Konstytucyjne podstawy ochrony zdrowia w początkowym okresie transformacji

2.1 Uchwalenie Ustawy Konstytucyjnej z 1992 roku

W okresie transformacji ustrojowej podjęto prace związane z uchwaleniem nowej ustawy zasadniczej. Celem przyświecającym jej twórcom było prawne zamanifestowanie zerwania z dotychczasowym ustrojem socjalistycznym oraz z zasadami ludowładztwa i kierowniczej roli partii klasy partii robotnicze³⁷⁷. Odpowiedzialność za to zadanie spoczęła na „kontraktowym” Sejmie X kadencji i pochodzącym z wolnych wyborów Senacie I kadencji. Pierwsze prace legislacyjne zapoczątkowane zostały w 1989 rok³⁷⁸. Pierwszym projektem był projekt sejmowy, w którym w aspekcie podstaw ustroju politycznego przyjęto zasady suwerenności oraz trójpodziału władzy. W kwestii praw człowieka i wolności obywatela nawiązano do idei godności osobistej człowieka oraz personalizmu według którego nadrzędne miejsce zajmuje osoba z i jej autonomiczna wartość osobowości. Projekt również regulował wzajemne stosunki państwo-Kościół. Opowiedziano się za świeckim charakterem państwa i oddzieleniu państwa od Kościoła. Odpowiedzią na niniejszy projekt sejmowy była inicjatywa senacka. Komisja

374 M. Kallas, Historia ustroju Polski X-XX w. Warszawa 1997, s. 455 375 Ibidem

376 A. Paczkowski, Pół wieku dziejów Polski, Warszawa 2007, s. 403 377

M. Bankowicz, Słownik polityki, Warszawa 1999, s. 129 i 130

378 R. Chruściak, Przygotowanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. - przebieg prac parlamentarnych, Warszawa 1997, s. 9.

140

Konstytucyjna powołana przez Senat obradowała nad tym projektem w maju 1991 roku. Ostateczna wersja przedstawiona została jednak w dniu 24 października 1991 roku. Senacka koncepcja ustawy zasadniczej proklamowała stworzenie państwa wyznaniowego, zbudowanego na chrześcijańskiej wizji człowieka i państwa 379. Twórcy senackiego projektu uważali, iż państwo i Kościół są równorzędnymi partnerami i muszą współpracować ze sobą dla dobra rodaków. Oprócz powyższych kwestii senacki projekt podkreślał rolę zasad suwerenności, demokracji i trójpodziału władzy państwowej 380

. Ostatecznie ów projekt nigdy nie posiadał mocy obowiązującej, został odrzucony przez Sejm w październiku 1991 roku 381

.

Kolejną inicjatywą dotyczącą kształtu organizacyjno-prawnego ustawy zasadniczej i zasługującą na uwagę był projekt prezydencki stworzony w listopadzie 1991 roku 382

. Prezydent Lech Wałęsa zmierzał do wzmocnienia pozycji rządu oraz rozszerzenia kompetencji prezydenta. Ostatecznie jednak projekt został wycofany przez niego co znalazło wyraz prawny w styczniu 1992 roku poprzez uznanie tej anulacji przez Sejm 383

. Projekt Konstytucji Unii Demokratycznej z 1 lutego 1992 roku zyskał największe poparcie wśród wszystkich klubów parlamentarnych. Projekt ten zawierał między innymi regulacje dotyczące wzajemnych stosunków między legislatywą a egzekutywą Rzeczpospolitej Polskiej, a ponadto postulat o wydawaniu rozporządzeń przez Radę Ministrów. Niniejszy projekt został skierowany do Sejmu i po wielu poprawkach Senatu i po ponownym rozpatrzeniu projektu Sejm dnia 17 października 1992 roku uchwalił ustawę Konstytucyjną o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą

Rzeczpospolitej Polski oraz o samorządzie terytorialnym, zwaną Małą Konstytucją 384

.

2.2 Założenia Ustawy Konstytucyjnej z 1992 roku

Ustawa Konstytucyjna o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczpospolitej Polski oraz o samorządzie terytorialnym stanowiła

379A. Grześkowiak, Przemówienie, [w:] Posiedzenie Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, 19 V 1993, „Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego. Biuletyn” [dalej skrót: Biuletyn KKZN] IX (1993), s. 3.

380 Ibidem 381

M. Kruk, Mała Konstytucja w procesie przemian ustrojowych w Polsce, M. Kruk, Warszawa 1993, s. 30-50

382 Projekt ustawy zasadniczej Prezydenta L. Wałęsy z dnia 29 listopada 1991 roku 383 M. Kallas, Historia ustroju Polski X-XX wieku, Warszawa 1997, s. 461

384

Ustawa Konstytucyjna o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczpospolitej Polski oraz o samorządzie terytorialnym z dnia 17 października 1992 roku Dz. U. 1992 r. Nr 84, poz. 426 ze zm.

