r- xnW ARIl I STOSUNKÓW TOWAROWYCH
ZAGADNIENIE RADZ1ECKIEJ
miczin.ych etos trak ów społeczeństw^ socjalistycznego Teoretyczna analiza e rządzących tym społeczeństwem jest obecnie oraz ustalenie ekonomicznyc sowieckich. W „Gospodarce Planowej“ (Plano-g łowną treścią pracy ek0,n°946 T się artykuł K. Ostrowitjanowa, amalizu-w oje Chozlajstamalizu-wo) Nr , U|^ ków. towarowych oraz konieczność zachowania
jący zagadnienie sowieckiej.
tych stosunków w g i Ostrowitjanowa jest twierdzenie, że gospodarka Punktem wyjścia arian y ^ j u,ż ^ zy własności gminnej na skutek towarowa, historycznie »«* ^ g.g nieza;eżnych posiadaczy towarów, które społecznego podziału Pra^ y’^ P^Wymiana towarów rodzi się tam — powiada' Marks
przeznaczone są na w y . ’ . w” punkt ach, gdzie styka się z innym i gminami lub po-
— gdzie kończy się g™ lg:rn.-m_ Dopiero w dalszym swym rozwoju gospo-szcizegńluymi człon arm sig towarowo-kapitalistyczną, gdyż rozw ój spo
darka to' ^ ° ' wa ^ ' opiera się na własności środków produkcji“ . Z tego w y- łecznego podz.ia u p ,. _ że <pa wymiany konieczne jest istnienie nier nika — powiada
Ostrów
•j
zależnych posiadaczy towarów i społeczny podział pracy, lecz nie jest konieczne, aby istniała prywatna, własność środków produkcji, gdyż niezależnym posiadaczem towaru może ¡być również ■grupa społeczna. Teza ta znajduje swoje potwierdzenie
■na innej podstawie i w innej skali, w gospodarce socjalistycznej. Po likw idacji p ry watnej własności środków produkcji społeczny podział pracy w sowieckiej gospo
darce opiera się na uspołecznionej socjalistycznej własności środków produkcji.
Własność ta występuje w dw ojakiej formie: państwowej (ogólnonarodowej) i w post aci własności1 kołchoz©wo-spółd ziele ze j.
W yżej w y mienione form y własności i społeczny podział, pracy między przemy
słem socjalistycznym a rolnictwem socjalistycznym w arunkuje istnienie wymiany
■towarowej i stosunków towarowych w gospodarce sowieckiej.
Dodatkowymi czynnikami, warunkującym i konieczność wymiany towarowej i istnienia, stosunków towarowych w ekonomice sowieckiej są:
a) Istnienie niezależnej własności rolnych gospodarstw kolektywnych i brak samowystarczalności gospodarczej tychże gospodarstw.
b) Zasada, opłacalności gospodarczej przedsiębiorstw państwowych, czyniąca z każdego przedsiębiorstwa państwowego samodzielną jednostkę gospodarczą
7. własną osobowością prawną, aczkolwiek natężą one do jednego gospodarza — państwa.
c) Jakościowa różnorodność charakteru pracy (umysłowa, fizyczna, -wykwali
fikowana i prosta) i związany z tym zróżniczkowany system; płac.
Skoro istnienie stosunków towarowych w warunkach socjalistycznej ekonomiki zostało stwierdzone, to nasuwa się pytanie: czym różni się ono od stosunków to
warowych w ekonom ice. kapitalistycznej? A utor odpowiada na to pytanie analizą charakteru towaru w obu ustrojach. Towar, wytwarzany w gospodarce sowieckiej i w ustroju kapitalistycznym, posiada dw ojaki charakter i- dwojaką wartość — wartość użytkową i -wartość wymienną. Na czymże polega różnica? Różnica polega na tym, że tworzenie wartości użytkowe ji w gospodarce kapitał ¡stycznej, jest pod
porządkowane tworzeniu, wartości i kapitalistę interesuje wartość użytkowa towaru o tyle, o ile jest właścicielem wartości,,, natomiast w warunkach gospodarki1 socja
listycznej wartość użytkowa tow aru nie jest podporządkowana wartości, lecz w y
stępuje jako główne i samodzielne zadanie produkcji socjalistycznej. Punkt _ cięż
kości w gospodarce socjalistycznej jest przeniesiony n,a tworzenie wartości użytkowych.
