Mam nadzieję, że chociaż częściowo udało mi się osiągnąć przedstawione we wstępie cele — skonstruować teorię odnoszącą się do procesu przyjmowania pacjenta stomatologicznego, opracować i zaprezentować bogaty materiał opisowy oraz umożliwić wyciągnięcie praktycznych implikacji z wyników moich badań.
Podsumowując, w badaniu wyróżnionych zostało sześć faz procesu przyjmowania pacjenta stomatologicznego, z których pierwsza i ostatnia odbywają się poza czasem trwania wizyty, ale bez wątpienia muszą zostać uwzględniane w analizie socjologicznej. Tych sześć faz to przygotowania do wizyty, rozpoczęcie wizyty, część właściwa, zabieg, zakończenie wizyty i dalsza praca. Każda z tych faz charakteryzuje się własną dynamiką i różnymi subprocesami zachodzącymi podczas jej trwania. Trzeba też zaznaczyć, że fazy te zachodzą na siebie i w większości wypadków trudno mówić o ich jednoznacznym rozgraniczeniu.
W procesie przyjmowania pacjenta swoją pracę wykonuje często wielu aktorów, z których każdy ma jakieś określone zadania, istotne dla badanego procesu. Dlatego błędem byłoby redukowanie procesu przyjmowania pacjenta do interakcji stomatolog-pacjent. Zatem konieczne jest zwrócenie uwagi nie tylko na interakcje pomiędzy zespołem medycznym a pacjentem (i ewentualnie osobą towarzyszącą), ale też na interakcje zachodzące wewnątrz zespołu, czego przykładem mogą być relacje między lekarzami a osobami im asystującymi.
Bardzo duży wpływ na proces przyjmowania pacjenta mają też uwarunkowania organizacyjne, takie jak ilość stanowisk w jednym pomieszczeniu czy czasowa organizacja pracy stomatologa. Przy kwestii formy organizacyjnej gabinetów i przychodni pojawił się też niezwykle ciekawy i warty dalszego zbadania problem „McDentów”, które przez niektórych lekarzy postrzegane są bardzo negatywnie, jako utrudniające właściwą relację lekarz-pacjent.
Warto w tym miejscu wspomnieć o zasygnalizowanych w książce różnych możliwych modelach interakcji pomiędzy stomatologiem i pacjentem. Ta interakcja może przybierać formę relacji lekarz-pacjent lub profesjonalista-klient. W obu tych przypadkach dentysta reprezentuje uniwersalistyczną perspektywę medycyny oraz ma wiedzę i umiejętności, które mogą pomóc pacjentowi. W tym modelu główną motywacją lekarza-profesjonalisty jest chęć służenia innym, a pacjent jest zmuszony do całkowitego zaufania stomatologowi i oddania się w jego ręce. Z kolei w modelu usługodawca-klient dentysta po prostu ma umiejętności pożądane przez klienta, który jest gotów zapłacić za wykonanie usługi. Ten model może być trudny do zaakceptowania przez wielu stomatologów (i innych profesjonalistów), ponieważ władzę w takiej interakcji sprawuje pacjent-klient, który wymaga dostosowania się do swoich wymagań pod groźbą zmiany stomatologa-usługodawcy. Innym modelem interakcji stomatolog-pacjent jest uznanie lekarza i jego pacjenta za znajomych, wśród których kwestia władzy wcale nie jest taka istotna. Wyniki moich badań wskazują, że w większości przypadków w procesie przyjmowania pacjenta mamy do czynienia ze współwystępowaniem tych trzech modeli.
Model dentysty i pacjenta jako znajomych wiąże się z nawiązywaniem n i e f o r m a l n y c h w i ę z i m i ę d z y s t o m a t o l o g a m i i i c h p a c j e n t a m i . Takie nawiązywanie cieplejszych niż standardowe relacji jest stosunkowo częste w relacjach stomatolog-pacjent — niektórzy moi rozmówcy mówili nawet o intymnej atmosferze gabinetu stomatologicznego. Aby przyciągać pacjentów dentysta, musi być nie tylko świetnym fachowcem w swojej dziedzinie, ale też musi stawać się „mistrzem interakcji”, przestrzegającym reguł moralnych i zwracającym dużą uwagę na pracę sentymentalną, w której wykonywaniu lekarzowi pomaga przede wszystkim asysta stomatologiczna.
