Kolonia włoska czy etiopska prowincja? - Erytrea i jej wpływ na sytuację polityczną w Rogu Afry

Chcielibyśmy, aby nasi afrykańscy bracia wiedzieli, że nie jesteśmy przeciwko jed-ności, ale znajdujemy się pod okupacją sąsiedniego państwa. (…) Erytrea nie jest częścią Etiopii, a my nie jesteśmy Etiopczykami. Jesteśmy afrykańskim krajem oku-powanym przez inny afrykański kraj (…)¹.

(z manifestu misji zagranicznej Erytrejskiego Ludowego Frontu Wyzwolenia, 1972 r.)

Losy Etiopii i Erytrei są z sobą tak splecione, że trudno jest pisać o historii obu państw w oderwaniu od siebie nawzajem. Po dziś dzień ponad 25 lat od uzyskania niepodległości przez Erytreę wie-lu Etiopczyków nie potrafi się pogodzić z faktem niezależności tego państwa oraz utratą przez Etiopię dostępu do Morza Czerwonego.

Można to zaobserwować zarówno u etiopskich elit politycznych, jak i w szerokich kręgach społeczeństwa². Ślady tego typu myślenia występują nawet w publikacjach naukowych, przykładem może być wydana w 2010 roku książka An Introduction to Ethiopia’s Foreign Policy: Its Process and Refl ections Pre-1991, w której autor w pierw-szych słowach Wstępu pisze:

Przez wiele lat Morze Czerwone było naturalną granicą Etiopii w jej pół-nocno-wschodniej części. Niezmiennie, z wyjątkiem okresu naruszenia

1 Cyt. za: R. Iyob, Th e Eritrean Struggle for Independence: Domination, Resis-tance, Nationalism 1941–1993, Cambridge University Press, Cambridge 1997, s. 127 (tłum. aut.).

2 Wywiady przeprowadzone podczas badań terenowych w Etiopii w roku 2014 i 2017.

tego stanu przez włoską kolonię w Erytrei przez 40 lat oraz brytyjski protek-torat przez 10 lat, Morze Czerwone było centrum jej stosunków zagranicz-nych i głównym obszarem zabiegów polityczzagranicz-nych w celu zapewnienia jej niezależności, suwerenności i integralności terytorialnej³.

Róg Afryki, podobnie jak większość kontynentu afrykańskiego, zaczął być poddawany wpływom europejskim w wieku XV, na który przypada okres wielkich odkryć geografi cznych⁴. Wpływy portugal-skie ograniczały tę obecność przez długi czas jedynie do obszarów wybrzeży⁵. Zmiana nastąpiła pod koniec XIX wieku w czasie tzw. wy-ścigu o Afrykę (Scramble for Africa). W regionie ścierały się intere-sy francuskie, brytyjskie i włoskie. Włochy, chociaż same niedawno zjednoczone (1861), mimo zdecydowanie mniejszych możliwości gospodarczych i militarnych bardzo zaangażowały się w próby zdo-bycia posiadłości kolonialnych. W tym okresie zwiększyło się rów-nież znaczenie Morza Czerwonego, zwłaszcza po otwarciu Kanału Sueskiego w 1869 roku. Połączenie drogą morską Morza Śródziem-nego z Oceanem Indyjskim sprawiło, że wzrosło znaczenie nie tylko Egiptu, ale i obszarów położonych na wybrzeżu Morza Czerwonego.

Pierwszym przyczółkiem włoskim w tym rejonie świata były tereny wokół niewielkiej zatoki Assab nad Morzem Czerwonym, zakupione w 1881 roku od włoskiego armatora Raff aele Rubattina, który wcześniej w 1869 roku odkupił je od lokalnego sułtana. Port ten służył jako baza dla okrętów kompanii Rubattina i punkt wyj-ściowy włoskiej ekspansji kolonialnej⁶. Realizując swoje plany

kolo-3 T. Berhānu, An Introduction to Ethiopia’s Foreign Policy: Its Process and Re-fl ections Pre-1991, Association of Ethiopian Microfi nance Institutions, Addis Ababa 2010, s. I (tłum. aut.).

