Koncepcja smart city

Koncepcja „inteligentnego miasta” pojawiła się w literaturze ok. 30 lat temu, pod koniec lat osiem-dziesiątych, by współcześnie stać się jedną z najczęściej omawianych koncepcji rozwoju miast. Wcze-sna faza formowania definicji przypada na lata 1985–1995, a po 2000 r. zaczęła być ona systematycz-nie wykorzystywana w urbanistyce, planowaniu, informatyce i zarządzaniu (Komninos 2018).

Koncepcja smart city jest nowoczesną ideą rozwoju miast, będącą odpowiedzią na nasilające się pro-cesy urbanizacyjne. Inteligentne miasta dzięki technologiom informacyjno-komunikacyjnym efektyw-niej wykorzystują dostępne zasoby w celu poprawy jakości życia w mieście i zapewnienia jego zrów-noważonego rozwoju (Jankowska 2015).

W literaturze przedmiotu „smart city” jest opisywane na wiele sposobów. Definicja przyto-czona w dokumencie Urban Europe (Eurostat 2016) określa „inteligentne” miasto jako „miejsce, w którym tradycyjne sieci i usługi stają się bardziej wydajne dzięki wykorzystaniu technologii cyfro-wych i telekomunikacyjnych, z korzyścią dla mieszkańców i przedsiębiorstw”. Inteligentne miasta charakteryzuje wysoki poziom innowacyjności, który w dużej mierze jest przypisywany wykorzysta-niu technologii cyfrowych oraz integracji zarządzania miastem, z włączeniem elementów zrównowa-żonego rozwoju. Inteligentne miasta mają potencjał poprawy jakości życia, zapewniając jednocześnie potrzeby obecnych i przyszłych pokoleń w odniesieniu do wyzwań gospodarczych, społecznych i środowiskowych (Books 2016). Terminu „miasta inteligentnego” używa się nie tylko w stosunku do terytorium, lecz także do sposobu zarządzania, czyli skutecznego rozwiązywania problemów społecz-nych i środowiskowych w mieście ( Stawasz, Sikora-Fernandez i Turała 2012). Koncepcja inteligent-nego miasta pojawiła się na początku XXI wieku jako kontynuacja badań nad zrównoważonym roz-wojem wspartym nowoczesnymi technologiami, zwłaszcza w zakresie telekomunikacji i transportu (Jankowska 2015). Zdaniem Mierzejewskiej miasta inteligentne charakteryzuje zrównoważony roz-wój, a partycypacyjny model funkcjonowania samorządu zapewnia lepszą jakość życia, wykorzystują-cą kapitał ludzki. W tym kontekście, koncepcja zrównoważonego rozwoju jest nadrzędna, a idea

„smart” stanowi niejako procedurę wykonawczą, umożliwiającą realizację założeń zrównoważonego

73 rozwoju. Mierzejewska wyróżnia modele i koncepcje zrównoważonego rozwoju miasta, odnoszące się do zagadnień przestrzennej formy miasta – m.in. eco-city, compact-city, green-city i smart growth oraz modele i koncepcje odnoszące się do zrównoważonej gospodarki miejskiej i jakości życia – m.in. self-reliant, community garden, just city i XXQ city. Model smart grow jest wymieniany również w kontekście uporządkowania struktury wewnętrznej miasta oraz relacji między miastem a regionem (Mierzejewska 2015).

Zdaniem Komninos koncept „smart city” stanowi nowy paradygmat planowania rozwoju miast i regionów oraz zarządzania innowacjami (Komninos 2009). Zakres pojmowania idei smart jest jednak zmienny w czasie – wpływają na to rozwój technologiczny i coraz większe możliwości, zwłaszcza w kontekście generowania innowacji służących zarządzaniu miastem, nawet przy użyciu sztucznej inteligencji (elementy digital city). Wcześniejsze koncepcje były oparte raczej na potencjale kreatywnym kapitału ludzkiego³⁴ (koncepcja nawiązująca do gospodarki opartej na wiedzy: knowled-ge-based city, creative city) i współpracy (Florida 2010). Nie należy jednak pojmować tych podejść jako przeciwstawnych, a raczej jako uzupełniające się.