Należy podkreślić, że proces przyjmowania pacjenta ma charakter prawie w całości negocjacyjny, a negocjacjom podlegają prawie wszystkie jego
aspekty; od dopasowywania pasujących terminów wizyty, przez negocjowanie charakteru interakcji, po negocjowanie efektu. W każdym z tych procesów negocjacyjnych tkwi potencjalny konflikt, czego przykładem może być sytuacja, gdy pacjent uważa lekarza po prostu za usługodawcę realizującego wizję klienta, a stomatolog postrzega siebie jako profesjonalistę, natomiast klienta jako laika, który nie powinien decydować o sprawach, na których się nie zna. W takich wypadkach próby narzucenia swojej definicji sytuacji partnerowi interakcji w większości sytuacji kończą się konfliktem lub nieporozumieniami.
Zatem proces przyjmowania pacjenta jawi się jako proces niezwykle złożony, często z dużą liczbą aktorów, którego większość elementów jest negocjowana, a jeden z najważniejszych wykonywanych rodzajów pracy stanowi praca sentymentalna.
Książki:
(1) Aronson, Elliot; Akert Robin M.; Wilson Timothy D., (1997) Psychologia społeczne. Serce i umysł, Poznań: Zysk i S-ka.
(2) Babbie, Earl (2003) Badania społeczne w praktyce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
(3) Blackburn, Simon (1997) Oksfordzki słownik filozoficzny, Warszawa: Książka i Wiedza.
(4) Blumer, Herbert (2007) Interakcjonizm symboliczny, Kraków: Wydawnictwo Nomos.
(5) Bryman, Alan (2001) Social Research Methods, London: Oxford University. (6) Buczyńska-Garewicz, Hanna (2001) James, Warszawa: Wiedza Powszechna. (7) Charmaz, Kathy (2009) Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik po analizie
jakościowej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
(8) Clarke, Adele E. (2005) Situational Analysis: Grounded Theory After the Postmodern Turn, Thousand Oaks: Sage Publications.
(9) Dunn, Elizabeth (2008) Prywatyzując Polskę, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
(10) Gadacz, Tadeusz (2009) Historia filozofii XX wieku. Nurty, tom I, Kraków: Wydawnictwo Znak.
(11) Garfinkel, Harold (1967) Studies in ethnomethodology, Englewood Cliff: Prentice Hall.
(12) Glaser, Barney (1978) Theoretical Sensitivity, Mill Valley: Sociology Press.
(13) Glaser, Barney.; Strauss, Anselm (1967) Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research, Chicago: Aldine [tłumaczenie polskie: Glaser, Barney.; Strauss, Anselm (2009) Odkrywanie teorii ugruntowanej, tłum. Marek Gorzko. Kraków: Wydawnictwo Nomos].
(14) Głuchowska, Alina (2007) Warunki życia ludności Polski w latach 2004-2005, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
(15) Götz, Katja (2005) Die Begegnung zwischen Arzt und Patient — eine etnographische Analyse, Herdecke: GCA-Verlag.
(16) Goffman, Erving (1974) Frame Analysis. An Essays on the Organization of Experience, New York: Harper and Row.
(17) Goffman, Erving (2000) Człowiek w teatrze życia codziennego, Warszawa: Wydawnictwo KR.
(18) Goffman, Erving (2006) Rytuał interakcyjny, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
(19) Gorczyński, Marek (1996) Psychostomatologia dziecięca, Warszawa: Wydawnictwo Medyczne Sanmedia.
(20) Gorzko, Marek (2008) Procedury i emergencja. O metodologii klasycznych odmian metodologii teorii ugruntowanej, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
(21) Goulding, Christiana (2002) Grounded Theory: a Practical Guide for Management, Business and Market Researchers, London: Sage.
(22) Granosik, Mariusz (2006) Profesjonalny wymiar pracy socjalnej, Katowice: Śląsk Wydawnictwo Naukowe.
(23) Grobler, Adam (2006) Metodologia nauk, Kraków: Wydawnictwo Znak.
(24) Hałas, Elżbieta (2006) Interakcjonizm symboliczny, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
(25) Hammersley, Martyn; Atkinson, Paul (2000) Metody badań terenowych, Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
(26) Hughes, Everett C. (2009) The Sociological Eye: Selected Papers, New Brunschwick, Transaction Books.
(27) Hughes, Everett C.; Coser, Lewis A. (1994) On Work, Race, and the Sociological Imagination, Chicago: Chicago University Press.