141

kompromis polityczny między różnymi ugrupowaniami politycznymi, zapewniała stabilizację i ład prawny w państwie. Jednakże była aktem tymczasowym i niepełnym ponieważ nie regulowała wszystkich ważnych kwestii np. ustroju politycznego, sądownictwa. Ustanawiał tylko stosunki między władzą wykonawczą i ustawodawczą i określała organizację i zadania samorządu terytorialnego. W Konstytucji ustawodawca zrezygnował z dominującej pozycji Sejmu, wykreślono przepis, iż Sejm jest najwyższym organem władzy państwowej. Relacje Sejmu i Senatu zostały podporządkowane zasadzie podział władz. Sejm liczył 460 posłów i pochodził z powszechnych i równych wyborów a senat składał się z 100 senatorów i pochodził z wyborów powszechnych, z tym że senatorowie byli wybierani po dwóch z każdego województwa. Prezydent zaś był wybierany przez Naród, czuwał nad przestrzeganiem Konstytucji, stał na straży bezpieczeństwa państwa. Największą wadą tej ustawy zasadniczej były uregulowania dotyczące pozycji prawnej jednostki oraz brak precyzyjnego określenia wolności obywatela i praw człowieka, w tym również prawa do ochrony zdrowia 385

.

Artykuł 77 Konstytucji z 1992 roku stanowił, iż Konstytucja z dnia 22 lipca 1952 roku utraciła swoją moc obowiązującą. Jednakże rozdziały dotyczące np. ustroju politycznego, władzy sądowniczej, naczelnych organów administracji państwowej, prawa wyborczego czy godła, barw i stolicy państwa były utrzymane w mocy386. Według L. Gardockieg kwestiom ustrojowym Mała Konstytucja z 1992 roku poświęciła dwa przepisy rozdziału 1, ale nadrzędną funkcję miały nadal pełnić postanowienia rozdziału 1 dawnej Konstytucji, których treść ustalono nowelą grudniową z 1989 roku); prawa i wolności obywateli „(tu nadal obowiązywał tekst z 1952 roku co zupełnie nie odpowiadało nowemu pojmowaniu tych zagadnień); ustrój władzy sądowniczej, w tym Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu; tryb zmiany konstytucji (ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1992 roku określała tylko tryb uchwalania nowej konstytucji, a nie dotyczyła sposobu zmiany obecnych przepisów)” 387

. Konstytucja z dnia 22 lipca 1952 roku jako pierwsza przyznała prawo do ochrony zdrowia w art. 60 ust. 1, który stanowił, że Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do ochrony zdrowia oraz do pomocy w razie choroby lub niezdolności do pracy. Jednak ta ustawa zasadnicza w rzeczywistości nie gwarantowała jego realizacji. Artykuł 60 ust. 2 Konstytucji z dnia 22 lipca 1952 roku stanowił o urzeczywistnieniu tego prawa poprzez rozwój ubezpieczenia

385

L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne, zarys wykładu, Warszawa 2006, s. 19-29

386 K. Działocha, L. Garlicki. Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa 1995, s. 20-50 387 L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne, zarys wykładu, Warszawa 2006, s. 19-29

142

społecznego robotników i pracowników umysłowych na wypadek choroby czy niezdolności do pracy czy poprzez rozwój organizowanej przez państwo ochrony zdrowia ludności lub polepszanie warunków sanitarnych czy ulepszanie stanu zdrowotnego ludności miast i wsi 388. Były to jedynie puste deklaracje ponieważ w czasach Polski Ludowej w rzeczywistości nie wszystkie grupy społeczne miały dostęp do bezpłatnych świadczeń opieki zdrowotnej i do zabezpieczenia socjalnego. Cała struktura form pomocy społecznej świadczyła o preferencjach klasowych. W PRL gloryfikowana była dyktatura proletariatu, dlatego też najwcześniej przyznano ubezpieczenia zdrowotne robotnikom rolnym w 1946 roku a najpóźniej robotnikom posiadającym indywidualne gospodarstwa rolne w 1970 roku.

W pierwszym okresie transformacji ustrojowej art. 60 ustawy zasadniczej z 1952 roku był jedyną konstytucyjną podstawą prawa do ochrony zdrowia. Mała Konstytucja nie zmieniła brzmienia tego przepisu, został on utrzymany w mocy podobnie jak rozdział o prawach i wartościach. Postanowienia ustawy zasadniczej z 1992 roku musiały współgrać z utrzymanymi w mocy przepisami Konstytucji z 1952 roku o zupełnie różnych założeniach aksjologicznych. Stwarzało to trudną i niezrozumiałą sytuację prawną. Warto przytoczyć w tym miejscu słowa Piotra Winczorka, który twierdził że wartości powinny być zawarte w Konstytucji nie przez puste deklaracje, ale powinny być odzwierciedleniem konkretnych rozwiązań instytucjonalnych, uprawnień i obowiązków jakie przepisy nakładają na organy administracji państwowej389. Dlatego też uchwalenie Konstytucji zawierającej wszystkie postanowienia dotyczące podstaw ustroju społeczno-gospodarczego, organizacji i sposobu powoływania najważniejszych organów w państwie czy praw i wolności obywatela było priorytetem ustawodawcy na przestrzeni kolejnych lat wolnej Polski.