3. Infrastruktura kolejowa
3.3. Struktura przedmiotowa polskiego rynku
Długość eksploatowanych linii kolejowych w 2015 r. przez wszystkich zarządców infrastruktury, włączając koleje nor-malno- i szerokotorowe, wyniosła 19 330,11 km, co oznacza wzrost o 36,22 km w porównaniu do 2014 r. (wzrost długości linii normalnotorowych o 37,45 km, spadek długości linii sze-rokotorowych o 1,23 km). Wzrost długości linii spowodowany jest uwzględnieniem linii kolejowych CARGOTORU oraz odda-niem do użytku infrastruktury PKM, łączącej linię nr 202 z linią nr 201 poprzez port lotniczy w Gdańsku. Część PKM powstała na szlaku dawnej linii Gdańsk Wrzeszcz – Stara Piła. Z drugiej strony, w 2015 r. największy zarządca wyłączył 6,32 km linii.
Pozostali zarządcy również w minimalnym stopniu dokonali wyłączeń swoich linii, m.in. Infra SILESIA wyłączyła z eksploatacji 5,38 km. Zmiana odnotowana w PMT Linie Kolejowe, jak zostało już wcześniej wspomniane, wiązała się z przekazaniem użytko-wania wybranych linii do DSDiK we Wrocławiu.
97,2% wszystkich eksploatowanych
linii kolejowych w Polsce stanowiły
linie normalnotorowe
Struktura przedmiotowa polskiego rynku
Rys. 60: Struktura linii kolejowych eksploatowanych w Polsce, stan na dzień 31 grudnia 2015 r.
18 789,2 97,2%
540,9 2,8%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
normalnotorowe szerokotorowe
Na długość eksploatowanych linii szerokotorowych składały się linie kolejowe trzech zarządców: PKP LHS (394,65 km), PKP PLK (142,1 km) oraz Euroterminalu Sławków (4,14 km). Udział linii szerokotorowych pozostał na zbliżonym poziomie do 2014 r.
W 2015 r. w zarządzie PKP PLK pozostawało 20 850,7 km linii, o 582,2 km mniej niż w 2014 r. W tej liczbie 2 340, 8 km (11,2%) stanowiły linie wyłączone z eksploatacji. Spółka jako jedyna zarządzała infrastrukturą o znaczeniu państwowym, która na koniec 2015 r. stanowiła 66,5% eksploatowanych przez PKP PLK linii oraz 63,88% wszystkich eksploatowanych linii. Długość linii o znaczeniu państwowym nieznacznie spadła i na koniec 2015 r. wyniosła 12 316,6 km, w porównaniu do 12 325,3 km w 2014 r. Długość linii kolejowych zelektryfikowanych, będących w eksploatacji wszystkich zarządców infrastruktury w Polsce, wyniosła 11 866,0 km w porównaniu do 11 832,4 km w 2014 r., co stanowiło 61,4% łącznej długości linii, w porównaniu do 61,3% w 2014 r. Z linii zelektryfikowanych 99,5% było w posia-daniu spółek Grupy PKP (PKP PLK oraz PKP SKM w Trójmieście).
Łączna długość linii jednotorowych wyniosła na koniec 2015 r.
10 568,2 km, co stanowiło 53,7% wszystkich eksploatowanych linii i oznacza spadek w porównaniu z zeszłym rokiem, kiedy udział ten kształtował się na poziomie 55,3%. Wśród linii jed-notorowych stopień elektryfikacji wyniósł na koniec 2015 r.
37,5%, podczas gdy rok wcześniej było to 37,8%. Wśród linii dwutorowych, stopień elektryfikacji wyniósł na koniec 2015 r.
90,2% w porównaniu do 90,5% w 2014 r.
Średnia krajowa gęstość linii kolejowych wyniosła 6,18 km/100 km2.
Gęstość sieci kolejowej w poszczególnych województwach mie-rzona w km linii/100 km2 powierzchni nie zmieniła się znacząco w 2015 r. Największy wzrost gęstości w ujęciu bezwzględnym odnotowało województwo pomorskie z 6,68 km do 6,85 km linii/100 km2, za to największy spadek województwo opolskie, podobnie jak w 2014 r. Obecnie gęstość linii kolejowych/100 km2
wynosi w tym województwie 7,96 km, co jest wartością niższą o 0,15 km w stosunku do 2014 r., ale w stosunku do 2013 r. już o blisko 0,5 km. Największa gęstość pozostaje niezmiennie w województwie śląskim (16,05 km/100 km2), a najmniejsza w województwie podlaskim (3,24 km/100 km2). Największy udział w sieci kolejowej posiada województwo śląskie (10,24%), a najmniejszy województwo podlaskie (3,24%).
