Koncepcja systemu innowacyjnego

Problematyka systemowego ujęcia procesów innowacji została pod-jęta przez naukowców wskutek dynamicznie rozwijającej się gospodarki wschodnioazjatyckiej pod koniec lat 80. XX wieku. Intensyfi kacja badań w tym obszarze nastąpiła w latach 90. XX wieku, a na ich podstawie wyod-rębniono koncepcje narodowego i regionalnego systemu innowacji⁹². Pionier-skie i podstawowe prace poświęcone systemom innowacji zostały napisane

90 J. Fazlagić, Gospodarka oparta na wiedzy, „Edukacja i Dialog”, Czasopismo liderów edukacji”, Marzec 2009.

91 R. Nowacki, Potencjał innowacyjny regionu jako czynnik rozwoju regionalnego, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 46, Wrocław 2009, s. 64.

92 A. Nowakowska, Regionalny…, op. cit. s. 69.

przez Ch. Freemana, G. Dosiego, B.A. Lundvalla, Ph. Cooke’a, R. Nelsona, B.T. Asheima oraz Ch. Edquista⁹³.

Koncepcja systemu innowacyjnego odzwierciedla nowe podejście do innowacyjności, przekładające poglądy na temat nieliniowości i sieciowo-ści procesu innowacyjnego na funkcjonowanie gospodarki, której rozwój determinowany jest przez wytwarzane przez nią innowacje. Koncepcja ta wskazuje, że gospodarka składa się nie tylko z tworzących ją instytucji – pod-miotów, ale też z efektów synergii, które powstają w rezultacie ich wzajemnej kooperacji. W związku z tym, oprócz podkreślenia ważnej roli instytucji generujących wiedzę i innowacje jak przedsiębiorstwa, sfera badawczo-roz-wojowa czy instytucje pośredniczące w transferze innowacji, eksponuje ona zarazem znaczenie różnych interakcji, jakie zachodzą między nimi. Istotną rolę w obszarze sprawności systemu innowacyjnego odgrywa otoczenie, a w szczególności konsumenci innowacji, którzy kreują na nie popyt. Mają oni szczególnie ważne znaczenie w dobie gospodarki „ciągnionej” przez rynek.

Przedsiębiorstwa dzięki monitoringowi gustów konsumentów mogą kreować nowe ich potrzeby za pomocą innowacji. Ważną rolę w aspekcie sprawności systemu innowacyjnego pełni infrastruktura otoczenia, np. ustawodawstwo (ze szczególnym uwzględnieniem ochrony praw własności intelektualnej), system edukacji, fi nansowy oraz transportowy. Kluczową cechą systemu jest jego kultura wynikająca z historycznych uwarunkowań oraz nagromadzone zasoby wiedzy i doświadczeń, które determinują wyjątkową specyfi kę kon-kretnych systemów. Kolejnym czynnikiem sprzyjającym sprawności systemu innowacji jako dystrybutora wiedzy jest jego otwartość na wpływy i wiedzę czerpaną z innych systemów oraz oddziaływanie między nimi⁹⁴. Otwartość jest cechą mocno eksponowaną między innymi przez koncepcję sieci inno-wacyjnych. Funkcjonowanie w sieciach na podstawie kooperacji jest cechą wspólną tej koncepcji, a zarazem koncepcji systemu innowacyjnego. Dzia-łanie w sieciach sprzyja osiąganiu następujących przewag, w odróżnieniu od funkcjonowania w pojedynkę⁹⁵:

93 Szerzej: G. Dosi, Ch. Freeman, R. Nelson, G. Silverberg, L. Stechnical (red.), Technical change and economic theory, Printer Publishers, London 1988; Ch. Edguist (red.), System of innovation – technologies, institutions and organizations, Printer Publishers, London 1997; Ch. Freeman, Technology policy and economic performance, Printer Publishers, London 1987; B.A. Lundvall, National system of innovation: towards a theory of innovation and interactive learning, Printer Publishers, London 1992; R. Nelson, National innovation systems – a comparative analysis, Oxford University Press, New York 1993; Ph. Cooke, Regional innovation systems: competitive regulation in the new Europe, „Geoforum”, No. 23; Ph. Cooke, K. Morgan, The associational economy: fi rms, regions and innovation, Oxford University Press, Oxford 1998.

94 E. Wojnicka, System innowacyjny z perspektywy przedsiębiorstw, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2004, s. 9.

95 Ibidem, s. 13.

 z uwagi na różnorodność technologii (jej zakresu i źródeł) nie ma możliwości, by dana fi rma była zdolna do prowadzenia działalności we wszystkich ważnych dla niej obszarach lub obejmowała wszystkie źródła techniki;

 sieci dają możliwość podziału kosztów, szczególnie wysokich w obszarze innowacji podstawowych;

 sieci umożliwiają dostęp do wysoko wykwalifi kowanych pracowników, których liczba na rynku jest ograniczona;

 w niektórych nowoczesnych dziedzinach o istotnym znaczeniu, jak np. biotechnologia, można mówić o przełamaniu granic tradycyjnych dziedzin nauki i przemysłu, stąd niezbędna jest współpraca;

 budowa sieci sprzyja zmniejszeniu dublowania wysiłków, a tym samym pozwala zwiększyć efektywność;

 często stworzenie sieci jest konieczne w celu uzyskania poglądu na temat popytu i wiedzy o wymaganiach rynku.