4 Należy jednak wspomnieć, że już w 1316 r. papież i cesarz etiopski wymienia-ją emisariuszy i Abisynia od tego momentu istnieje w świadomości elit politycznych państw europejskich. J.G. Da Silva, Morskie dzieje Portugalczyków, Wydawnic two Morskie, Gdańsk 1987, s. 263.

5 Jedynym wyjątkiem miała być Abisynia położona w głębi lądu i odcięta od Morza Czerwonego przez państwa muzułmańskie. A. Bartnicki, J. Mantel-Niećko, Historia Etiopii, op. cit., s. 125; J.G. Da Silva, Morskie dzieje Portugalczyków, op. cit., s. 341–344.

6 Obszar ten był w tym czasie także w orbicie zainteresowań kupców niemiec-kich, zob. W.G.C. Smith, Sea Captain Rodatz in Massawa and Tigray 1843–48:

nialne, Włosi zawarli porozumienie z Wielką Brytanią, która w tym czasie starała się powstrzymać rozprzestrzenianie się powstania mahdystów w Sudanie. Skutkowało to zajęciem w 1885 roku Massa-wy – również leżącej na Massa-wybrzeżu Morza Czerwonego⁷. Pięć lat póź-niej, w 1890 roku, doszło do ofi cjalnego utworzenia włoskiej kolonii – Erytrei, której nazwa pochodzi od greckiej nazwy Morza Czerwo-nego – Erythra Th alassa⁸.

We wcześniejszym okresie obszar ten podlegał zwierzchnictwu imperium osmańskiego (począwszy od XVI w.), a następnie, od lat 20. XIX wieku, znajdował się we władaniu Egiptu, który formalnie uznawał władztwo Stambułu. Mniej więcej w tym samym co Włosi okresie dużą aktywność kolonialną w tym rejonie przejawiali rów-nież Brytyjczycy i Francuzi. Ci pierwsi utworzyli Somali Brytyjskie (Somaliland), ci drudzy – graniczące z Erytreą Somali Francuskie (dzisiejsze Dżibuti)⁹. Rywalizacja kolonialna pomiędzy Wielką Bry-tanią a Francją zwiększała znacząco szanse Włochów na umocnienie się w Rogu Afryki, gdyż zaniepokojenie Londynu budziły ambicje Francji w Etiopii, toteż dla przeciwwagi Brytyjczycy wspierali w re-gionie interesy Rzymu¹⁰.

Kolonializm włoski w regionie Rogu Afryki nie ograniczał się jedynie do Erytrei, w roku 1888 Włosi zajmują pierwsze obszary na wybrzeżu somalijskim, rok później Mogadiszu, które w 1908

Pre-colonial Exploration and the Quest for an East African Commercial Station for Hamburg „Journal of Ethiopian Studies”, vol. XL, no. 1–2 June–December 2007, s. 332–335, 344–345.

7 J.A. Gierowski, Historia Włoch, Zakład im. Ossolińskich, Wrocław 1985, s. 501.

8 Morzem Erytrejskim geografowie greccy i rzymscy nazywali Ocean Indyjski wraz z Morzem Czerwonym i Zatoką Perską. S. Pankhurst, Z kraju królowej Saby, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1977, s. 21; R.D. Kaplan, Surrender or Starve: Travels in Ethiopia, Sudan, Somalia, and Eritrea, Vintage Books, New York 2003, s. 51.

9 M. Guglielmo, Il Corno d’Africa: Eritrea, Etiopia, Somalia, il Mulino, Bologna 2013, s. 17–18; W. Lizak, Etiopia – Erytrea. Wojna w Rogu Afryki, w: J.J. Milewski, W. Lizak (red.), Stosunki międzynarodowe w Afryce, Scholar, Warszawa 2002, s. 219.

