Z w y c ię s tw o B lo k u D e m o k ra ty c z n e g o w w y b o ra c h s ty c z n io w y c h z a m k n ę ło je d e n e ta p r o z w o ju P o ls k i p o w o je n n e j: e ta p w a lk i o fo r m a ln o - p o lity c z n ą s ta b iliz a c ję w k r a ju . T e n e ta p je s t z a k o ń c z o n y — z a k o ń c z o n y z w y c ię s k o d la o b o zu d e m o k r a c ji lu d o w e j.
T a s ta b iliz a c ja m u s i stać się d la ru c h u ro b o tn ic z e g o , m ię d z y in n y m i, o k re s e m p o g łę b ie n ia a n a liz y te o re ty c z n e j o b e cn e j rz e c z y w is to ś c i, o k re s e m n ie z w y k le in te n s y w n e j p ra c y id e o w e j. R u c h ro b o tn ic z y s z c z y c ił się zawsze, że je s t ru c h e m o p a rty m o n a u k o w ą te o rię , o n a u k o w ą a n a liz ę sp o łe c z e ń s tw a , o n a u k o w e m y ś le n ie .
P r a k ty k a o s ta tn ic h l a t naszej p ra c y i w a lk i — choć n ie zaw sze to w a rz y s z y ła je j r ó w n ie in te n s y w n a p ra c a te o re ty c z n a b y ła ściśle z w ią z a n a z tą n a u k o w ą tr a d y c ją ru c h u ro b o tn ic z e g o . N ie d a w a liś m y d o tą d te o re ty c z n e g o u o g ó ln ie n ia naszej p ra k ty c z n e j p ra c y . A le p r a k t y k a ta w y r a s ta ła z z a s a d n ic z y c h k o n c e p c ji te o re ty c z n y c h , ja k ie p r z y ją ł lu c h lo b o tn ic z y w c ią g u l a t s w e j w a lk i i p ra c y , z z a s a d n ic z y c h n a s ta w ie ń , k tó r e s ta ły się w s p ó ln y m d o b re m o g ó łu a k ty w is tó w r u c h u ro b o tn ic z e g o w c ią g u w ie lo le tn ic h z m a g a ń i p ra c y id e o w e j m in io n e g o o k re s u . P r a k ty k a nasza zaw sze o p ie ra ła się o n a u k o w ą - to je s t m a rk s is to w s k ą a n a liz ę naszego s p o łe c z e ń s tw a i s ił, ja k ie w n im d z ia ła ją . J e ś li w b u r z liw y m o k re s ie w o jn y i p ie rw s z e g o o k re s u p o w o je n n e g o , w k a le jd o s k o p ie z m ia n , n a s tę p u ją c y c h je d n a po d r u g ie j, te o r ia n ie zaw sze n a d ą ż a ła za p r a k t y k ą - to je d n a k ta p r a k t y k a zaw sze o p ie ra ła się o s o lid n y d o ro b e k te o m , m e tr a c iła n ig d y spod n ó g g r u n t u te j te o r ii.
Obecnie chodzi
ousunięcie dysproporcji
p o m ię d z y n a s z y m i o s ią g n ię c ia m i p r a k ty c z n y m i a naszą te o rią , o m a r k s is to w s k ie o ś w ie tle n ie c a ło k s z ta łtu n o w e j rz e c z y w is to ś c i p o ls k ie j.
S ta ie dziś n rz e d n a m i, p rz e d ru c h e m ro b o tn ic z y m , z a g a d n ie n ie a n a liz y te o re ty c z n e j o b lic z a tego, co p r z y w y k liś m y n a z y w a ć „ p o ls k ą d ro g ą r o z w o ju “ , tre ś c i sp o łe czne j, tre ś c i g o sp o d a rc z e j, p o lity c z n e j, k u lt u r a ln e j tC j z ^ a ł o k s z t e ł S ^ e g o 0 o lb rz y m ie g o k o m p le k s u z a g a d n ie ń c h c e m y dziś
, 1W, ip d n o ' z a g a d n ie n ie a p a ra tu p a ń s tw o w e g o w u s tr o - s to s u n k u te g o a p a ra tu do .nas lu d o w y c h , w re s a - S e - z a g a d n ie n ie n ie b e z p ie c z e ń s tw a b iu r o k r a ty z m u .
