Podczas prowadzonych badań ilościowych postanowiono zapytać uczniów szkół pod-stawowych i ponadpodpod-stawowych o to, czy posiadają konta na portalach społecz-nościowych, a jeśli tak, to jak często z nich korzystają. Z przeprowadzonych badań wynika, że zdecydowana większość badanej młodzieży posiada konto na przynajmniej jednym portalu społecznościowym (87%), 13% badanych uczniów zadeklarowała brak takiego konta. Z przeprowadzonych badań wynika, że kobiety o wiele częściej niż badani mężczyźni deklarują posiadanie aktywnego konta w mediach społeczno-ściowych (stosunek 91% kobiet do 83% mężczyzn), do posiadania przynajmniej jed-nego aktywjed-nego konta częściej przyznają się uczniowie szkół ponadpodstawowych niż podstawowych. W tym zakresie różnice między kobietami i mężczyznami, jak również między uczniami szkół podstawowych i ponadpodstawowych, okazują się być różnicami statystycznie istotnymi.
Czy posiadasz przynajmniej jedno aktywne konto na portalu społecznościowych.
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań; płeć (chi2=469,3; p<0,001); typ szkoły (chi2=496,7; p<0,001).
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.
Wykres 7
0 10 20 40 60 80 100
ogółem kobieta mężczyzna szkoła podsta-wowa
szkoła
ponadpodsta-wowa
tak nie
często zawsze
87,0 91,0
83,0 85,0 94,0
13,0 9,0
17,0 15,0 6,0
aktywność w korzystaniu z kont społecznościowych przez polskich nastolat-ków należy uznać za bardzo wysoką. Przyznają się do tego sami badani uczniowie.
Prawie ⅔ badanych uczniów (63,4%) deklaruje, że ich aktywność w tym obszarze jest bardzo wysoka lub wysoka, widoczne jest to również podczas analizy rozkładu częstotliwości korzystania z serwisów społecznościowych. Jak się okazuje, co czwarty nastolatek korzysta z nich kilkadziesiąt razy dziennie (24%) lub kilkanaście razy dziennie (25,8%). Co trzeci uczeń z różnego rodzaju aplikacji społecznościowych korzysta kilka razy dziennie (32,8%), a co dziesiąty (10%) raz dziennie. Do częstszego używania mediów społecznościowych częściej przyznają się kobiety (27% używa ich
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.
bardzo rzadko
zawsze bardzo
często często czasami rzadko
Aktywności podejmowane na portalach społecznościowych przez młodzież (%) – N=35.252. Jak często podczas korzystania z różnorodnych portali społeczno-ściowych…
dzielisz się z innymi swoim życiem,
kilkadziesiąt razy dziennie) oraz uczniowie szkół ponadpodstawowych (31,3% używa ich kilkadziesiąt razy dziennie).
Jakie aktywności podejmują badani uczniowie w trakcie korzystania z serwi-sów społecznościowych? Jak się okazuje, co czwarty nastolatek (24,2%) przyznaje, że zawsze w trakcie używania mediów społecznościowych dzieli się z innymi użyt-kownikami własnym życiem, tym, jak wygląda, co robi, gdzie przebywa. Co czwarty badany uczeń deklaruje również, że podczas korzystania z różnorodnych portali spo-łecznościowych zawsze sprawdza, ile lajków i pozytywnych komentarzy otrzymują publikowane wpisy lub wysyłane zdjęcia (24,0%). Warto zwrócić uwagę, że prawie
⅔ badanych uczniów przyznało, że zawsze usuwa wstawiane przez siebie zdjęcia w sytuacji, kiedy nie otrzymują one zbyt dużej liczby lajków. Zgodnie ze wstępnymi przewidywaniami różnego rodzaju aktywności w mediach społecznościowych czę-ściej podejmują kobiety oraz uczniowie szkół ponadpodstawowych, a różnice w obu analizowanych zmiennych niezależnych są różnicami statystycznie istotnymi. Doszu-kując się różnic w używaniu mediów społecznościowych przez kobiety i mężczyzn, warto sięgnąć do badań wskazujących na to, że kompulsywne wysyłanie wiadomości tekstowych jest czterokrotnie częstsze u młodych kobiet niż mężczyzn i powiązane jest z większym zaangażowaniem emocjonalnym wśród płci żeńskiej (Lister-Landman, Domoff, Dubow, 2017). Zwiększonemu zaangażowaniu emocjonalnemu towarzyszy zaś większa skłonność do utraty kontroli dotyczącej aktywności w korzystaniu z zaso-bów sieci. W odniesieniu do samych mediów społecznościowych warto wskazać, że używanie ich spełnia naszą (ludzką) potrzebę bycia z innymi ludźmi. Ta wręcz atawi-styczna potrzeba tworzenia wspólnot, bycia częścią grupy w świecie zdominowanym przez nowe technologie, wyraża się w naszym (w szczególności młodzieży) korzy-staniu z różnego rodzaju portali społecznościowych. Wszystkie one zdają się dzisiaj zaspokajać różnorodne potrzeby ludzkie, choć krąg znajomych, z którymi w istocie się komunikujemy i pozostajemy w głębszych relacjach, wciąż (podobnie jak w spo-łeczeństwach pierwotnych) nie przekracza 150–200 osób (kardaras, 2018, s. 132).