10 J. Iliff e, Afrykanie. Dzieje kontynentu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2011, s. 235.

roku otrzyma status stolicy włoskiej kolonii Somalii Południowej¹¹. W swoich pamiętnikach z podróży do Somalilandu, którą odbył w 1895 roku, Józef hr. Potocki tak opisał początki kolonizacji wło-skiej w Somalii:

Włochy nie chcąc pozostać w tyle za innymi mocarstwami, mającymi w Afryce swe posiadłości, upomniały się o cząstkę Czarnego Lądu dla sie-bie, (…) nabytek Włochów to nie szczególny, wpływ często nominalny, nie-mający w praktyce żadnego realnego znaczenia, a ostatnia klęska generała Baratieri w Abisynii, która miała miejsce właśnie podczas naszego pobytu w Somalilandzie, chyba na długo ostudzi niezbyt umiejętnie prowadzone zapędy kolonialne młodego mocarstwa¹².

Ekspansją kolonialną Włoch kierowała przede wszystkim chęć rywalizacji z innymi mocarstwami europejskimi i osiągnięcia po-dobnego do nich statusu. Kolonializm włoski początkowo był ob-liczony w dużym stopniu na użytek wewnętrzny, dla podniesienia w społeczeństwie poczucia własnej wartości¹³. W dalszej kolejności myślano o realizacji interesów ekonomicznych związanych z naby-ciem nowych zamorskich terytoriów oraz możliwością ulokowania tam nadmiaru kapitału. W literaturze włoskiej kolonializm Włoch jest czasem określany mianem „kolonializmu zaimprowizowanego”

(colonialismo improvvisato), który często objawiał się jedynie szu-kaniem możliwości rozwiązania problemów nadmiernego wzrostu populacji wewnątrz kraju poprzez kolonizację, stąd też nazywa-ny jest również „kolonializmem demografi cznazywa-nym” (colonialismo demografi co)¹⁴.

Rywalizacja między trzema państwami europejskimi przybrała na sile na obszarze płaskowyżu abisyńskiego, gdzie cesarz

Mene-11 Rzym podpisał umowy z somalijskimi sułtanami z klanu Majerteyn włada-jącymi Alulą i Obbią, rozciągając nad tymi obszarami swój protektorat. R. Oliver, A. Atmore, Dzieje Afryki po 1800 roku, Książka i Wiedza, Warszawa 2007, s. 223.

12 J. Potocki, Notatki myśliwskie z Afryki, Zysk i S-ka, Poznań 2009, s. 15.

13 J.A. Gierowski, Historia Włoch, op. cit., s. 500.

14 G.-L. Podesta, Colonists and „Demographic” Colonists. Family and Society in Italian Africa, „Annales de démographie historique”, 2011/12, no. 122, s. 205–208, https://www.cairn.info/revue-annales-de-demographie-historique-2011-2-page-205.

htm (20.01.2017).

lik II (1889–1913) przeprowadzał proces centralizacji władzy, ko-rzystając, do pewnego momentu, z poparcia politycznego i militar-nego Rzymu. Relacje między państwami radykalnie zmienił traktat z Uccialli¹⁵, interpretowany przez Włochy jako rozciągnięcie protek-toratu tego państwa nad Etiopią. Dorowadziło to do pierwszej wojny włosko-abisyńskiej (1894–1896)¹⁶ i klęski militarnej Włochów w bi-twie pod Aduą w marcu 1896 roku. Według części historyków, zwy-cięstwo nie zostało przez Menelika II wystarczająco wykorzystane, nie podjął on bowiem wówczas próby przywrócenia Etiopii dostępu do morza. Odwrót etiopskiego cesarza spod Aduy próbuje się w li-teraturze przedmiotu tłumaczyć zbliżającym się okresem deszczów, obawą przed buntami wewnętrznymi bądź też ewentualnym niepo-wodzeniem, które umniejszyłoby sukces odniesiony w bitwie, tym bardziej, że wojska Menelika też poniosły duże straty¹⁷. Żadne z tych wyjaśnień nie wydaje się jednak do końca przekonujące, głębszych zaś powodów należałoby prawdopodobnie szukać w motywach po-litycznych związanych z wzajemnymi antagonizmami pomiędzy prowincją Szeua, której władcą przed objęciem tronu cesarskiego był Menelik, a graniczącym z Erytreą Tigrajem, który z przejęcia Ery-trei po wyparciu Włochów odniósłby prawdopodobnie największe korzyści¹⁸. Postawa Menelika II w kwestii erytrejskiej po bitwie pod Aduą jest częstym argumentem wysuwanym obecnie przez Asmarę, zgodnie z nim Menelik II z powodu partykularnych interesów

