Klasyczna GT/GT Glasera

Glaser prezentował zupełnie inny pogląd wobec wprowadzania zmian do GT, sprzeciwiając się całkowicie jej reformowaniu. Chociaż jego książki i artykuły wskazują na pewną ewolucję poglądów, on sam zadaje sobie wiele trudu, aby udowodnić, że tak naprawdę nie zmienia niczego (Charmaz, 2009: 136-137; Stern, 2009: 60). Stąd też dla swojej wersji GT rezerwuje przymiotnik „klasyczna” (Glaser, Holton, 2004: 1-2).

Glaser przede wszystkim odrzuca wprowadzenie do GT paradygmatu konstruktywistycznego. Zostaje na stanowisku realizmu:

Społeczny, psychologiczny świat struktury, kultury, interakcji społecznej, społecznej organizacji itd. trwa niezależnie. Zawsze jest jakiś podstawowy problem pierwszy poruszyciel (ibidem: 12).

Założeniem epistemologicznym pozostaje u Glasera (2002a: paragraf 19) dualizm podmiotu i przedmiotu badania; badacz nie jest, przeciwnie niż u Straussa, uwikłany w badany świat, a przestrzeganie procedur GT prowadzi do wygenerowania obiektywnej teorii. „W teorii ugruntowanej problem

i centralna zmienna (core variable) muszą się wyłonić i z pewnością się wyłonią. Byłem tego świadkiem setki razy” (Glaser, Holton, 2004: 7).

To wspomniane generowanie teorii nie oznacza jednak jej konstruowania, lecz, dokładnie tak jak w pierwotnej wersji, teoria jest odkrywana, wyłania się z danych, a „rzeczywistość pojęciowa istnieje

w rzeczywistości (the conceptual reality DOES EXIST)” (Glaser, 2002a:

paragraf 31).

Glaser nie godzi się też z zaliczaniem i włączaniem GT do rodziny analizy danych jakościowych, ponieważ włączanie to jest szkodliwe i poważnie

zniekształca GT (Glaser, 2004; z Holton, 2004). Teoria ugruntowana jest według Glasera (2002b: 23-24; z Holton, 2004: 1) teorią pojęciową, a nie opisem, ma transcendować dane i wznosić się na pewien stopień abstrakcji, podczas gdy badania jakościowe dążą przede wszystkim do opisu, co nakłada na nie pewne problemy, jak na przykład problem dokładności czy obiektywności. Postrzeganie GT jako przynależnej do rodziny analizy danych jakościowych uznał Glaser za poważny błąd Straussa i Corbin, który spowodował, że wynikiem badań prowadzonych zgodnie z proponowaną przez nich metodologią jest co najwyżej pojęciowo uporządkowany pełny opis (full conceptual description), a nie teoria abstrahująca od miejsca, czasu i ludzi (Glaser, 2002b: 25-26; Gorzko, 2008: 380). GT nie da się wpisać w podział na ilościowe i jakościowe metody badań, przekracza to rozróżnienie. Chociaż przeważnie jej „ulubionymi” danymi są dane jakościowe, to równie dobrze może korzystać z danych ilościowych (Glaser, Holton, 2004: 10).

Różnice w założeniach ontologicznych, epistemologicznych oraz ogólnometodologicznych pociągają też za sobą różnice w kwestiach bardziej szczegółowych.

Glaser (z Holton, 2004: 11-13), ze względu emergentny charakter generowanej teorii, odrzuca użycie literatury przedmiotowej przed rozpoczęciem badania oraz twierdzi, że problem badawczy nie może być założony przed badaniem i musi wyłonić się z danych. W innym przypadku mielibyśmy do czynienia z prekonceptualizacjami i wymuszeniem (forcing) zamiast wyłaniania się kategorii.