Koncepcja „smart city” (podobnie jak idea zrównoważonego rozwoju) zakłada odejście od za-chowań statycznych, defensywnych, które skupiają się na usuwaniu skutków, na rzecz procedur pre-wencyjnych, ofensywnych, pozwalających nie tylko rozwiązać problem, ale przejść na wyższy poziom rozwoju miasta (Mazur-Wierzbicka 2012). Koncepcja ta jest złożonym podejściem do rozwoju miej-skiego, bazującym na konkurencyjności, zasadach zrównoważonego rozwoju, inteligentnego podejścia do rozwiązywania różnych problemów, przy wykorzystaniu możliwości, jakie oferują systemy infor-matyczne (Stawasz i Sikora-Fernandez 2015). W modelu „smart city” wyróżnia się sześć charaktery-styk, elementów, wymiarów składających się na koncepcję miasta inteligentnego:

1) gospodarka (smart economy) – miasta powinny wykazywać się wysoką produktywnością, klimatem innowacyjności, elastycznością rynku pracy, internacjonalizacją i kreowaniem wia-rygodnej marki miasta;

2) transport i komunikacja (smart mobility) – dzięki sektorowi ITC miasto jest gigantyczną siecią powiązań o dużej szybkości, łączących wszystkie zasoby miasta oraz miasto z otoczeniem zewnętrznym; zarówno transport lokalny jak i zewnętrzne połącznie rozwijane są zgodnie z założeniami zrównoważonego rozwoju;

3) środowisko (smart environment) – miasto inteligentne optymalizuje zużycie energii, m.in.

przez wykorzystywanie źródeł energii odnawialnej, prowadzi działania zmniejszające emisję zanieczyszczeń do środowiska, a gospodarka zasobami jest oparta na zasadzie zrównoważo-nego rozwoju; prowadzi politykę podnoszenia świadomości ekologicznej mieszkańców;

34 Określenie „klasa kreatywna”, którego twórcą jest Robert Florida, miało prognozować najbardziej dynamiczny rozwój miast, skupiających najbardziej dynamiczne, twórcze i kreatywne jednostki.

74 4) ludzie, kapitał ludzki (smart people) – inicjatorami zmian w miastach powinni być ich

miesz-kańcy, którzy przy odpowiednim wsparciu technicznym są w stanie zapobiegać nadmiernemu zużyciu energii, zanieczyszczeniu środowiska oraz dążyć do poprawy jakości życia; kategorię smart people lub smart society charakteryzuje również otwartość, wielonarodowość / wieloet-niczność oraz dostęp do edukacji, również osób dorosłych (life long learning);

5) jakość życia (smart living) – miasto inteligentne zapewnia swoim mieszkańcom przyjazne środowisko, w szczególności przez zapewnienie szerokiego dostępu do usług publicznych, in-frastruktury technicznej i społecznej, wysokiego poziom bezpieczeństwa dzięki odpowiedniej ofercie kulturalno-rozrywkowej, a także dbałości o stan środowiska oraz tereny zielone, co wpływa na kształtowanie lokalnej tożsamości i spójności, a w konsekwencji również atrakcyj-ności turystycznej;

6) inteligentne zarządzanie (smart governance) – rozwój w tym aspekcie wymaga stworzenia odpowiedniego systemu zarządzania miastem, wypracowania procedur wymagających współ-działania władz lokalnych i pozostałych użytkowników miasta oraz wykorzystywania nowo-czesnych technologii w funkcjonowaniu miasta, przyczyniających się do tworzenia przejrzys-tych procedur i kształtowania świadomości społeczno-politycznej mieszkańców (EuropeanSmartCities i Technology 2015; Stawasz i Sikora-Fernandez 2015; Stawasz i in.

2012).

Miasta mogą być klasyfikowane jako „smart”, gdy do swoich potencjałów mogą zaliczyć: kapitał ludzki/społeczny, nowoczesną infrastrukturę komunikacyjną (transport oraz technologie komunika-cyjne), ich rozwój jest zgodny z teorią rozwoju zrównoważonego, a partycypacyjny system rządów zapewnia lepszą jakość życia (Stawasz i in. 2012).

Rysunek 3.1 Zależności między wymiarami smart city a koncepcją zrównoważonego rozwoju Źródło: opracowanie własne na podstawie (Stawasz i in. 2012).

75 Koncepcja smart city oparta na powyższych wyznacznikach łączy się z takimi teoriami rozwo-ju miast, jak eco-city, green city, smart growth, slow city czy community garden i zdecydowanie wy-kracza poza potoczne rozumienie smart city (technologizacja) lub pierwotne (ograniczenie emisji CO₂). Ewolucja koncepcji smart city, związana z rozwojem technologii i możliwości jej wykorzysta-nia do realizacji zakładanych celów w różnych obszarach, sprawia, że możliwe jest wyróżnienie kolej-nych stopni zaawansowania smart city. Zależnie od osiągania rezultatów na jednej płaszczyźnie lub na wielu płaszczyznach związanych z definiowaniem smart city może być określony „poziom” inteligen-cji. W międzynarodowych rankingach dotyczących smart cities polskie miasta nie zajmują niestety czołowych pozycji.