dy-15 Dziś miasto Wuchale w płn. Etiopii, w regionie Amhara. W art. 17 trakta-tu znajdowało się sformułowanie: „Jego Wysokość Cesarz Etiopii może uciekać się do usług rządu Jego Wysokości Króla Włoch w zakresie wszystkich spraw, które posiada z innymi państwami i rządami”. We włoskojęzycznej wersji traktatu sło-wo „może” zostało zastąpione zwrotem „zgadza się”, a tym samym Włosi uznali Etiopię za swój protektorat. W. Dobrzycki, Historia stosunków międzynarodowych 1815–1945, Scholar, Warszawa 2010, s. 297; A. Bartnicki, J. Mantel-Niećko, Historia Etiopii, op. cit., s. 297.

16 Przy czym należy pamiętać, że do pierwszej wojny włosko-etiopskiej mogło dojść już kilka lat wcześniej. W lutym 1887 r. Włochy wypowiedziały wojnę Etiopii.

Niemniej jednak dzięki mediacji brytyjskej nie doszło wówczas do starcia zbrojne-go. W. Dobrzycki, Historia stosunków międzynarodowych…, op. cit., s. 297.

17 J.A. Gierowski, Historia Włoch, op. cit., s. 511.

18 A. Bartnicki, J. Mantel-Niećko, Historia Etiopii, op. cit., s. 282–284.

nastycznych i dzielnicowych był bardziej zainteresowany podbojem obcych etnicznie obszarów kuszyckich należących do ludów Oromo i Somali niż walką z europejskim kolonizatorem o integralność Ti-graju, z którym Szeua w owym czasie rywalizowała. Jednym słowem Menelik II za pomoc Włoch w umacnianiu jego pozycji na płasko-wyżu abisyńskim „sprzedał” im Erytreę i pozostawił ją na łasce Rzy-mu. W konsekwencji Etiopia, zdaniem polityków erytrejskich, po-przez działania polityczne Menelika II utraciła na zawsze moralne prawo do powoływania się na wspólnotę historycznych losów i do jakichkolwiek roszczeń do tych obszarów¹⁹.

Po klęsce pod Aduą na krótki czas kolonialne zapędy Rzymu w Rogu Afryki zostały wyhamowane, a Włosi w kolejnych latach skupili się na podboju Trypolitanii. Głównym ośrodkiem w Erytrei nadal pozostawała Massawa, która jednak po wybudowaniu linii ko-lojowej z Dżibuti do Addis Abeby zaczęła tracić na znaczeniu²⁰.

W grudniu 1906 roku w Londynie doszło do podpisania poro-zumienia między Włochami, Francją i Wielką Brytanią w kwestii wytyczenia stref wpływów na obszarze Rogu Afryki. Uznano niena-ruszalność terytorium Abisynii oraz ustalono strefy wpływów: wło-ską w Erytrei i Somali Włoskim, francuwło-ską w rejonie linii kolejowej Dżibuti – Addis Abeba (środkowo-wschodnia Etiopia), i brytyjską na obszarze jeziora Tana, gdyż Londynowi szczególnie zależało na kontrolowaniu źródeł Nilu Błękitnego w związku z jego interesami w Egipcie i Sudanie. Rząd w Addis Abebie nie brał udziału w roko-waniach i poinformowano go dopiero po fakcie o podpisanych ukła-dach. Menelik II w maju 1907 roku w znaczący sposób ustosunkował się do tych porozumień:

Dziękujemy za informacje o chęci umocnienia i podtrzymania niezawisło-ści naszego państwa. Jednocześnie stwierdzamy, że układ, o którym się do-wiadujemy, podobnie jak szereg innych traktatów zawartych przez niektóre

19 S. Haile, Historical Background to the Ethiopia and Eritrea Confl ict, w: L. Cliff e, B. Davidson (red.), Th e Long Struggle of Eritrea for Independence and Constructive Peace, Red Sea Press, Trenton 1988, s. 16–17.

