Klimat średniowiecza i czasów nowożytnych a sytuacja na świecie

Okres prosperity i rozwoju rolnictwa w Europie w XII, XIII wieku jest również wywołany korzystnym i ciepłym klimatem (patrz Rys. nr 8, 9). Susza na stepie w Azji. Wikingowie zdobywają Grenlandię. W Tunezji okresy głodu 1005, 1022-23, 1033-34, 1040-42 świadczą o powtarzających się suszach. W okresie 1049-1057 nadmierne wylewy Nilu powodują głód w Egipcie. W roku 1052 zaczyna się migracja Beduinów Beni Hilal z Egiptu do Tunezji. W Europie system feudalny oparty o wielką własność ziemską- czy świadczy to o słabszych warunkach gospodarowania we wcześniejszych wiekach? W Polsce ocieplenie powoduje, że ludność buduje domostwa nadziemne. Okres 980-1420 to czas budowy katedr w miastach Europy świadczący o dobrej sytuacji gospodarczej. Rosnąca ponad możliwości utrzymania populacja wywołuje zjawisko krucjat. Okres dobrej prosperity Europy - gwałtowny rozwój rolnictwa powoduje bogactwo w miastach. Świadectwa uprawy winnej latorośli, melonów, brzoskwiń na Kujawach i w Płn. Wielkopolsce. Klimat w Polsce łagodniejszy i wilgotniejszy.

Minimum trzęsień ziemi na świecie.W Hiszpanii okres pokoju między religiami i współpracy

Najazd Mongołów z północy na cesarstwo chińskie. Panowanie Mongołów trwa w latach 1280-1368. Upadek dynastii mongolskiej w Chinach w 1368r. spowodowany szeregiem powstań wybuchających od początku XIV wieku. Założenie w 1368r. nowej dynastii Ming.

Wiek XIV to czas głodów, epidemii i powstań chłopskich w Europie. Epidemie w Europie-z głodu i chorób umiera 1/3 populacji - ok.23 mln ludzi. Bałtyk w tym czasie trzy razy zamarzł.

Znikła z Anglii uprawa winorośli. W Norwegii zboże nie dojrzewało. Wybuchy wulkanów, wyjątkowo ciężkie zimy, morowa zaraza skutkują w Islandii XV wieku ogólną nędzą.

Powoduje to w Islandii upadek życia społecznego, politycznego i kulturalnego. Wysoki poziom Morza Kaspijskiego świadczy o dużych opadach deszczu w tym rejonie. W tym czasie rozwija się potęga Turcji co świadczy o dużym przyroście tureckiej populacji. W Anglii walki pomiędzy rodami arystokratycznymi - Wojna Dwóch Róż. Od roku 1400 zaczyna się zagłada Wikingów na Grenlandii – ich populacja z powodu niedożywienia karłowacieje i stopniowo wymiera. W Europie, Polsce XV wieku następuje zmniejszenie dostaw żywności powodujące zwiększenie jej cen od 200 do 400%. W Polsce w okresie lat 1440-1490 maleją ceny produktów rolnych (wskazuje to na korzystne warunki klimatyczne) powodując zmniejszenie powierzchni czynszowych gospodarstw kmiecych. Towarowość 4-10 morgowych gospodarstw kmiecych wynosiła ok. 26%. Spadek produkcji rolnej o 30%

wywoływał więc na przednówku powszechną drożyznę żywnośći. W XVI wieku na powstałych po upadku kmiecych gospodarstw pustkach rozwijają się folwarki pańszczyźniane, których towarowość sięga 80% produkcji. Popyt na żywność związany z rozwojem populacji państw zachodniej Europy powoduje wzrost cen zboża (Patrz Rys. nr 5 i Rys. nr 13). Andrzej Karpiński za Marią Bogucką opisuje to tak: ”koszt skromnego wyżywienia jednej osoby kształtował się w Warszawie w połowie XVI w. poniżej 1 gr dziennie, w latach siedemdziesiątych-osiemdziesiątych wzrósł do 1,25 gr, w początkach XVII w.

osiągnął 2-3 gr dziennie, przekraczając po 1619r., i to być może dość znacznie –3 gr”

(Karpiński 1983:43).

Wyw óz zboża z Gdańska w latach 1570 - 1865. Ceny żyta w Gdańsku w latach 1505-1815.Średnie roczne w pięcioleciach.

0 500 1000 1500 2000 2500

1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 65 69 73

Lata w pięcioleciach od 1505 do 1865 setki łasztów-różowy/gramy srebra- niebieski

Serie1 Serie2

Rys. nr 5. Ceny żyta w Gdańsku w latach 1505-1815 (kolor niebieski) na tle wywozu zbóż drogą morską z Gdańska w latach 1570-1865 (kolor różowy).

Źródło (GUS 1991:34 tab.31) (autor rysunku Bogdan Góralski)

Widoczny jest stały wzrost cen żyta w Gdańsku w latach 1505-1670, ich stabilizacja do roku 1760 i ponowny wzrost do roku 1810. Eksport zbóż po początkowym wzroście w pierwszej połowie XVII wieku do 100 tys. łasztów rocznie, ustabilizował się na poziomie oscylującym wokół 30 tys. łasztów, by osiągnąć poziom 60 tys. w 1805 roku .