Inne podejście niż Strauss i Corbin prezentuje też Glaser w stosunku do kodowania. Przede wszystkim dzieli kodowanie na rzeczowe i teoretyczne (substantive and theoretical coding). Dwoma rodzajami kodowania rzeczowego są kodowanie otwarte (open coding) i kodowanie selektywne (selective coding). Kodowanie otwarte zaczyna się od kodowania linijka po linijce (line-by-line coding), co pozwala na „otwarcie danych” i utrzymanie

teoretycznej wrażliwości badacza (theoretical sensitivity). Na tym etapie badacz musi dobrze zapoznać się z danymi i zyskać pewność, że problem, na którym chce zogniskować swoje badanie, jest rzeczywiście istotny (relevant). Gdy już wyłoni się kategoria centralna, analityk może przejść do kodowania selektywnego, w którym analizę ogranicza się tylko do tych zmiennych, które powiązane są z kategorią centralną. Celem jest stworzenie zintegrowanej wokół zmiennej centralnej, a co za tym idzie oszczędnej (parsimonious) teorii. Wymuszone zostaje też ograniczenie zakresu (delimiting) teorii. Z kolei kody teoretyczne konceptualizują sposób powiązania ze sobą kodów rzeczowych poprzez hipotezy, które integrują się następnie w teorie. Kody teoretyczne dają możliwość integracji, ogólne obrazy i nową perspektywę. Pomagają też analitykowi utrzymywać się na poziomie pojęciowym przy pisaniu o pojęciach i ich wzajemnych powiązaniach (Glaser, 1978: 55-82; Glaser, Holton, 2004: 13-14, 16).

Z kategorią centralną i kodowaniem selektywnym związane jest mocno wprowadzone przez Glasera pojęcie podstawowego procesu społecznego (basic social process — BSP) (Gorzko, 2008: 235). Chociaż każdy BSP jest kategorią centralną, to nie jest z nią tożsamy, gdyż nie każda kategoria centralna jest podstawowym procesem społecznym — teoria ugruntowana może zostać wygenerowana wokół jakiegokolwiek kodu teoretycznego (Glaser, 1978: 96). Kategoria centralna może zostać określona mianem podstawowego procesu społecznego, gdy jest procesem i charakteryzuje ją stadialność, szerokie występowanie, pełna różnicowalność i zmienność w czasie (Gorzko, 2008: 238). Szerzej koncepcja ta została opisana przez Glasera w Theoretical Sensitivity (1978: 93-115).

Dwa wprowadzone przez Straussa narzędzia analityczne, paradygmat kodowania i matryca warunków, zostają odrzucone jako ulubione kody (pet codes), które całkowicie zaprzeczają emergentnemu charakterowi teorii.

Jak stwierdził Glaser „Jeśli będziemy torturować dane, one w końcu się

poddadzą” (Gorzko, 2008: 378-379).

Glaser wprowadza też inne niż Strauss i Corbin kryteria ewaluacji. Każda wygenerowana zgodnie z procedurami teorii ugruntowanej teoria musi być dostosowana (fit), musi pracować (work), musi być istotna (relevant) i wreszcie, dająca się łatwo modyfikować (readily modifiable). Dostosowanie teorii oznacza, że musi ona być możliwa do zastosowania i potwierdzona przez dane z badanego obszaru. Teoria pracuje, kiedy pozwala wyjaśniać i przewidywać wydarzenia i zachowania zachodzące w obszarze, którego dotyczy. Istotność teorii odnosi się do faktu, że teoria musi być istotna dla osób działających w badanym obszarze. Z kolei modyfikowalność teorii dotyczy możliwości jej przeformułowywania i dostosowywania, jeśli wymagają tego okoliczności (Konecki, 2000: 28; Glaser, 1978: 4-5).

Zatem Glaser wychodząc od założeń realizmu i obiektywizmu odrzuca paradygmat konstruktywistyczny, postrzega wytwór GT jako pojęciową teorię abstrahującą od miejsca, czasu i ludzi, kładzie nacisk na emergentny charakter teorii, głosząc jednocześnie konieczność ścisłego przestrzegania metodologicznych procedur. Stawia się tym samym w ostrej opozycji wobec Straussa, Corbin i innych badaczy rozwijających swoje wersje GT.