Opierając się na interpretacji R. Tijsena, sieć innowacyjną można zde-fi niować jako ewoluującą i zmieniającą się zależność systemową, opierającą się na relacjach między zasobami, w których ich systemowość objawia się efektami interakcji, procesów i procedur. Działalność w takiej sieci składa się z: kreacji, kombinacji, wymiany, transformacji, absorpcji i eksploatacji zasobów w ścisłym związku z szeroko pojmowanymi relacjami formalnymi i nieformalnymi⁹⁶. System innowacji w ujęciu M. Fishera to układ aktorów, którzy generują, dokonują dyfuzji i użytkują ekonomicznie użyteczną wiedzę w procesie produkcyjnym. Za aktorów uważa się fi rmy i inne organizacje partycypujące we wspomnianych wyżej procesach⁹⁷. Ch. Edquist rozumie system innowacyjny jako zawierający w sobie wszystkie istotne czynniki ekonomiczne, społeczne, polityczne, organizacyjne, instytucjonalne i inne, które determinują rozwój, dyfuzję i użycie innowacji⁹⁸. Zgodnie z interpretacją E. Wojnickiej system innowacji to podmioty kreujące wiedzę i innowacje zlokalizowane w sprzyjającym otoczeniu i zakorzenione w konkretnym środo-wisku oraz powiązania między nimi, które powodują, że dana gospodarka pełni funkcję sprawnego dystrybutora wiedzy w celu jej dalszego przetworzenia⁹⁹.

96 R. Tijsen, Quantitative assessment of large heterogeneous R&D networks: The Case of process engineering in the Netherlands, „Research Policy”, No. 26, 1998, s. 791-809.

97 M. Fisher, Innovation, knowledge creation and system of innovation, „Annual Regional Science”, No. 35, 2001, s. 207.

98 Ch. Edquist, Systems of Innovation Approaches – their Emergence and Characteristics [w:] Systems of Innovation: Technologies, Institutions and Organizations, Ch. Edquist (red.) Pinter Publ., London 1997, s. 131.

99 E. Wojnicka, System innowacyjny z perspektywy przedsiębiorstw, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2004, s. 9-10.

W zależności od wybranego rodzaju analizy wyodrębnić można kilka różnych koncepcji systemów innowacyjnych, które funkcjonują pod posta-cią systemów sektorowych (branżowych), systemów międzybranżowych lub systemów terytorialnych. Podstawowe systemy innowacji, wyróżniane i analizowane to: krajowe (narodowe) systemy innowacji, regionalne systemy innowacji, sektorowe systemy innowacji oraz systemy technologiczne¹⁰⁰. Najwięcej analiz poświęconych jest narodowym systemom innowacji, ponie-waż przyjmuje się, że cechy specyfi czne dla poszczególnych narodów mają największy wpływ na zróżnicowanie procesu innowacyjnego przedsiębiorstw:

rodzaju i liczby instytucji oraz ich zachowań. Zauważyć należy, że większość interakcji i kooperacji zachodzi między elementami systemu innowacji na poziomie regionu niż kraju¹⁰¹.

Ph. Cooke eksponuje współwystępowanie w literaturze dwóch odmien-nych koncepcji systemów innowacji, wyróżniając tzw. systemy operacyjne oraz systemy koncepcyjne¹⁰². System operacyjny związany jest z wyjątkowym charakterem naturalnego zjawiska społeczno-gospodarczego, wytworzonego

„samoistnie”. System koncepcyjny postrzegać należy jako logiczną abstrakcję, teoretyczną konstrukcję, w skład których wchodzą zasady i prawa wyjaśnia-jące związki pomiędzy zmiennymi i częściami systemu. W tym rozumieniu termin „system” koresponduje z podejściem metodologicznym, stanowiąc narzędzie analizy. Badacze korzystający z tego podejścia konstruują struk-tury, które nie odzwierciedlają w pełni prawdziwego fenomenu systemów innowacji.

Zauważyć należy, że pomimo pozornej zbieżności pojęcia systemu, sieci i środowiska przedsiębiorczości, nie są terminami tożsamymi. Środo-wiska przedsiębiorczości nie można postrzegać jako wyjątkowej kategorii tych systemów innowacji, lecz jako część tej struktury, od której zależy jej funkcjonowanie. Relacje sieciowe są elementarnym mechanizmem funkcjono-wania systemu innowacji, są jego „mózgiem”. Sieci innowacji w większości przypadków powstają w sposób oddolny. To przedsiębiorcy widząc koniecz-ność kooperacji w obrębie sieci, decydują się na jej utworzenie. Koordynacja i wspomaganie systemów innowacji są możliwe dzięki zaangażowaniu się wielu instytucji¹⁰³.

100 A. Nowakowska, Regionalny…, op. cit., s. 68.

101 E. Wojnicka, System…, op. cit. s. 12-13.

102 Ph. Cooke, Origins of the concept [w:] Regional Innovation Systems. The Role of Gover-nances in a Globalized World, H.J. Braczyk, Ph. Cooke, M. Heidenreich (red.), University College, London 2008, s. 11.

103 A. Nowakowska, Regionalny…, op. cit., s. 69.

1.3.2. Istota i zasady funkcjonowania regionalnych systemów