcjonow anie gospodarki jest czymś nieza
leżnym od życzeń i woli. Jest ono obiektywną koniecznością, gospodarczą.
Jako in n y p rz y k ła d może służyć p o d z ia ł „ w e d łu g p r a c y ” . Przew odnia zasada życia społecznego w warunkach socjalizm u brzm i: od każdego według jego zdol
ności, każdemu. Według jogo pracy. W społeczeństwie socjalistycznym nie istnieje wyzysk, panuje tu .społeczna własnosc srodkow p ro d u k c ji. Jest to społeczeństwo znajdujące się na określonym poziomie ro zw o ju sił wytw órczych — poziomie do
statecznie wysokim, by można było społeczeństwem ty m kierować, b y można było przekazać s iły wytwórcze w ręce społeczeństwa ja ko całości i znieść wyzysk, lecz nie dość w ysokim , by moc zapewnie ta k wysoką wydajność pracy, taką o b fi
tość produktów , ja k ie są konieczne do zrealizowania zasady podziału według potrzeb, do całkowitego zaspokojenia w szystkich potrzeb ludzkich.
Zagadnienie sprowadza się tu do tego, ja k w danych obiektyw nych warunkach istnienia społeczeństwa socjalistycznego w inien być zorganizowany podział. Na pytanie to można dać ty lk o jedną odpowiedz: podział w in ie n się dokonywać w oparciu o zasadę pracy — p ro d u k ty należy dzielić między członków
społe-czeństwa odpowiednio do ilości i jakości włożonej przez każdego pracy. Jeże r- byśmy w zięli ja ką ko lw ie k inną zasadę podziału, np. rów ny podział według potrzeb itd ., społeczeństwo nie mogłoby istnieć i ro zw ija ć się normalnie.
A zatem podział według zasady p ra cy stanowi dla społeczeństwa socjalis ycz- nego obiektyw ną konieczność gospodarczą.
A n a liza powyższych p rzykładów jeszcze raz potw ierdza nasz wniosek, ze spo
łeczeństwo socjalistyczne żyje i ro z w ija się w edług określonych. p ra w ekonomicz
nych U podstaw tych p ra w leży obiektyw na konieczność gosp tu je całokształt obiektyw nych w arunków życia społeczeństwa.
*
J a k przedstawia się w warunkach socjalizm u zagadnienie praw i kategorii działać^ącycrw poprzednich sposobach p ro d u k c ji! W dotychczasowej p ra k ty c nauczania w programach i podręcznikach b y ł szeroko rozpowszechniony zupc m błędny pogląd ja ko b y ju ż od pierwszego dnia re w o lu c ji socjalistycznej wszystki praw a f kategorie kapitalistyczne tra c iły swą moc i przestawały działać. Rzecz msna że sprawa ta jest znacznie bardziej skomplikowana.
‘ w ’ szczególności w praktyce nauczania i w podręcznikach zakorzenił się błędny p o l d k o C w socjalistycznej ekonomice nie było miejsca dla p r a w a w a rto s c u B & W U W j J k sprzeczny » liczn ym i w ypowiedziam i klasyków m .rksrzm u
i f £ £ * s e c W i a d o m o . *
działać n . długo przód powalaniem kep.tal.zm u, Engela
M , do G tvsieey la t. Po obaleniu k a p ita liz m u społeczeństwo socjalistyczne w postaci państwa opanowało praw o wartości i świadomie w y k o r z y a ^ je ^ e g o mechanizm (pieniądz, handel, ceny itd .) w interesie socjalizmu. d l . planowego
- warunkach socjalizm u mc o d g ry w a ł, żadąci Pogląo, ju k o y i duchem marksistowsko - leninow skiej eko-r 0 ll’ .je l ^ ^ i ' p o w s z e c h . ń e znanych w ypow iedzi M aeko-rksa i Engelsa nomu i y r0 zum ieli oni doskonale, iż sprawa jest bardziej skomplikowana.
wskazuje na to ze rozum ieli om o i _ automatycznie,
K la syko m m arksizm u obca była mysi, jam m y i « W n ita liz m u w sposób mechaniczny, mogło zniknąć natychm iast po p rzejściu od kapitalizm do socjalizmu.
W K r y t y c e p r o g r a m u g o ta js k ie g o M arks, m ając na względzie socjalizm -
W K r y t y c e p r o g r a m u g o ta js k ie g o M arks, m ając na względzie socjalizm -