C h cą c w ię c sobie u z m y s ło w ić s p e c y fic z n e w ła ś c iw o ś c i „ p o ls k ie j d ro g i“ m u s im y p rze d e w s z y s tk im p rz y p o m n ie ć p e w n e za sa d n icze te z y m a r k s is to w s k ie j te o r ii p a ń s tw a .
P rz e d w o jn ą m ie liś m y w r u c h u r o b o tn ic z y m d w ie za sa d n icze k o n c e p c je p a ń s tw a i p rz e ję c ia w ła d z y p a ń s tw o w e j p rz e z k la s ę ro b o tn ic z ą .
P ie rw s z a k o n c e p c ja — re p re z e n to w a n a p rz e d e w s z y s tk im p rz e z k o m u n is tó w — n a w ią z y w a ła do t e o r ii p a ń s tw a i te o r ii r e w o lu c ji, w y p ra c o w a n e j p rz e z M a rk s a i E n g e lsa , o d n o w io n e j i p o g łę b io n e j p rz e z L e n in a oraz w p ó ź n ie js z y m o k re s ie p rz e z S ta lin a . T a te o r ia s tw ie rd z a , ze k a ż d e p a ń s tw o je s t p a ń s tw e m ja k ie jś k la s y sp o łe c z n e j — a lb o ja k ic h ś k la s społecz
n y c h . W s z y s tk ie d o ty c h c z a s o w e p a ń s tw a — to p a ń s tw a k la s w y z y s k u ją cych , s k ie ro w a n e p rz e c iw k o k la s o m w y z y s k iw a n y m i u c is k a n y m . Z a d a n ie m k la s y ro b o tn ic z e j je s t z d o b y ć w ła d z ę w p a ń s tw ie d la d o k o n a n ia p r z e w r o tu społecznego, d la z n ie s ie n ia w y z y s k u c z ło w ie k a p rz e z c z ło w ie k a . P o ra z p ie rw s z y p a ń s tw o m a t u w y s tą p ić ja k o p a ń s tw o k la s d o tą d w y z y s k iw a n y c h p rz e c iw k o k la s o m w y z y s k u ją c y m , ja k o n a rz ę d z ie n ie u t r w a l i n ia w y z y s k u , lecz l ik w id a c ji w y z y s k u n a zawsze.
T e j r o l i n ie m o że je d n a k s p e łn ić — t a k m ó w i te o r ia m a rk s is to w s k a
— p a ń s tw o d o tych cza so w e , p a ń s tw o , k tó r e s łu ż y ło w ie lk ie m u k a p ita ło w i i o b s z a rn ic tw u . T re ś ć s p o łe czna b o w ie m te g o p a ń s tw a , je g o c h a ra k te r ja k o n a rz ę d z ia w y z y s k iw a c z y p rz e c iw k o w y z y s k iw a n y m z n a jd u je w y ra z n ie t y lk o w je g o u s ta w a c h ( k tó re m o ż n a z m ie n ić ), n ie t y lk o w je g o b u d o w ie ( k tó rą z m ie n ić je s t z n a c z n ie tr u d n ie j) , le cz w a p a ra c ie w ła d z y b ę d ą c y m w ła ś c iw y m ją d re m p a ń s tw a , w ż y w y c h lu d z ia c h , k tó r z y tw o r z ą te n a p a ra t, k tó r z y s k ła d a ją się n a je g o rz e c z y w is to ś ć . J a k iś in s p e k to r p r a c y c zy le k a rz w s z p ita lu p a ń s tw o w y m n a w e t w p a ń s tw ie k a p ita lis ty c z n y m m o że b y ć s o c ja lis tą , a za ra ze m s p e łn ia ć s u m ie n n ie sw e o b o w ią z k i s łu ż b o w e . A le in s p e k c ja p ra c y c zy s z p ita ln ic tw o — to
uboczne
fu n k c je p a ń s tw a , n ie o k re ś la ją c e je g o tre ś c i sp o łe czne j i n ie d e c y d u ją c e o m e j.F u n k c ja
istotna
p a ń s tw a — to u tr z y m a n ie , ja k m ó w i M a r k s„aparatu uzbrojonych ludzi“:
w o js k a , p o lic ji, s tr a ż y w ię z ie n n e j, w s z e lk ic h f o r m a c ji z b ro jn y c h , k tó r y c h tre ś ć i sens is tn ie n ia — to„utrzymanie ładu i porządku“,
o c z y w iś c ie — ła d u i p o rz ą d k u o k re ś lo n e j k la s y — k la s y p a n u ją c e j w d a n y m p a ń s tw ie . T e n a p a ra t n a s ta w io n y je s t n a s łu ż e n ie o k re ś lo n e j k la s ie — lu b o k re ś lo n y m k la s o m — ime może