3.3.1. Udostępnianie infrastruktury przewoźnikom kolejowym
W 2015 r. usługi polegające na udostępnianiu przewoźnikom infrastruktury kolejowej świadczyło dwunastu zarządców infra-struktury. W 2015 r. wszyscy zarządcy infrastruktury sprzedali łącznie 2,6 mln tras, o łącznej długości 214,9 mln km. Ich łączna długość wzrosła o 8,7 mln km (o 4,2%) w stosunku do 2014 r.
Zarządca PKP PLK posiada dominującą pozycję na rynku udostęp-niania infrastruktury. W 2015 r. przewoźnicy zamówili w PKP PLK, łącznie do rocznego i indywidualnego rozkładu jazdy, 2,72 mln tras (5,9% mniej niż w roku poprzednim) o łącznej długości 243 573,35 mln km (spadek o 3,9%). Zarządca ten w 2015 r. sprze-dał natomiast 2,35 mln tras, o łącznej długości 211,57 mln km (w 2014 r. 2,33 mln tras i 202,96 mln km). Wzrost długości tras zakupionych przez przewoźników wynikał głównie z wzrostu pracy eksploatacyjnej w segmencie przewozów pasażerskich.
W 2015 r. zarządcy infrastruktury sprzedali 2,6 mln tras
68
Infrastruktura kolejowa Struktura przedmiotowa polskiego rynku
W 2015 r. zarządcy infrastruktury sprzedali 2,6 mln tras
Rys. 61: Długość sprzedanych tras przez zarządcę PKP PLK w latach 2006–2015
230 740,9 231 890,3 228 205,6
212 279,2
221 246,9
225 554,7 215 005,8
207 589,8 202 961,2
211 574,6
200 000 205 000 210 000 215 000 220 000 225 000 230 000 235 000
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Rys. 62: Udział tras sprzedanych w ogólnej liczbie zamówionych przez przewoźników w PKP PLK w latach 2006-2015
59,81% 88,98% 84,46% 77,63% 84,09% 79,43% 80,29% 81,78% 80,12% 86,86%
64,07% 86,34% 85,41% 79,37% 81,38% 78,56% 78,82% 79,53% 80,71% 86,44%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
długość tras liczba tras
Współczynnik wykorzystania liczony jako iloraz liczby tras zaku-pionych przez liczbę tras zamówionych wyniósł 86,4%, natomiast współczynnik liczony jako iloraz długości tras zakupionych przez długość tras zamówionych wyniósł 86,9%.
Większość zrealizowanych przez PKP PLK tras stanowiły trasy
w porównaniu do 1,545 mln szt. w 2014 r.), co stanowiło 67,0%
wszystkich uruchomionych (66,4% w 2014 r.). Widać więc, że z roku na rok rośnie udział tras zakupionych w ramach indy-widualnego rozkładu jazdy. Z tytułu udostępniania infrastruk-tury zarządca pobrał od przewoźników 1,864 mld PLN opłat za minimalny dostęp do infrastruktury, o około 86 mln PLN
Struktura przedmiotowa polskiego rynku
PLN stanowiły opłaty rezerwacyjne za niewykorzystane przez przewoźników trasy. Dodatkowo zarządca otrzymał 108,28 mln PLN opłat podstawowych za dostęp do urządzeń związanych z obsługą pociągów (113,14 mln w 2014 r.) oraz 26 mln PLN opłat dodatkowych (30,82 mln w 2014 r.). Na koniec 2015 r. udział PKP PLK w rynku udostępniania infrastruktury i sprzedaży tras, mierzony pracą eksploatacyjną zakupionych tras minimalnie spadł i wyniósł 98,3%.