Rysunek 3.2 Stopień inteligencji według koncepcji smart city (powiązania teorii zrównoważonego rozwoju i smart city)

Źródło: opracowanie własne na podstawie (Stawasz i Sikora-Fernandez 2015; Anttiroiko, Valkama i Bailey 2014).

Próba usystematyzowania podejść do koncepcji smart city skłania do zestawiania podnoszo-nych aspektów, przywoływapodnoszo-nych przez różpodnoszo-nych autorów i instytucje. Zostały one przedstawione w tabeli 3.1.

Tabela 3.1 Definicje koncepcji smart city według różnych autorów

Definicja, założenia Autor/autorzy/publikacja

Miasto inteligentne to zrównoważone miasto, które wykorzystuje technologię do redukcji emisji CO2, do produkcji wydajnej energii, poprawy wydajności budynków; mające w perspektywie strategię zielonego miasta

Smart Cities and Sustainability Models (Batagan, 3/2011)

Inteligentne miasto to dobrze prosperujące miasto „Smart cities Ranking of European medium-sized Informacja

i komunikacja

Inteligentne systemy

Jakość życia

Zrównoważony rozwój

Wymiar systemowy

Wymiar społeczny

Wymiar ekologiczny

POZIOM ZAAWANSOWANIA TECHNOLOGICZNEGO POZIOM INTEGRACJI SYSTEMÓW SPOŁECZNO-EKOLOGICZNYCH

76 zbudowane na inteligentnym połączeniu możliwości

(technologicznych, organizacyjnych etc.), aktywności zarządczej oraz partycypacji w procesach miejskich samodzielnych, niezależnych i świadomych obywateli

cities”

(Giffinger, Fertner, Kramar i Plicher-Milhanovic 2007)

Miasto jest „inteligentne”, gdy inwestuje się w kapitał ludzki i społeczny oraz tradycyjną infrastrukturę transportową oraz nowoczesną infrastrukturę komuni-kacyjną napędzającą trwały wzrost gospodarczy i wysoką jakość życia, przy odpowiedzialnym zarzą-dzaniu zasobami naturalnymi i zarzązarzą-dzaniu partycy-pacyjnym.

Smart cities in Europe

(Caragliu, Del Bo i Nijkamp 2009)

Miasto inteligentne to terytorium o wysokiej zdolności uczenia się i innowacji, kreatywne, posiadające insty-tucje badawczo rozwojowe, szkolnictwo wyższe, infrastrukturę cyfrową i technologie komunikacyjne, a także wysoki poziom sprawności zarządzania

Intelligent Cities: Innovation, Knowledge Systems and Digital Spaces

(Komninos 2002)

Miasto inteligentne może być utożsamiane z miastem kreatywnym: posiadającym zdolność uczenia się i wdrażania innowacji

Cities and The Creative Class (Florida 2005)

Miasto inteligentne musi zapewniać bogate środowi-sko sieci szerokopasmowych, które umożliwią funk-cjonowanie aplikacjom cyfrowym. Obejmuje ono: (1) rozwój infrastruktury szerokopasmowej łączącej sieci kablowe, światłowodowe i bezprzewodowe, oferujące wysoką łączność i przepustowość obywatelom i orga-nizacjom zlokalizowanym w mieście, (2) wzbogacenie przestrzeni fizycznej i infrastruktury miast systemami, inteligentnymi urządzeniami, czujnikami, oferującymi zarządzanie danymi w czasie rzeczywistym, alerty i przetwarzanie informacji, oraz (3) tworzenie aplika-cji umożliwiających gromadzenie i przetwarzanie danych (Big Data)

Smart Cities and the Future Internet: Towards Coop-eration Frameworks for Open Innovation

(Schaffers i in. 2011)

Inteligentne miasta mają zdolność do inteligentnego reagowania na różnego rodzaju potrzeby, w tym życia codziennego, a także odpowiadać na zapotrzebowania na usługi miejskie i działania komercyjne, w czasie rzeczywistym

Smart city and the applications.

Proceedings of 2011 International Conference on Electronics, Communications and Control (ICECC), Zhejian

Źródło: opracowanie własne

3.2 Wskaźniki pomiaru miasta inteligentnego i zrównoważonego a pomiar trendów