isc na s łu ż b ę in n y c h k la s , n a w e t je ś lib y te k la s y w d ro d z e le g a ln e j z d o b y ły , p o w ie d z m y , w ię k s z o ś ć p o s łó w w p a rla m e n c ie . N ie m o że d la te g o , ze w ła dza g o s p o d a rcza p o z o s ta je n a w e t w te d y — w t y m h ip o te ty c z n y m , g r a - ty c z n ie ra c z e j n ie p ra w d o p o d o b n y m w y p a d k u — w r ę k u k la s p o s ia d a ją cy c h , k la s w y z y s k u ją c y c h . N ie m o że d la te g o , że a p a ra t w ła d z y p a ń s tw a w y z y s k iw a c z y je s t w y o d rę b n io n y , o d o s o b n io n y o d sp o łe c z e ń s tw a , od n a r o d u od m a s lu d o w y c h , s ta n o w ią c y c h o lb r z y m ią w ię k s z o ś ć n a ro d u , a n - to m ia s t z w ią z a n y ja k n a jś c iś le j — p o c h o d z e n ie m s w y c h n a jw y ż s z y c h i ś re d n ic h k ie r o w n ik ó w , id e o lo g ią , w ja k ie j je s t w y c h o w a n y i w y tre s o w a n y , p e rs p e k ty w a m i, ja k ie s tw a rz a d la s w y c h p r a c o w n ik ó w — w ła ś n ie z k la s a m i p o s ia d a ją c y m i, k la s a m i w y z y s k u ją c y m i. T e n a p a ra t z n a jd z ie w te d y d ro g i i ś ro d k i, a b y tę w ię k s z o ś ć w te n cz y in n y sposob s p a ra liż o w a ć i u n ic e s tw ić . N a jc z ę ś c ie j zaś, po p ro s tu n ie d o p u ś c i do j e j p o w s ta n ia .^S tą d m a r k s iś c i w y c ią g n ę li w n io s e k : k la s a ro b o tn ic z a m o że z w y c ię z y c t y l k o w d ro d z e z b ro jn e j r e w o lu c ji, k tó r a z d ru z g o c e d o ty c h c z a s o w y a p a r a t p a ń s tw o w y i n a je g o m ie js c e p o s ta w i in n y a p a ra t, s w ó j, z ło z o n y z l u
-d z i o -d -d a n y c h bez re s z ty s p ra w ie k la s y ro b o tn ic z e j, s p ra w ie z n ie s ie n ia w y z y s k u c z ło w ie k a p rz e z c z ło w ie k a . T e n a p a ra t b ę d z ie is t n ia ł t a k d łu g o , ja k d łu g o n a te re n ie k r a ju , w k t ó r y m d o k o n u je się r e w o lu c ja s o c ja li
s ty c z n a , b ę d ą is tn ia ły re s z tk i d a w n y c h k la s w y z y s k u ją c y c h , w z g lę d n ie ja k d łu g o b ę d z ie is tn ia ło d o k o ła te g o k r a j u o to c z e n ie k a p ita lis ty c z n e , z m ie rz a ją c e do p rz y w ró c e n ia u s tr o ju k a p ita lis ty c z n e g o w szę d zie , g d z ie ju ż z o s ta ł on o b a lo n y . A le te n a p a ra t p a ń s tw o w y , te n a p a ra t u z b ro jo n y c h lu d z i b ę d z ie — po r a z p i e r w s z y w h i s t o r i i — a p a ra te m , s łu ż ą c y m n ie w y z y s k iw a c z o m , lecz ty m , k tó r z y d o tą d b y l i w y z y s k iw a n i, b ę d z ie — z n ó w po ra z p ie rw s z y w h is t o r ii — dą żyć do te g o , a b y z n ik ły w s z e lk ie ś la d y w y z y s k u , a w ra z z t y m i ś la d a m i i p o trz e b a ta k ie g o a p a ra tu p a ń s tw o w e g o , o d rę b n e g o a p a ra tu u z b ro jo n y c h lu d z i. N ie b ę d z ie o n — z n ó w po ra z p ie rw s z y w h is t o r ii — o d g ra n ic z a ł się od lu d z i p ra c y , o d m as lu d o w y c h , le cz p rz e c iw n ie — b ę d zie d ą ż y ł do ja k n a jd a le j id ą c e g o p o w ią z a n ia się z t y m i m a s a m i, b ę d zie z w a lc z a ł u s w y c h p r a c o w n ik ó w w s z e l
k ie w y n o s z e n ie się p o n a d n a ró d , p o n a d m a s y lu d o w e , p o n a d o g ó ł p ra c u ją c y c h . W t y m sensie b ę d zie on a p a ra te m p a ń s tw o w y m z u p e łn ie n o w e g o ty p u , ty p u g łę b o k o d e m o k ra ty c z n e g o , ró ż n y m za sa d n iczo o d a p a ra tu p a ń s tw o w e g o w s z y s tk ic h d o ty c h c z a s o w y c h p a ń s tw , k tó r e zaw sze d o tą d b y ły p a ń s tw a m i te j czy in n e j k la s y p o s ia d a ją c e j, k la s y w y z y s k u ją c e j.
