Konsolidacja władzy w wymiarze międzynarodowym W przypadku Republiki Mołdawii bardzo istotnym elementem W przypadku Republiki Mołdawii bardzo istotnym elementem

kon-solidacji państwa, także w aspekcie władczym, jest wpływ czynnika zewnętrznego, czy może raczej czynników zewnętrznych. Otoczenie międzynarodowe i jego wpływ stanowią nieodłączny element kształ-tujący oblicze państwa. Szczególnym przykładem pod tym względem był okres zimnej wojny. Niestabilne, płynne otoczenie międzynaro-dowe może przyczynić się do destabilizacji procesu wewnętrznej

183

4.3. Konsolidacja władzy w wymiarze międzynarodowym

konsolidacji. Należy również uwzględnić wymiar dynamiczny. Isto-ta otoczenia międzynarodowego, po części, ma charakter koniunk-turalny, a zatem w zależności od sytuacji może tworzyć sprzyjające bądź niesprzyjające warunki dla danego kierunku ewolucji25.

Wśród uwarunkowań międzynarodowych istotną rolę odgry-wają różnego rodzaju podmioty, w tym zwłaszcza aktorzy instytu-cjonalni, którzy poprzez różnorakie mechanizmy, z większym bądź mniejszym powodzeniem, starają się zmieniać kształt ustrojów w Europie Środkowej i Wschodniej. Wśród tego rodzaju aktorów można wyszczególnić takie organizacje, jak: UE, Rada Europy, Bank Światowy, NATO, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, następ-nie prywatnych donatorów (jak np. fundacja Sorosa), czy wreszcie państwowe mechanizmy bezpośredniego wsparcia, takie jak USAID, niemiecki GIZ czy Polska Pomoc. Każdy z wyżej wymienionych podmiotów ma charakter wyspecjalizowany i prowadzi działalność w konkretnym obszarze życia publicznego, jak na przykład: prawa człowieka, sprawność aparatu państwowego, w tym zwłaszcza wła-dzy samorządowej, finanse publiczne, system obrony narodowej, tak w aspekcie politycznym, jak i militarnym26 itp.

W przypadku analogicznych podmiotów związanych z Rosją, sy-tuacja wygląda nieco inaczej. Jak się wydaje, podstawowym instrumen-tem stosowanym przez Federację Rosyjską jest bezpośredni kontakt z obywatelami Republiki Mołdawii poprzez rosyjskie środki masowe-go przekazu, które są powszechnie dostępne w całym państwie. Mowa tu o kanałach telewizyjnych bądź gazetach, które najczęściej zawierają zarówno wiadomości z Rosji i ze świata, jak i wiadomości w języku rosyjskim z Republiki Mołdawii. W dalszej kolejności istotną rolę od-grywają rosyjskie przedsiębiorstwa, głównie, choć nie tylko, z bran-ży energetycznej. Nie można pominąć działalności fundacji „Russkij Mir”, która na terenie Republiki Mołdawii prowadzi cztery rosyjskie centra przy głównych uczelniach kraju. Do pozostałych instrumentów

25 H. B. Im, Opportunities and Constraints…, s. 211.

26 R. Ivan, Rolul factorilor externi în procesele de democratizare. Jaloane

pen-tru o deconspen-trucţie, w: Democratizare şi consolidare democratică în Europa Cen-trală…, s. 26.

należą ceny surowców, w tym zwłaszcza gazu ziemnego, a także często stosowane sankcje gospodarcze, głównie w postaci zakazu importu napojów alkoholowych do Federacji Rosyjskiej27.

Interesujące są różnorakie mechanizmy, poprzez które pod-mioty międzynarodowe starają się osiągać stawiane przed sobą cele. Według Ruxandry Ivan, do mechanizmów tych można zaliczyć: wa-runkowość, europeizację, socjalizację, czy rozpowszechnianie norm. Warunkowość dotyczy wymogów organizacji międzynarodowych wobec krajów ubiegających się o kredyt bądź o przyjęcie do tych-że organizacji. Motych-że chodzić o warunki stawiane już na wstępie, o warunki dotyczące procesu, jak i o warunki dotyczące rezultatu. Przykładem mogą być warunki stawiane potencjalnym przyszłym członkom Unii Europejskiej (tzw. kryteria kopenhaskie), w których mowa, między innymi, o wymogu demokracji i gospodarki rynko-wej. Widać więc, że warunki mogą dotyczyć fundamentalnych aspek-tów funkcjonowania państwa, jak i systemu politycznego, czy nawet ideologicznego opowiedzenia się za danym modelem gospodarczym (gospodarka rynkowa)28.

Pod pojęciem europeizacji można zaś rozumieć proces, przez który państwa przyjmują reguły UE29. Z punktu widzenia krajów członkowskich, jego elementami są: decydowanie o momencie przy-stąpienia do organizacji (tzw. gatekeeping), monitoring, promowanie modeli i dobrych praktyk, ustanawianie standardów (tzw.

benchmar-king), pomoc i wsparcie techniczne, doradztwo itp. Mechanizm

socja-lizacji zakłada, że elity polityczne państw w okresie przemian, poprzez

27 N. Popescu, A. Wilson, Polityka Unii Europejskiej i Rosji wobec wspólnych

sąsiadów, Warszawa – Londyn 2010, s. 81.