Bardzo ciekawie przedstawia się analiza dwoistości towaru pod- kątem widze
nia dwojakiego charakteru pracy w społeczeństwie socjalistycznym. Wiadomo, że źródłem; dwoistości towaru jest dwojaki charakter pracy-— pracy konkretnej, i pra
cy abstrakcyjnej. Lecz dwojaki charakter pracy w społeczeństwie socjalistycznym nie posiada tych samych cech, co w społeczeństwie kapitalistycznym. Na czym polega różnica? Praca abstrakcyjna i konkretna ,przy kapitalizmie wyraża anta-go-
*n,'¡styczną sprzeczność między pracą społeczną a pracą indywidualną, pomiędzy społecznym charakterem produkcji, a prywatną własnością środków produkcji.
Praca w socjalistycznej gospodarce staje się funkcją bezpośrednio społecz
ną, a nie indywidualną. W procesie wytwarzania praca indywidualna każdego w y tw órcy występuje jako ogniwo ogólnospołecznego proc-esu pracy.
W warunkach gospodarki socjalistycznej* praca abstrakcyjna i konkretna re prezentuje- dwie strony procesu bezpośrednio społecznej pracy i nie posiada
charak-terystycznej dla kapitalizmu antagonistycznej sprzeczności. Wobec braku sprzeczno
ści antaganistycznych między pracą indywidualną a ¡społeczną i wobec istnienia społecznej 'własności środków produkcji, — tow ar w społeczeństwie socjalistycz
nym nie jest i inie może być zarodkiem sprzeczności’ antagonis-tyczinych, zarodkiem kryzysów nadprodukcji. Towar w ’gospodarce sowieckiej nadal istnieje, ale w zmo
dyfikowanej postaci. „N ie oznacza' to wcale — powiada autor — aby tow ar w wa
runkach gospodarki sowieckiej i stosunki towarowe nie posiadały żadnych sprzecz
ności. W procesie ro zw o ju stosunków towarowych w gospodarce socjalistycznej powstają sprzczności, lecz znajdują one swoje rozwiązanie w procesie pianowego
kierowania gospodarką narodową. Stosunki towarowe w Zw. Radzieckim różnią się jeszcze i tym od stosunków towarowych w krajach kapitalistycznych — konik, u- duje autor — że została zerwana zasłona mistyczna nazwana przez Marksa fety- szyzmem towarowym. „M aterialny proces produkcji zrzucił z siebie mglistą zasłonę i satl się w ytw orem swobodnie uspołecznionych ludzi i znajdującym, się pod kon
trolą ich świadomego działania“ (Marks).
Przechodząc do dalszej analizy stosunków towarowych w ¡gospodarce radzie
ckiej, autor zatrzymuje się nad zagadnieniem ro i i, znaczenia praw ekonomicznych, działających w społeczeństwie socjalistycznym. Przewaga socjalistycznego syste
mu gospodarczego mad kapitalizmem — powiada autor polega między innymi na tym, że w gospodarce socjalistycznej p~awa ekonomiczne działają nie w postaci żyw iołow ej sity marz udającej się i panującej wbrew woli ludzkiej, lecz, w postaci siły poznanej, świadomie wykorzystanej i zastosowanej w praktyce budownictwa socjalistycznego. Twierdzenie ¡to ilustruje autor przykładem działania ■ prawa w a r
tości i polityką cen, stosowaną w Zw. Radzieckim.
Przy kapitalizmie prawo wartości działa jako żywiołowa tendencja, żywiołowa siła prowadząca do katastrof i kryzysów gospodarczych._
Przy socjalizmie prawo wartości jest ważną dźwignią produkcji socjalistycznej i podziału, dźwignią wykorzystaną przez państwo radzieckie przy nakreślaniu pla
nów rozwoju gospodarki radzieckiej.
Przy kapitalizmie dziabnie prawa wartości doprowadza do rozwarstwiania w y twórców tow aru, do wzrostu wielkokapitalistycznej produkcji kosztem drobnych producentów.
