1. Rynek przewozów pasażerskich
1.2. Konkurencja międzygałęziowa na polskim rynku przewozów pasażerskich
pasażerskich
W 2015 r. Główny Urząd Statystyczny przeprowadził „Badanie pilotażowe zachowań komunikacyjnych w Polsce”, które zostało dofinansowane ze środków UE. Reprezentatywną próbą w badaniu było 18 tys. wylosowanych gospodarstw domowych i ich członków w wieku od 16 lat wzwyż. Ostatecznie w badaniu wzięło udział 13,5 tys. gospodarstw, a odpowiedzi indywidualnych udzieliło 25,6 tys. osób.
Na podstawie badania ustalono, że osoby w wieku 16 lat i więcej wyko-nują rocznie ok. 13 mld podróży, co daje średnio 422 podróże na 1 osobę.
14
Rynek przewozów pasażerskich Konkurencja międzygałęziowa na polskim rynku przewozów pasażerskich
Rys. 2: Udział podróży w podziale na rodzaje transportu wg badania GUS z 2015 r.54,5%
73,2%
14,7%
14,6%
19,6%
9,4%
4,2% 5,6%
1,2% 1,6%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
wszystkie zmotoryzowane
pociąg
komunikacja autobusowa zamiejska
rower
komunikacja miejska
pieszo
samochód osobowy
Źródło: opracowanie własne UTK na podstawie danych z badania zachowań komunikacyjnych GUS W 2015 r. blisko 75% wszystkich
podróży odbyło się za pomocą zmotoryzowanych środków transportu (z wyłączeniem roweru i podróży pieszych), z czego 54,5% z użyciem sa-mochodu, a 20% z użyciem publicznego transportu zbio-rowego, do którego zaliczono w badaniu komunikację miejską, autobusową komunikację zamiejską i transport kolejowy. Udział transportu szynowego w ogóle wykonywanych podróży jest niewielki i wynosi kilka procent (1,2% to pociągi, a 3% to tramwaje i trolejbusy, brak dokładnych danych o udziale metra). Autorzy badania podkre-ślają, że transport kolejowy może być niedoszacowany, ponieważ wystąpiła nadreprezentacja gospodarstw domowych w mia-stach wojewódzkich i w odległości do 50 km od nich, kosztem dalszych miejscowości, w których mieszkańcy mogą wykorzy-stywać kolej w dojazdach. Transport publiczny jest najbardziej wykorzystywany w województwie pomorskim i mazowieckim, zaś najmniej w lubuskim i opolskim. Przy nieuwzględnianiu podróży pieszo i rowerem, udział transportu samochodowego w ogóle podróży rośnie do 73%.
Najwięcej (ok. 25%) wszystkich podróży przypada na dojazdy do pracy. Wśród osób dojeżdżających do pracy, 64% korzysta z samochodu. Najwyższy odsetek takich osób zanotowano w województwie podkarpackim (75%), zaś najniższy w woje-wództwach mazowieckim (57%) i pomorskim (59%). Niewątpliwie wpływ na takie wyniki ma fakt, że zarówno w aglomeracji war-szawskiej jak i trójmiejskiej działają przewoźnicy wykonujący przewozy aglomeracyjne i regionalne o dużej częstotliwości.
Jako główne przyczyny niekorzystania z komunikacji publicznej
■ zbyt dużą odległość do najbliższego przystanku/stacji ko-munikacji publicznej (39%);
■ brak odpowiednich połączeń w rozkładzie jazdy komunikacji publicznej (30%);
■ nieakceptowalny czas przejazdu komunikacją publiczną (16%).
W 2015 r. 10% respondentów dojeżdżało do najbliższego przy-stanku lub stacji komunikacji publicznej. 65,4% gospodarstw
do-Wśród osób
dojeżdżających do
pracy 64% korzysta
z samochodu
Konkurencja międzygałęziowa na polskim rynku przewozów pasażerskich
Rys. 3: Średnia odległość (w km) i średni czas podróży (w min) na 1 pasażera w 2015 r.
17,9 km 9,5 km
26,6 km
54,4 km
21 min.
25 min.
32 min.
53 min.
0 10 20 30 40 50 60
samochód osobowy komunikacja miejska komunikacja autobusowa zamiejska pociąg
Średni czas Średnia odległość
Źródło: opracowanie własne UTK na podstawie danych z badania zachowań komunikacyjnych GUS Z powyższego wykresu wynika, że podróże pociągiem
odby-wają się średnio na największe odległości spośród wszystkich środków transportu. Kolej jest wykorzystywana w podróżach służbowych i turystycznych, a te dwa cele charakteryzują się największą średnią odległością przemieszczania (67 km dla podróży służbowych i 27 km dla podróży w celu spędzania wolnego czasu). Jednak po uwzględnieniu odległości przejaz-dów, udział transportu samochodowego jest jeszcze wyższy niż w przypadku liczby podróży i wynosi 68,5% ogólnej liczby pkm. Prawie 60% podróży samochodem odbywa się na odle-głość do 30 km. Samochody najczęściej wykorzystywane są w dojazdach do pracy.
Przy podziale na dni powszednie i weekendowe, średni czas podróży kształtował się następująco: w przypadku pociągów 76 minut w weekend i 42 minuty w dni powszednie. W przy-padku autobusowej komunikacji zamiejskiej odpowiednio 46 i 23 minuty, zaś w przypadku samochodów 15 i 21 minut.