W okresie lat 1500-1700 koszty utrzymania w Polsce rosną o 400%, a w południowej Anglii o 700%. W Holandii, w latach 1450-1650, ceny żywności wzrosły o 1400% (Vries 1997).

Niekorzystny klimat pogarszający warunki bytowania ludności jest katalizatorem niepokojów, wojen i rewolucji w Europie. Ilustruje to poniższy wykres Rys. nr 6.

Częstotliw ość rew olucji i w ojen europejskich w okresie 1492-1991

Na wykresie Rys. nr 6 widać dwa bardzo mocne maksima w okresach 1642-1691 i 1792-1841 odpowiadające falom niekorzystnych warunków klimatycznych Małej Epoki Lodowej w tych latach. W okresie 1892-1941 także zaznacza się małe maksimum konfliktów, ale jest to okres wojen światowych odpowiadających oziębieniu na początku XX wieku.

Panująca w Europie drożyzna żywności powoduje od XVI wieku pęd zachodnich państw europejskich do zakładania kolonii zamorskich. Powszechność polityki kolonialnej świadczy o trudnej sytuacji społeczno-gospodarczej w całej Europie. Spadek zbiorów płodów rolnych wynikający z niekorzystnych warunków klimatycznych uniemożliwiał wyżywienie całej populacji. W powstających lawinowo koloniach szuka ratunku przed ubóstwem i głodem nadmiar populacji krajów europejskich. Rolnicza ludność Polski szukała ratunku w kolonizacji cieplejszej i żyznej Ukrainy. W Polsce pogarszająca się w wyniku oziębienia (?) klimatu i wyjałowienia gleby wieloletnią uprawą zbóż produktywność ziemi, powoduje zadłużenie i upadek mniejszych gospodarstw i powoli własność ziemska koncentruje się w rękach magnaterii tworzącej wielkie latyfundia. Zjawisko koncentracji własności ziemskiej jest charakterystyczne dla długotrwałych kryzysów klimatyczno-gospodarczych we wszystkich czasach i krajach. Słabnąca, kosztem wpływów magnaterii, władza królewska obniża podatek gruntowy (do dwóch groszy od łana za Władysława IV) powodując spadek

dochodów skarbowych państwa polskiego. Dzieje się to w warunkach spadku cen i wolumenu eksportu zboża będącego podstawą dochodów szlachty. Zubożenie skarbu powoduje zmniejszenie wydatków na armię osłabiające państwo.

Lata 1601-1609 to czas smuty w Rosji spowodowany kryzysem klimatycznym i brakiem żywności. Smuta - powstania chłopskie w Rosji. Wielki głód w latach 1601-1603.

Wyludniły się wsie i miasta - ludność uciekała na południe. Pól nie obsiano, zbiorów nie zebrano. Na wiosnę 1601r. deszcze padały 12 dni bez przerwy. 28 lipca i 15 sierpnia 1601r.

temperatury powietrza kilku stopni. W jesieni deszcze i grad padały z krótkimi przerwami dwa miesiące. Powtórzyło się to w 1602, 1603r. Kataklizm dotknął Rosji centralnej, pogranicza Litwy i wschodnich rejonów Rzeczypospolitej. W 1607r. spadek produkcji rolnej Francji o 20% względem 1588r., a w 1675r. spadek 30% względem 1661r. W tym czasie w Polsce trwało niezadowolenie szlachty z rządów królewskich - rokosz Zebrzydowskiego 1605-1609, w okresie 1603-1609 spadek dochodów skarbu z kwarty zwyczajnej o średnio 20% względem 1602 r. W tym okresie wystąpiło maksimum trzęsień ziemi. W Polsce tych lat kryzys klimatyczny zaznacza się we wschodnich województwach i powoduje niezadowolenie szlachty z rządów królewskich - rokosz Zebrzydowskiego. Osłabienie Polski wykorzystują głodujący Szwedzi najeżdżając polskie ziemie i prowadząc łupieżcze wojny.

Wojny prowadzone przez Szwedów w XVII wieku zmierzały do opanowania krajów południowego wybrzeża Bałtyku tj. terenów o rolnictwie mniej dotkniętym przez skutki ochłodzenia. W tym czasie tj. w latach 1650-1750 natężenie nieszczęść dotykających Polskę jest tak znaczne, że w zadłużenie wpadają nawet gminy żydowskie. Upadek Rzeczypospolitej w XVIII wieku był spowodowany w dużej mierze wyludnieniem wsi polskiej, niewydolnością systemu podatkowego, kryzysem polskiego rolnictwa spowodowanym Małą Epoką Lodową i być może złą agrotechniką. Wyjałowienie gleby, złe warunki klimatyczne i związane z nimi nieurodzaje zubożyły naród i i wyludniły państwo, czyniąc Polskę bezbronną wobec otaczających sąsiadów – sprawnie zarządzanych absolutnych monarchii o bardzo licznych populacjach.