W 2015 r. w ramach wykupionych tras praca przewozowa brutto wyniosła 134,850 mld tkm, co w porównaniu z rokiem poprzednim stanowiło spadek o 4,055 mld tkm (o 3,1%). Praca brutto wykonana w przewozie towarów stanowiła 74,9% (75,8%
w 2014 r.), zaś w przewozie osób 25,1% (24,2% w 2014 r.), co oznacza wzrost pracy przewozowej brutto wykonanej przez przewoźników osobowych, za to spadek pracy przewozowej wykonanej przez przewoźników rzeczy.
Rys. 63: Obciążenie km linii kolejowej PKP PLK pracą przewozową (mln brutto tkm/na 1 km linii) w latach 2006-2015
33 221 33 217 33 520 32 777
30 232 29 653 29 928 31 825 31 658 33 818 107 213 110 101
105 395
88 354
99 383
108 534
96 654 101 027 99 138 101 032
20 000 40 000 60 000 80 000 100 000 120 000
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
mln brutto tono-km
mln brutto tonokilometry pasażerskie mln brutto tonokilometry towarowe
Średnie obciążenie kilometra linii w 2015 r. wyniosło około 7,28 mln ton brutto, o 0,2 mln więcej niż w 2014 r. Wzrost do-tyczył zarówno przewoźników pasażerskich jak i towarowych, przy czym był większy w przewozach osób. W przeliczeniu na jeden km linii przewoźnicy towarowi wykonali pracę przewozową brutto większą o 104 tys. ton. W 2015 r. średnie obciążenie dla tego typu przejazdów wyniosło 5,458 mln ton brutto na jeden kilometr linii. W przewozach pasażerskich współczynnik ten wyniósł 1,827 mln ton brutto na kilometr, co oznacza wzrost o blisko 110 tys. ton i zaistnienie sytuacji, w której różnice między latami są większe dla przewozów pasażerskich niż towarowych.
Zwiększenie pracy eksploatacyjnej w przewozach pasażerskich w 2015 r. jest przyczyną najwyższej wartości obciążenia km linii kolejowej w ostatnich 10 latach. Największy wpływ na powyż-szą wartość wywarło znaczne zwiększenie oferty PKP Intercity oraz rosnący udział nowych przewoźników samorządowych.
Powyższe przyczyny skutkowały również większą liczbą zaku-pionych tras przez przewoźników pasażerskich, jak również wprowadzeniem dużej liczby nowego taboru, który wymagał odpowiednich jazd testowych.
Zwiększenie pracy eksploatacyjnej w przewozach pasażerskich w 2015 r. jest przyczyną najwyższej wartości obciążenia km linii kolejowej w ostatnich 10 latach
70
Infrastruktura kolejowa Struktura przedmiotowa polskiego rynku
Rys. 64: Obciążenie km linii kolejowej PKP PLK pracą przewozową (mln brutto tkm/na 1 km linii) w latach 2006-20151,752 1,749 1,746 1,695 1,568 1,537 1,559 1,717 1,710 1,827
5,654 5,797 5,489 4,569 5,156 5,624 5,036 5,451 5,354 5,458
1 2 3 4 5 6
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
mln brutto tono-km
przewozy pasażerskie przewozy towarowe
3.3.2. Opłaty za dostęp do infrastruktury kolejowej
Opłaty za dostęp do infrastruktury kolejowej podlegają nad-zorowi Prezesa UTK, który na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy o transporcie kolejowym jest krajowym regulatorem trans-portu kolejowego. Główne kompetencje Prezesa UTK w tym obszarze to zatwierdzanie stawek za dostęp do infrastruktury kolejowej oraz rozpatrywanie skarg przewoźników kolejowych dotyczących przydzielania tras pociągów i opłat za korzystanie z infrastruktury kolejowej.
W 2015 r. usługi polegające na udostępnianiu infrastruktury kolejowej przewoźnikom świadczyło dwunastu zarządców infrastruktury:
■ PKP PLK;
■ CTL Maczki – Bór;
■ Infra SILESIA;
■ JSK;
■ KP Kotlarnia Linie Kolejowe;
■ PMT Linie Kolejowe;
■ UBB Polska;
■ SKM w Trójmieście;
■ CARGOTOR;
■ PKM;
■ DSDiK we Wrocławiu.