20 Linia kolejowa Dżibuti – Addis Abeba była budowana w dwóch etapach (Dżibuti – Dire Dawa, 1897–1901 oraz Dire Dawa – Addis Abeba, 1908–1917).

państwa, narusza suwerenność Etiopii. Nie może więc w żadnej mierze nas ograniczać²¹.

Włosi nie zapomnieli o swoich aspiracjach kolonialnych, w obrę-bie których znajdowały się plany podbicia Etiopii. Odłożyli jednak ten projekt na bardziej sprzyjający czas. W okresie I wojny świato-wej (1914–1918) Włochy znalazły się w gronie zwycięskich państw Ententy i w związku z tym liczyły na nowe nabytki terytorialne, za-równo w Europie, jak i w koloniach, co miało być także wyrazem wzrostu znaczenia tego państwa na arenie międzynarodowej. Tym-czasem traktat pokojowy podpisany w Paryżu był dla Rzymu poważ-nym rozczarowaniem. Poniesione przez to państwo koszty wojny były ogromne, o czym świadczą choćby straty ludzkie, sięgające po-nad 650 tys. zabitych, i prawie milion rannych. Wydatki czterech lat wojny wyniosły dwukrotnie więcej niż wydatki państwa włoskiego w okresie ponad 40 lat – od zjednoczenia Włoch do wybuchu wojny.

Jak już wspomniano, koniec wojny nie przyniósł zaspokojenia wło-skich ambicji narodowych ani też nie stał się źródłem wzmocnienia prestiżu i pozycji międzynarodowej państwa. Przyznane Włochom nabytki terytorialne w zestawieniu z żądaniami okazały się nieznacz-ne. Zarówno politycy, jak i spora część społeczeństwa włoskiego nie kryli swego niezadowolenia. W kraju rosły nastroje nacjonalistycz-ne, a w prasie pojawił się rozpowszechniany mit tzw. kalekiego po-koju. Rzym domagał się na konferencji paryskiej spełnienia obietnic układu londyńskiego z kwietnia 1915 roku, kiedy to za przystąpienie do wojny w ciągu miesiąca po stronie Ententy obiecano im spore nabytki terytorialne. Jednakże prezydent USA Th omas Woodrow Wilson odrzucił je, powołując się na fakt, że nie był uczestnikiem ob-rad londyńskich, a żądania włoskie były sprzeczne z 14-punktowym programem pokojowym forsowanym przez amerykańskiego prezy-denta. Także Wielka Brytania i Francja nie wspierały roszczeń swego

21 A. Bartnicki, Adua 1896, w: A. Bartnicki (red.), Zarys dziejów Afryki i Azji.

Historia konfl iktów 1869–2000, Książka i Wiedza, Warszawa 2000, s. 37.

niedawnego sojusznika, tym bardziej że nisko oceniały rezultaty jego wysiłku zbrojnego²².

Kilkanaście lat później Benito Mussolini w przemówieniu ogła-szającym wypowiedzenie wojny Etiopii wyartykułował wyraźnie rozczarowanie Włoch traktatem wersalskim:

Ile zachwytów było, ile obietnic padło, kiedy w 1915 r. Włochy położyły swój los na szalę razem z sojusznikami! Ale po wspólnym zwycięstwie, które kosztowało Włochy sześćset tysięcy zabitych, czterysta tysięcy zaginionych, milion rannych na stole rokowań pokojowych zostawiono dla nas ledwie okruchy sutego łupu kolonialnego. Przez trzynaście lat cierpliwie znosili-śmy, jak zaciska się pętla w rękach tych, którzy pragnęli nas zdusić. Byliśmy cierpliwi w sprawie Etiopii przez czterdzieści lat. Dość tego!²³