28 R. Ivan, Rolul factorilor externi în procesele de democratizare…, s. 26. Au-torka piętnuje paternalizm Unii Europejskiej w stosunku do państw Europy Środ-kowej i Wschodniej.

29 Tamże, s. 27–28. Autorka przytacza także – za Claudio Radaellim – bar-dziej obszerną definicję. Europeizacja to proces konstruowania, rozprzestrzeniania i instytucjonalizacji nowych reguł, procedur, paradygmatów polityki, stylów, for-malnych i nieforfor-malnych sposobów osiągania celów, wspólnych wierzeń i norm, które są zdefiniowane i utrwalone w ramach procesu decyzyjnego Unii Europej-skiej i są później włączone do logiki dyskursu, tożsamości, struktur politycznych i wariantów narodowych polityk publicznych.

185

4.3. Konsolidacja władzy w wymiarze międzynarodowym

ustawiczny kontakt z ustrojami skonsolidowanymi, przyswoją normy i wartości, które leżą u ich podstaw. Wynika stąd, że tożsamość i in-teresy aktorów nie są niewzruszalne, lecz mogą być konstruowane poprzez interakcję społeczną i obejmować nawet elity ukonstytu-owane w poprzednich ustrojach. Socjalizacja może być mniej lub bardziej głęboka. W kontekście Republiki Mołdawii, przynajmniej z dotychczasowej perspektywy, trafny wydaje się wariant socjalizacji powierzchownej, w której zachowanie decydentów dostosowuje się wprawdzie do norm międzynarodowych, ale nie towarzyszy mu ich przyswojenie. Innymi słowy, elity władzy politycznej przestrzegają wymogi proceduralne nałożone przez organizacje zachodnie, jednak nie mają przekonania o ich słuszności. W takim wypadku konsoli-dacja jest odwracalna. Socjalizacja powiązana jest z warunkowością, gdyż ośrodek propagujący normy ma także możliwość przyznawania nagród. Elementem swoistej strategii kar i nagród jest również udzie-lanie przez ośrodki zagraniczne wsparcia finansowego dla tworzenia organizacji pozarządowych, które – przynajmniej w założeniu – będą reprezentowały interesy społeczeństwa w procesach decyzyjnych30.

Pojawia się pytanie, czy analogicznie do wielu krajów Europy Środkowej i Wschodniej31, perspektywa integracji z Unią Europejską stanowi dostateczny bodziec dla elit politycznych i gospodarczych Republiki Mołdawii do dostosowania się do wymogów stawianych

30 Tamże, s. 29–30.

31 W przypadku tych państw Europy Środkowej i Wschodniej, które przystąpi-ły do Unii Europejskiej, to właśnie perspektywa członkostwa miała rozstrzygnąć tzw. dylemat symultaniczności, o którym pisał Claus Offe, a który polegać miał na tym, że nie da się ponoć równocześnie dokonać udanej przemiany świata politycznego i gospodarczego. Tymczasem pragnienie członkostwa zaowocowało swoistym wyści-giem o spełnienie wielowątkowych tzw. kryteriów kopenhaskich i o przyjęcie dorob-ku prawnego wspólnoty, przez co wielu państwom udało się pogodzić równoczesne przemiany w wielu obszarach i przekroczyć, jeszcze w latach dziewięćdziesiątych, próg konsolidacji, zaś wszelkie ewentualne fluktuacje ustrojowe nie prowadzą – zda-niem Wolfganga Merkela – do upadku poniżej tego progu. Zob. W. Merkel, Plausible

Theory…, s. 27. Zob. też głos w dyskusji Andrzeja Antoszewskiego: Dyskusja redak-cyjna. Kondycja współczesnego państwa narodowego: kryzys – zmierzch – rozkwit?,

„Studia Socjologiczno-Polityczne. Seria Nowa” 2014, nr 2, s. 27–29. Antoszewski zwraca uwagę na potrójny dylemat budowy demokracji, państwa i narodu.

przez unię. Literatura najczęściej przytacza przykład Słowacji, w któ-rej właśnie perspektywa członkostwa, czy może raczej groźba utraty tejże perspektywy, stała się jednym z czynników zmiany preferencji wyborców i w ostatecznym rozrachunku zakończyła się odsunię-ciem od władzy Vladimira Mečiara32. Republika Mołdawii znajduje się jednak w odmiennej sytuacji, gdyż oprócz integracji z UE przed krajem tym stoi także możliwość integracji z Euroazjatycką Unią Go-spodarczą. Tej drugiej możliwości nie sposób wykluczyć. Wpływają na to nie tylko najnowsze, kompromitujące wydarzenia w obrębie koalicji proeuropejskiej (o których poniżej), ale i brak widocznych rezultatów  – przynajmniej z perspektywy przeciętnego obywate-la – dotychczasowych działań na rzecz integracji z UE, i to pomimo zniesienia, w kwietniu 2014 roku, obowiązku posiadania wiz przy po-dróżach do strefy Schengen. Niejasne perspektywy koalicji rządzącej, a przez to i wdrożenia strefy wolnego handlu33 sprawiają, że zarów-no przyszłość stosunków Republiki Mołdawii z UE jest niejasna34, jak i nie ma gwarancji, że to akurat Unia Europejska, a nie Euroa-zjatycka Unia Gospodarcza dalej będzie wywierać wpływ na tempo, treść i kierunek konsolidacji Republiki Mołdawii.

4.4. Konsolidacja państwa a modele elit władzy politycznej