Opłaty za dostęp do infrastruktury
W związku z przedłożonymi przez zarządców infrastruktury kolejowej do zatwierdzenia Prezesowi UTK projektami stawek jednostkowych opłat za korzystanie z infrastruktury kolejowej wydano 16 decyzji, w tym:
■ 8 decyzji zatwierdzających stawki jednostkowe opłat za ko-rzystanie przez przewoźników kolejowych z infrastruktury kolejowej zarządców:
- Euroterminal Sławków na rozkład jazdy pociągów, zwany dalej „rjp”, 2014/2015 oraz na rjp 2015/2016;
- PKP PLK na rjp 2015/2016;
- PKM na rjp 2014/2015;
- Infra SILESIA na rjp 2015/2016;
- SKM w Trójmieście na rjp 2015/2016;
- DSDiK we Wrocławiu na rjp 2015/2016;
- PMT Linie Kolejowe na rjp 2015/2016.
Przedłożone projekty stawek jednostkowych spełniały przepisy w zakresie zatwierdzania stawek jednostkowych opłat
określo-Struktura przedmiotowa polskiego rynku
5 czerwca 2014 r. w sprawie warunków dostępu i korzystania z infrastruktury kolejowej;
■ 5 decyzji odmawiających zatwierdzenia przedłożonych stawek, dla:
- CTL Maczki – Bór;
- JSK;
- Infra SILESIA;
- CARGOTOR;
- KP Kotlarnia Linie Kolejowe.
■ 3 decyzje umarzające postępowanie w sprawie wniosku o zatwierdzenie stawek jednostkowych opłat dla:
- PKM;
- CARGOTOR;
- JSK.
Największe znaczenie dla rozwoju rynku mają stawki PKP PLK, które obejmują obszar całego kraju i dotyczą przewozów towa-rowych i pasażerskich. Dla potrzeb zbilansowania działalności, PKP PLK zawarła z Ministerstwem Infrastruktury i Rozwoju umo-wę o dofinansowanie z budżetu państwa kosztów zarządzania infrastrukturą kolejową i jej ochrony.
Rys. 65: Średni koszt poc-km za minimalny dostęp do infrastruktury PKP PLK w okresie 2004-2015
8,95
6,75 6,15 6,14 6,45 7,02 6,83 6,91 7,28
6,33 6,51 6,64
23,50
17,78
16,04 18,76 19,55
17,42 17,38 17,70 17,90
13,70 13,71 13,81 12,55
10,37
10,14 10,06 10,56 10,93 10,56 10,70 11,21
8,92 8,99 9,11
0,00 10,00 20,00 30,00
Średnia stawka jednostkowa opłaty za dostęp do infrastruktury w PLN/ pockm
Pociągi pasażerskie Pociągi towarowe Średnia sieciowa
W rozkładzie jazdy pociągów 2013/2014, w wyniku przyjęcia przez zarządcę do kalkulacji stawek jednostkowych opłaty podstawowej jedynie części kosztów utrzymania, prowadzenia ruchu pociągów oraz amortyzacji, które są bezpośrednio zwią-zane z przejazdami pociągów, o czym mówił wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, średnia wysokość średniej stawki sieciowej za minimalny dostęp do infrastruktury PKP PLK dla wszystkich pociągów obniżona została o 20,43%, do poziomu 8,92 PLN/poc-km. Począwszy od roku 2014 (rozkładu
jazdy pociągów 2013/2014) średnie stawki sieciowe zostały obniżone i ustabilizowane.
Począwszy od roku 2014 średnie stawki sieciowe zostały obniżone i ustabilizowane
72
Infrastruktura kolejowa Struktura przedmiotowa polskiego rynku
Rys. 66: Wysokość stawek za dostęp do infrastruktury PKP PLK dla pociągów pasażerskich na tle wielkości wykonanych przewozów pasażerskich w latach 2006-2015
141 804 140 227 143 631 141 088 145 400 142 810 142 594 135 836 135 400 143 439
6,75
6,15 6,14
6,45
7,02
6,83 6,91
7,28
6,33
6,51
4 6 8
0 40 000 80 000 120 000 160 000 200 000 240 000 280 000
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Średni koszt pociągokilometra [PLN/pockm]
Praca eksploatacyjna [tys. pockm]
praca ekspl. (tys.pockm) średnia stawka dla poc. pasażerskich
Na poniższym wykresie zostały przedstawione stawki jednost-kowe opłaty podstawowej za minimalny dostęp do infrastruk-tury kolejowej PKP PLK w okresie od rozkładu jazdy pociągów 2006/2007 do rozkładu jazdy pociągów 2015/2016, dla typowych pociągów pasażerskich (regionalnych – 140 ton i dalekobieżnych – 500 ton) oraz towarowych (1000 ton).