(28) Jodkowski, Kaziemierz (1990) Wspólnoty uczonych, paradygmaty i rewolucje naukowe. Realizm. Racjonalność. Relatywizm, tom 22, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
(29) Konecki, Krzysztof (1998) Łowcy Głów. Analiza pracy rekrutacyjnej w agencjach doradztwa personalnego, Warszawa: Wydawnictwo Normalizacyjne Alfa – Wero.
(30) Konecki, Krzysztof (2000) Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Warszawa: PWN.
(31) Konecki, Krzysztof (2005a) Ludzie i ich zwierzęta. Interakcjonistyczno — symboliczna analiza społecznego świata właścicieli zwierząt domowych, Warszawa: Scholar.
(32) Korsch, Barbara; Harding, Carolyne (1999) Świadomy pacjent. Jak mówić, żeby lekarz cię słuchał, Warszawa: Prószyński i S-ka.
(33) Kostera, Monika (2005) Antropologia organizacji. Metodologia badań terenowych, Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN.
(34) Krzemiński, Ireneusz (1986) Interakcjonizm symboliczny i socjologia, Warszawa: PWN.
(35) Kuhn, Thomas (2001) Struktura rewolucji naukowych, Warszawa: Fundacja Aletheia.
(36) Kuhn, Thomas (2003) Droga po strukturze, Warszawa: Sic!.
(37) Kvale, Steinar (2004) Interviews. Wprowadzenie do jakościowego wywiadu badawczego, Białystok: Trans Humana.
(38) Leicht, Kevin T.; Fennel, Mary L. (2001) Professional Work. A Sociological Approach, London: Blackwell Publishers.
(39) Lutyński, Jan (1994) Metody badań społecznych. Wybrane zagadnienia, Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
(40) Mayerscough, Philip R; Ford, Michael (2001) Jak rozmawiać z pacjentem, Gdańsk: GWP.
(41) Nowaczyk, Adam (2008) Filozofia analityczna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
(42) Parsons, Talcott (1991) The Social System, London: Routledge.
(43) Piotrowski, Andrzej (1999) Ład interakcji. Studia z socjologii interpretatywnej, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
(44) Ritzer, George (2009) Makdonaldyzacja społeczeństwa, Warszawa: Wydawnictwo Muza.
(45) Rużyłło, Edward (2006) Lekarz — przyjaciel człowieka, Łomża: Oficyna Wydawnicza Stopka.
(46) Scheff, Thomas J. (1999) Being Mentalyy Ill. A Sociological Theory, New York: Aldine de Gruyter.
(47) Shaughnessy, John J.; Zeichmeister, Eugene B.; Zeichmeister, Jeanne S. (2002) Metody badawcze w psychologii, Gdańsk: GWP.
(48) Silverman, David (2007) Interpretacja danych jakościowych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
(49) Silverman, David (2008) Prowadzenia badań jakościowych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
(50) Sokal, Alan; Bricmont, Jean (2004) Modne bzdury. O nadużywaniu pojęć z zakresu nauk ścisłych przez postmodernistycznych intelektualistów, Warszawa: Prószyński i S-ka.
(51) Strauss, Anselm (1993) Continual Permutations of Action, B.D.
(52) Strauss, Anselm; Corbin, Juliet (1990) Basics of Qualitative Research, London: Sage Publications.
(53) Strauss, Anselm; Corbin, Juliet (1998) Basics of Qualitative Research, London: Sage Publications.
(54) Strauss, Anselm; Fagerhaugh Shizuko; Suczek, Barbara; Wiener, Carolyn (1997) Social Organization of Medical Work, London: Transaction Publishers. (55) Szacki, Jerzy (2002) Historia myśli socjologicznej, Warszawa: PWN.
(56) Szewczyk, Kaziemierz (1994) Etyka i deontologia lekarska, Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
(57) Tobiasz-Adamczyk, Beata; Bajka, Jadwiga; Marmon, Grażyna (1996) Wybrane elementy socjologii zawodów medycznych, Kraków: Collegium Medicum UJ. (58) Turner, Jonathan H. (2004) Struktura teorii socjologicznej, Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN.
(59) Welsch, Wolfgang (1998) Nasza postmodernistyczna moderna, Warszawa: Oficyna Naukowa.
(60) Zimbardo, Philip G. (1999) Psychologia i życie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.