Na kwestie polityczne nakładała się katastrofalna sytuacja gospo-darcza Włoch. Produkcja przemysłowa zaczęła gwałtownie spadać, za to szybko rosła infl acja. Oprócz drożyzny dawało się odczuć bra-ki żywności. Sytuację pogarszały jeszcze tysiące zdemobilizowanych żołnierzy powiększających szeregi bezrobotnych. W tej sytuacji na-stroje zaczęły się radykalizować, a kraj ogarnęła fala strajków, z którą rząd zupełnie sobie nie radził. Coraz częściej dochodzili do głosu populistyczni politycy, wśród których wyróżniał się Benito Musso-lini, założyciel pisma „Il Popolo d’Italia” będącego organem komba-tantów. W marcu 1919 roku w Mediolanie grupa byłych żołnierzy, której przewodził Mussolini, utworzyła Związek Włoskich Komba-tantów (Fasci Italiani di Combattimento). W programie organiza-cji oprócz stosunkowo radykalnych żądań społecznych znalazły się silne akcenty patriotyczne, a nawet nacjonalistyczne, postulujące konieczność rewindykacji terytorialnych i nowych nabytków ko-lonialnych. W listopadzie 1921 roku organizacja przekształciła się w Narodową Partię Faszystowską (Partito Nazionale Fascista). Na zwołanym w Neapolu pod koniec października 1922 roku kongresie

22 J.A. Gierowski, Historia Włoch, op. cit., s. 552–554; J. Pajewski, Historia po-wszechna 1871–1918, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, s. 449.

23 Benito Mussolini, Ogłoszenie wojny z Etiopią, Rzym 2 października 1935, w: Wielkie mowy historii, T. 3: Od Hitlera do Eisenhowera (wybór i oprac. T. Zawadz-ki, red. M. Gumkowski), Polityka – Spółdzielnia Pracy, Warszawa 2006, s. 33–34.

Mussolini wezwał swoich zwolenników do „marszu na Rzym”. Czte-ry dni później w stronę stolicy ruszyły uzbrojone oddziały faszystów ubranych w czarne koszule. Mimo że ówczesny premier Włoch Luigi Facta doradzał królowi użycie siły do rozpędzenia maszerujących, ten powierzył Mussoliniemu misję utworzenia rządu, co nastąpiło 30 października 1922 roku²⁴.

Podsycany przez faszystów nacjonalizm włoski szybko stał się ideologicznym uzasadnieniem dla planów ekspansji Włoch, a jed-nym z propagandowych celów było odrodzenie Imperium Rzym-skiego. W konsekwencji stało się to też powodem powrotu do planów podboju Etiopii, co umożliwiłoby Włochom zajęcie strate-gicznie położonego Rogu Afryki oraz połączenie kolonii włoskich na tym obszarze. Bazą wypadową, skąd planowano wyprowadzenie głównego uderzenia, miała być Erytrea; rozpoczęto w niej poważne inwestycje między innymi pod kątem zbudowania infrastruktury dla kilkusettysięcznej armii, która miała tam przybyć. Zainicjowano bu-dowę magazynów, dróg i lotnisk. Największą jednak inwestycją była rozbudowa portu w Massawie, tak by mógł on przyjmować jedno-cześnie po kilka pełnomorskich statków i okrętów o dużej wyporno-ści, które miały transportować żołnierzy, sprzęt wojskowy i zaopa-trzenie²⁵.

W całym okresie międzywojennym polityka włoska wobec Etio-pii nosiła znamiona protekcjonizmu, co przejawiało się między in-nymi w penetracji tego państwa przez kapitał włoski. Sytuacja ta uleg ła częściowo zmianie po objęciu tronu przez cesarza Hajle Sylla-sje, który nie tylko zaczął wprowadzać ograniczone reformy w kraju, lecz także rozpoczął osłabianie wpływów Rzymu. Nie wyraził rów-nież zgody na włoską propozycję rozbudowy dróg i linii kolejowej przez terytorium Etiopii, które połączyłyby komunikacyjnie kolonie włoskie w Somali Włoskim i Erytrei. Kolonie włoskie w Rogu Afryki nie sąsiadowały z sobą, gdyż były rozdzielone przez Somali Francu-skie (Dżibuti) i Somali BrytyjFrancu-skie (Somaliland). Gdy dla

Mussoli-24 J.A. Gierowski, Historia Włoch, op. cit., s. 565–572.