T a k i a p a ra t p a ń s tw o w y n a z y w a m a rk s is to w s k a te o r ia p a ń s tw a a p a ra te m d y k t a t u r y p ro le ta r ia tu . K o n ie c z n o ś ć z d ru z g o ta n ia a p a ra tu p a ń s tw o w e g o p a ń s tw a w y z y s k iw a c z y , a p a ra tu p a ń s tw o w e g o d y k t a t u r y b u r - ż u a z ji i ko n ie c z n o ś ć z a s tą p ie n ia go p rze z n o w y a p a ra t p a ń s tw o w y , p rze z a p a ra t p a ń s tw o w y d y k t a t u r y p r o le ta r ia tu o to za sa d n icze tw ie r d z e n ie m a r k s is to w s k ie j te o r ii p a ń s tw a i m a r k s is to w s k ie j t e o r ii r e w o lu c ji.
W rę c z p rz e c iw n e s ta n o w is k o w te j s p ra w ie z a ję li p rz e d s ta w ic ie le p ra w ic o w e g o s k rz y d ła ru c h u ro b o tn ic z e g o : m ię d z y n a ro d o w e j s o c ja ld e m o k r a c ji T e o re ty c y s o c ja ld e m o k ra c ji u w a ż a li, ze d e m o k ra ty c z n e r e f o r m y , ja k ie od czasów M a rk s a i E n g e lsa d o k o n a ły się w w ie lu p a ń s tw a c h , w p ro w a d z e n ie pow sze chn e g o p ra w a w y b o rc z e g o w z ro s t w p ły w u p a r la m e n tó w n a fo r m o w a n ie rz ą d ó w - że to w s z y s tk o c z y n i p rz e s ta rz a ły m i za sa d n icze te z y m a rk s iz m u w d z ie d z in ie t e o r ii p a ń s tw a . U w a ż a li, że k la s a ro b o tn ic z a m oże w ra m a c h b u rż u a z y jn e g o p a ń s tw a , bez ła m a n ia a p a ra tu p a ń s tw o w e g o , p rz y p o m o c y s ro d k o w ś ciśle p o k o jo w y c h p r z y p o m o c y k a r t k i w y b o rc z e j z d o b yć w ła d z ę p a ń s tw o w ą i w y k o rz y s ta ć j ą d la o b a le n ia u s tr o ju k a p ita lis ty c z n e g o .
A p a r a t p a ń s tw o w y je s t ja k k a r a b in - tłu m a c z y ł je d e n z c z o ło w y c h p rz e d s ta w ic ie li tego k ie ru n k u - s trz e la z g o d n ie z w o lą te g o , k to go w z ią ł do r e k i J e ś li k la s a ro b o tn ic z a u jm ie w sw e d ło n ie s te r a p a ra tu p a ń s tw o w e g o , b ę d z ie on s trz e la ł w je j w ro g ó w , z g o d n ie z je j d ą ż e n ia m i.