Przy socjalizmie na skutek uspołecznienia, środków produkcji jest niemożli
we przekształcenie wartości w kapitał, jak niemożliwy staje się wyzysk człowieka
przez człowieka. ,
Przy kapitalizmie prawo wartości powoduje powstawanie średniej stopy zysku i ceny produkcyjnej, ‘będącą regulatorem społecznego podziału pracy i środków produkcji między poszczególnymi gałęziami gospodarki narodowej. Przy socjalizmie prawo średniej stopy zysku ¡nie istnieje. Podział pracy i środków produkcji między poszczególnymi gałęziami narodowej gospodarki finansowej dokonuje się me na skutek pogoni za. zyskiem w rezultacie żywiołowego ruchu cen, lecz na podstawie planu przez świadome .posługiwanie się prawem wartości. Prawo wartości zostaje zastosowane przy obliczaniu społecznej pracy dla planowania cen.. Cena zajmuje b poważne miejsce wśród ekonomicznych dźwigni, działających na korzyść ro z woju gospodarki socjalistycznej. Planując ceny, państwo .radzieckie bierze za punkt w yjścia społeczne koszty p ro d u kcji Lecz ustalenie cen z góry nie oznacza wcale, aby ceny poszczególnych towarów _ zawsze -odpowiadały ich wartości. Istotne jest aby ogółna suma ceny .towarów odpowiadała sumie ich wartości. I w tych
granicach państwo sowieckie, kierujące się interesem reprodukcji .socjalistycznej może na różnych etapach ustalać -na niektóre tow ary ceny mzej « h w a r t o ś c i ą ® inne towary ceny powyżej ich wartości, W ten sposób państwo radZ1eclne doko
ni, ;e podziału produktu dodatkowego między pos.zczego.nymn gałęziami produkcji dla potrzeb rozszerzonej reprodukcji, socjalistycznej. Jednym ze srodkow takiego podaialu jest podatek od obrotu, k tó ry w swej przytłaczającej części jest ściągany z przemysłu lekkiego.
W ten sposób część wartości produktu dodatkowego, stworzonego w przemy
śle c i ę ż k i m , realizuje .się w cenach lekkiego przemysłu. Tym samym produkcja
przemysłu ciężkiego tanieje, co w konsekwencji rozszerza, możliwość nagromadze
nia socjalistycznego. Dla charakterystyki olbrzymiego znaczenia, jakie posiada po- datek obrotowy i odpowiednia polityka cen, wystarczy powołać się na fakt, ze
w budżecie państwa radzieckiego na r. 1946 w pływ y z podatku obrotowego w y niosły 200.813 milionów rubli i b y ły wyższe o 77.721 m ilionów rubli w stosunku do 1945 r. W 1945 r. udział .podatku obrotowego w dochodach państwa radzieckie
go wyniósł 41%, a w iroku 1946 60%. ,
System cen planowych, który istnieje w ekonomice .sowieckiej, nie obejmuje jednak całokształtu stosunków rynkowych. Autor twierdzi, że istnieje walka dwóch rynków, dwóch cen. Źródłem tego stanu rzeczy jest istnienie dwóch form własności, 0 któ re j wspomnieliśmy w yżej. Ceny na rynku tzw. kołchozowym, na którym reahzowany jest produkt, należący do kołchoźników, kształtują się według prawa podaży i popytu i nie są ustalane przez państwo. Regulacja ich odbywa się me drogą planową, lecz przez manewrowanie rezerwami towarowym i oraz przez rzu
canie na rynek państwowy poważnych zapasów towaru. Likwidacja dwóch rynków, dwóch cen zależy w warunkach radzieckich tylko od' możliwości produkcji i, nasy
cenia rynku przez handel państwowy i spółdzielczy. Natomiast autor wy.pawia a się przeciwko istnieniu wielu poziomów cen, które były konieczne w warunkach w ojny, a stają się ziem w warunkach pokojowych. Przez podwyższenie cen kart kcwych i zniżenie cen komercyjnych, rząd radziecki stw orzył przestanki dla lik w i
dacji w ielu poziomów cen i ustalenia jednolitej ceny.
A u to r porusza cały szereg zagadnień i zmierza, do jednego, do wyjaśnienia 1 uwypuklenia w łaściwej różnicy, jaka istnieje między prawami ekonomicznymi, działającymi w gospodarce radzieckiej, i, tymi. samymi prawami, istniejącymi i dzia
łającymi w gospodarce .kapitalistycznej.