25 A. Bartnicki, Etiopska wojna Mussoliniego, w: A. Bartnicki (red.), Zarys dzie-jów Afryki i Azji. Historia konfl iktów 1869–2000, Książka i Wiedza, Warszawa 2000, s. 175–176.

niego stało się jasne, że pokojowe podporządkowanie Etiopii nie ma szans powodzenia, podjął on decyzję o podboju zbrojnym²⁶.

Włosi wojnę przeciwko Etiopii przygotowywali długo i starannie, pamiętając klęskę pod Aduą z 1896 roku. Mussolini nie zapomniał też o podjęciu kroków dyplomatycznych, czego wynikiem była seria układów między Francją a Włochami, w wyniku których – między innymi w tajnym oświadczeniu – francuski premier Pierre Laval pozostawił Mussoliniemu wolną rękę w Afryce Wschodniej²⁷. Mi-nister spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii Samuel Hoare miał w nieofi cjalnych rozmowach z Lavalem dać do zrozumienia, że jego rząd jest skłonny przystać na zajęcie części terytorium Abisynii przez Włochy²⁸. Początkowo wydawało się, że ta swoista realpolitik Paryża i Londynu odniosła skutek, gdyż w kwietniu 1935 roku na konferen-cji we włoskiej miejscowości Stresa ramię w ramię przedstawiciele Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch potępili łamanie przez Niemcy postanowień traktatu wersalskiego (m.in. wprowadzenie powszech-nej służby wojskowej i działania faszystów w Austrii). Tym samym za próbę pozyskania Włoch i niedopuszczenia do zbliżenia polityczne-go między Rzymem a Berlinem Francja i Wielka Brytania poświęciły Etiopię. Już kilka miesięcy później okazało się, jak cyniczna była gra Mussoliniego²⁹.

Przygotowanie mobilizacyjne zakończono już w końcu sierp-nia 1935 roku, w wyniku czego we włoskich kolosierp-niach w Afryce znajdowało się pięć dywizji piechoty wojsk regularnych i siedem

26 J.A. Gierowski, Historia Włoch, op. cit., s. 602–604; H. Batowski, Między dwiema wojnami 1919–1939, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 234, 444.

27 Mussolini twierdził, że takie zapewnienie otrzymał od Lavala w rozmowie w cztery oczy. Laval potem temu zaprzeczył. H. Batowski, Między dwiema wojna-mi…, op. cit., s. 235, 444. Według H. Kissingera Laval twierdził, że miał na myśli jedynie to, że Włochy w Abisynii będą mogły odgrywać rolę podobną do tej, jaką Francja odgrywała w Maroku. H. Kissinger, Dyplomacja, Philip Wilson, Warszawa 1996, s. 322.

28 Innego zdania jest Henryk Batowski, który twierdzi, że Mussolini próbował uzyskać podobne zapewnienia od Wielkiej Brytanii, ale bezskutecznie. H. Batowski, Między dwiema wojnami…, op. cit., s. 235.

29 Francja i Wielka Brytania liczyły się z zajęciem jakiegoś terytorium Abisynii, ale nie z aneksją całego państwa. J.A. Gierowski, Historia Włoch, op. cit., s. 602–604.

dywizji Czarnych Koszul³⁰. Łącznie z różnego rodzaju formacjami pomocniczymi siły te wynosiły ogółem blisko 350 tys. żołnierzy.

W trakcie działań wojennych napływające uzupełnienia podniosły tę liczbę do około pół miliona. Wojska te dysponowały najnowocześ-niejszym sprzętem, w tym bronią pancerną i lotnictwem. Większość sił włoskich skoncentrowano w Erytrei, skąd miało nastąpić głów-ne uderzenie. W skali populacji kolonii, która w 1935 roku liczyła 622 tys., tak duża liczba żołnierzy była dla władz administracyjnych

W dokumencie Erytrea i jej wpływ na sytuację polityczną w Rogu Afryki (Stron 25-49)