R v ł to n ra d re w iz jo n is ty c z n y w s o c ja liz m ie m ię d z y n a ro d o w y m , p rą d z m ie rz a i acv do r e w iz ji n a u k i M a rk s a , je g o t e o r ii p a ń s tw a . Rzecz zna
m ie n n a - z n a n y n a m o b e cn ie d o b rz e p. S c h u m a c h e r, p rz y w ó d c a p r a - w ic o w e e o a n ty p o ls k ie g o s k rz y d ła n ie m ie c k ie j s o c ja ld e m o k ra c ji, za czą ł sw ą d z ia ła ln o ś ć ja k o a u to r k s ią ż k i g ło szą cej te w ła ś n ie r e w iz jo n is ty c z n e p o g lą d y n a p a ń s tw o .
W ró ż n y c h o k re s a c h ró ż n ie p rz e d s ta w ia ły się w p ły w y o b u ty c h za
s a d n ic z y c h k o n c e p c ji w ru c h u ro b o tn ic z y m . W o k re s a c h p o m y ś ln e j o - n iu n k t u r y , k ie d y k a p ita liz m stać b y ło n a u s tę p s tw a w s to s u n k u do r o b o tn ik ó w , k ie d y n ie u ja w n iły się zasadnicze p rz e c iw ie ń s tw a w e w n ę tr z n e k a p ita liz m u , ro d zą ce k r y z y s i b e z ro b o c ie , s p ro w a d z a ją c e w o jn y i s tra s z liw e n ieszczęścia n a c a łą lu d z k o ś ć - w ta k ic h o k re s a c h d ro g a p o z o rn ie ła tw ie js z a , n ie w y m a g a ją c a o f ia r i w a lk i, d ro g a z d o b y c ia p a r la m e n ta r n e j w ię k s z o ś c i w y d a w a ła się w ie lu ro b o tn ik o m m o ż liw ą do u rz e c z y w is tn ie n ia . W y d a w a ła się m o ż liw ą ty m b a rd z ie j, ze w ła ś n ie w p a ń s tw a c h k a p ita lis ty c z n y c h , z n a jd u ją c y c h się w ta k ie j s y tu a c ji, k la s a r o b o tn ic z a k o rz y s ta ła z p o w a ż n y c h s w o b ó d d e m o k ra ty c z n y c h , o rg a n iz a c je ro b o tn ic z e m o g ły d z ia ła ć n ie n a p o ty k a ją c p o w a ż n ie js z y c h p rze szkó d . In a c z e j r o z w ija ły się w y p a d k i z c h w ilą , g d y k a p ita liz m o w i zaczął za
gra ża ć ś m ie r te ln y k ry z y s , k ie d y zaczęło m u p o w a ż n ie g ro z ie o p a n o w a n ie p a ń s tw a p rz e z k la s ę ro b o tn ic z ą . W te d y m a rk s o w s k a te za o k la s o w y m c h a ra k te rz e a p a ra tu p a ń s tw o w e g o , o ty m , że za sa d n icza częsc te g o a p a r a t u m oże s łu ż y ć t y lk o je d n e j k la s ie - w d a n y m w y p a d k u k la s ie k a p i
ta lis tó w — z n a jd o w a ła w y r a z w n ie z lic z o n y c h fa k ta c h — i to b e z w /-g lę d u n a to , c zy fo r m a ln ie u s te r u a p a ra tu s ta li p rz e d s ta w ic ie le p a r t u ja w n ie b u rż u a z y jn y c h , c zy te ż p rz e d s ta w ic ie le p ra w ic o w e g o s k rz y d ła s o c ja ld e m o k ra c ji.
R e p u b lik a w e im a rs k a w N ie m c z e c h z a k a z y w a ła o b c h o d o w p ie rw s z o m a jo w y c h k o m u n is tó w , a le p a tr z y ła p rz e z p a lc e n a ro z w o j r u c h u h it le ro w s k ie g o , ru c h u , k t ó r y z lik w id o w a ł w s z e lk ie ś la d y d e m o k r a c ji w N ie m c z e c h . A p a r a t p a ń s tw o w y te j r e p u b lik i p o p ie r a ł h itle r o w c ó w p rz e c iw k o k o m u n is to m , p rz e c iw k o r u c h o w i ro b o tn ic z e m u , a n a czele u - go a p a ra tu b a rd z o często s ta li p r a w ic o w i s o c ja ld e m o k ra c i ja k S c h e id e - m a n n N o ske , G rz e s in s k y , lu d z ie , k tó r y c h w ła s n a p a r t ia z o s ta ła p o te m zn iszczo n a p rz e z h itle r o w c ó w .