Najdłużej podróż samochodem w dni powszednie trwa m.in.
w województwie mazowieckim i pomorskim, co także może mieć znaczenie przy wyborze środka transportu i może wynikać z poziomu kongestii na drogach.
Według danych ogólnych GUS na temat przewozów ładunków i pasażerów, w 2015 r. łącznie ze wszystkich środków transportu publicznego skorzystało w Polsce 703,6 mln osób, co oznacza spadek o 0,9% w stosunku do 2014 r. (dane nie uwzględniają komunikacji miejskiej). Po raz pierwszy od kryzysu w 2009 r.
zmalał rynek przewozów lotniczych (o 6,5% wg liczby pasażerów i 2,4% wg pracy przewozowej). Wzrosty zanotował transport wodny śródlądowy, który uwzględnia też transport przybrzeżny (o 11,6% wg liczby pasażerów i o 15,8% wg pracy przewozo-wej). Praca przewozowa wyniosła 52,7 mld pkm i była o 2,4%
wyższa niż przed rokiem. Średnia odległość przewozu wzrosła z 72,3 do 74,7 km za sprawą wzrostu we wszystkich gałęziach transportu. Średnia odległość w komunikacji drogowej po raz pierwszy przekroczyła 50 km, co przełożyło się na wzrost pracy przewozowej o 0,9% przy spadku liczby pasażerów o 3,5%, co pokazuje rozwój dalekobieżnych połączeń autokarowych stano-wiących konkurencję dla transportu kolejowego. Jednak należy pamiętać, że dane GUS nie obejmują transportu indywidualne-go, a także przedsiębiorstw o liczbie pracowników do 9 osób.
W związku z powyższym, lepiej konkurencję międzygałęzio-wą w przewozach pasażerskich ukazują dane Eurostatu, które uwzględniają transport samochodowy. Najbardziej aktualne dane pochodzą z 2013 r.
16
Rynek przewozów pasażerskich Konkurencja międzygałęziowa na polskim rynku przewozów pasażerskich
Rys. 4: Praca przewozowa w transporcie pasażerskim w Polsce w mld pkm, wg danych Eurostatu za lata 2000-2013130,1 132,3 135,8 141,3 146,8 152,3 156,6 162,3 172,6
182,8 188,8 197,8 208,5
213,1
59,2 55,4 52,0 51,6 51,1 49,2 48,7 47,7 47,7 43,9 41,7 40,1 39,4 37,8
24,1 22,5 20,7 19,6 18,4 17,9 18,2 19,5 19,8 18,1 17,5 17,6 17,7 16,7
4,7 4,7 4,6 4,5 4,5 4,4 4,5 4,6 4,6 4,3 4,3 4,4 4,4 4,1
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220
samochody autobusy i autokary kolej tramwaje i metro Źródło: opracowanie własne UTK na podstawie danych Eurostatu
Z powyższego wykresu wynika stały trend wzrostu pracy przewo-zowej wykonywanej w transporcie samochodowym. Od 2000 r.
do 2013 r. wzrost ten wyniósł 64%. W tym samym okresie liczba samochodów przypadająca na 1000 mieszkańców wzrosła wg danych Eurostatu z 261 do 504, co oznacza wzrost o 93% i jest naj-większym wzrostem współczynnika motoryzacji wśród 28 państw Unii Europejskiej. Wskaźnik motoryzacji w Polsce przekroczył średni poziom dla nowych krajów członkowskich o prawie 100 samocho-dów, jest także wyższy od średniej dla całej Wspólnoty i zbliża się do średniej dla krajów „starej piętnastki”.
Od 2000 r. do 2013 r., wzrost pracy
przewozowej wykonywanej w transporcie samochodowym wyniósł 64%.
W tym samym okresie liczba samochodów
przypadająca na 1000 mieszkańców wzrosła
z 261 do 504 (o 93%), co oznacza największy
wzrost tego współczynnika wśród 28 państw
Unii Europejskiej
Polski rynek kolejowych przewozów pasażerskich
W 2015 r. liczba pasażerów kolei wzrosła o 4,2%, a praca przewozowa o 8,5%
Rys. 5: Udział gałęzi transportu wg wykonanej pracy przewozowej w transporcie pasażerskim w latach 2000-2013 wg danych Eurostatu
59,7% 61,6% 63,7% 65,1% 66,5% 68,1% 68,7% 69,3% 70,5% 73,4% 74,8% 76,1% 77,2% 78,4%
27,1% 25,8% 24,4% 23,8% 23,1% 22,0% 21,4% 20,4% 19,5% 17,6% 16,5% 15,4% 14,6% 13,9%
11,0%2,2% 10,5%2,2% 9,7%2,2% 9,0%2,1% 8,3%2,0% 8,0%2,0% 8,0%2,0% 8,3%2,0% 8,1%1,9% 7,3%1,7% 6,9%1,7% 6,8%1,7% 6,5%1,6% 6,1%1,5%
0%
50%
100%
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
samochody autobusy i autokary kolej tramwaje i metro
Źródło: opracowanie własne UTK na podstawie danych Eurostatu Powyższy wykres prezentuje znaczący wzrost udziału indywi-dualnego transportu drogowego w ogólnej pracy przewozowej w transporcie od początku XXI w. W tym samym czasie udział zarówno transportu autobusowego, jak i kolejowego zmalał niemal dwukrotnie.