Na rozkład jazdy pociągów 2014/2015 i 2015/2016 stawka dla typowego pociągu towarowego (1000 ton) wyniosła 11,64 PLN/
poc-km. W przewozach pasażerskich dla typowego pociągu regionalnego (140 ton) stawka wyniosła 5,42 PLN/poc-km w roz-kładach jazdy 2014/2015 i 2015/2016, zaś dla typowego pociągu dalekobieżnego (500 ton) – 10,77 PLN/poc-km.
Rys. 67: Stawka jednostkowa opłaty podstawowej za minimalny dostęp do infrastruktury na sieci PKP PLK od rozkładu jazdy pociągów 2006/2007 do rozkładu jazdy pociągów 2014/2015 dla typowych pociągów pasażerskich i towarowych
4,67 4,28 4,51 4,55 4,68 4,63 5,51 4,98 5,42 5,42
7,21 7,77 8,18 8,24
8,52 8,46
12,69
10,01
10,77 10,77
6,15 6,14 6,45 7,02 6,83 6,91 7,28 6,33 6,51
6,64 17,51
17,57 18,18
10,68
11,70
10,82
12,75
11,38 11,64 11,64
16,04
18,76 19,55
17,42 17,38 17,70 17,90
13,70 13,71 13,81
10,14 10,06 10,56 10,93
10,56 10,70 11,21
8,92 8,99 9,11
2,00 7,00 12,00 17,00 22,00
2006/2007 2007/2008 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 2014/2015 2015/2016
PLN/pockm
pociąg pasażerski 140T pociąg pasażerski 500T średnia sieciowa pasażerskich pociąg towarowy 1000 T średnia sieciowa towarowych średnia stawka sieciowa
Struktura przedmiotowa polskiego rynku
3.3.3. Zatrudnienie i wyniki działalności zarządców infrastruktury
Na koniec 2015 r. liczba zatrudnionych wyniosła 40 596 osób, o 2,7% więcej niż w 2014 r. i najwięcej od 2011 r. Jest to efekt przede wszystkim zwiększenia zatrudnienia u głównego zarządcy
infrastruktury, a także rozpoczęcia działalności przez nowych zarządców. Drugi rok z rzędu w KP Kotlarnia Linie Kolejowe miał miejsce ok. 20-procentowy spadek liczby pracowników.
Także po raz drugi z rzędu zmniejszyła się liczba pracowników PKP SKM i Infra SILESIA. Udział głównego zarządcy w ogóle za-trudnionych wyniósł 96,4%, co oznacza spadek z 96,8% w roku ubiegłym. Do zestawienia nie są wliczani zarządcy WKD i UBB.
Rys. 68: Zatrudnienie przez zarządców infrastruktury w latach 2006-2015
44 015
43 287
42 152
41 396
40 863 40 809
39 870
38 836 39 534
40 596
35 000 40 000 45 000
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
osób
W 2015 r. koszty działalności operacyjnej wzrosły o 9% z pozio-mu 5,25 mld PLN do pozioz pozio-mu 5,72 mld PLN, osiągając nowy, rekordowo wysoki poziom. Koszty PKP PLK wzrosły o 7,5%, a PKP SKM o 11%. W przypadku przychodów na całym rynku zaobserwowano niewielki spadek o 0,2%, który wynikał ze
spad-ku poziomu dotacji o 6%. Przychód liczony bez dotacji wzrósł więc o 7,7%. Wyraźnie zwiększyła się ujemna różnica pomiędzy przychodami i kosztami działalności operacyjnej: z 0,55 mld do 1,03 mld PLN, osiągając najwyższy wynik od 2012 r.
Rys. 69: Wyniki działalności zarządców infrastruktury (mld PLN) w latach 2006-2015
3,44
2,92
3,77 3,77
4,34
4,82
5,21 5,10 5,25
5,72
3,28
2,61
2,76
3,21
3,63
3,86 4,01 4,15
4,69 4,68
2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
mld PLN
koszty działalności operacyjnej przychody z działalności operacyjnej
74