analizując aktywność korzystania z mediów społecznościowych, można powie-dzieć, że istnieje w tym zakresie różnica płciowa w kwestii nawyków cyfrowych: jeśli gry cyfrowe i gry wideo są cyfrową kokainą dla chłopców, media społecznościowe i wysyłanie wiadomości tekstowych są elektronicznym ekwiwalentem dla dziewcząt.
Potrzeba (a nawet przymus) ciągłego porównywania się z innymi, oceniania się na tle innych, potrzeba odpowiednio dużej ilości lajków, akceptacji, przynależności i bycia zauważoną powoduje, że kobiety częściej od mężczyzn korzystają z mediów społecznościowych w sposób problemowy. Media społecznościowe tymczasowo mogą przynieść ulgę w poczuciu samotności i izolacji, ale nie stwarzają warunków do prawdziwej, głębokiej relacji.
W trakcie realizowanych badań ilościowych postanowiono przyjrzeć się symp-tomom związanym z problemowym korzystaniem z portali społecznościowych. Jak się okazuje, w większości przypadków badana młodzież nie przejawia symptomów uzależnienia od korzystania z portali społecznościowych. 85% uczniów nigdy lub bardzo rzadko doświadczyło z powodu używania mediów społecznościowych jakichkolwiek problemów, trzech na czterech nastolatków (74,5%) nigdy lub bardzo rzadko spędza
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.
Poniższe stwierdzenia opisują doświadczenia użytkowników podczas korzystania z internetowych serwisów społecznościowych, takich jak Instagram, Snapchat, Twitter, Facebook i tym podobne. Przeczytaj wszystkie poniższe oświadczenia i wybierz odpowiedź, która najlepiej opisuje Twoje wrażenia z korzystania z internetowych serwisów społecznościowych w ciągu ostatnich 12 miesięcy (%) – N=35.253. W CIĄGU OSTATNICH 12 MIESIĘCY…
Wykres 9
Próbowałem/am przestać korzystać z serwisów społeczno-ściowych kilka razy, ale nie byłem/am w stanie Zwiększyłem/am ilość czasu korzystania z moich serwisów
społecznościowych, aby czuć się usatysfakcjonowanym/ą Doświadczyłem/am nieprzyjemnych uczuć, emocji, kiedy nie
mogłem/am korzystać z serwisów społecznościowych Doświadczyłem/am wielu problemów związanych
z korzystaniem z serwisów społecznościowych Spędziłem/am zbyt dużo czasu, myśląc o korzystaniu
z serwisów społecznościowych Korzystałem/am z serwisów społecznościowych, aby poczuć
się lepiej, kiedy było mi źle
0 20 40 60 80 100
nigdy rzadko czasami często zawsze
20,8 12,95,32,8
zbyt dużo czasu na myśleniu o korzystaniu z nich, 79,3% nigdy lub rzadko doświadczyło z powodu niemożności używania mediów społecznościowych nieprzyjemnych uczuć, emocji. Częściej symptomy te przejawiają kobiety oraz uczniowie szkół ponadpodsta-wowych, którzy relatywnie dłużej są uczestnikami życia w świecie mediów społecz-nościowych. Statystyczna analiza danych wskazała, że około 5–8% badanych uczniów przejawia wyraźne symptomy związane z problemowym korzystaniem z mediów społecznościowych. To wszyscy ci, którzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy często lub zawsze doświadczali symptomów analizowanych w wykresie nr 9.
W dalszej części badań z wyżej wymienionych sześciu pytań – poprzez obliczenie nowej zmiennej będącej sumą wszystkich punktów dla każdego pytania – postano-wiono stworzyć skalę problemowego używania mediów społecznościowych. Patrząc na problem nadużywania portali społecznościowych, można powiedzieć, że problem ten w istocie jest bardziej widoczny u kobiet niż u mężczyzn (11,19 pkt. dla kobiet i 10,23 pkt. dla mężczyzn – im więcej punktów tym wyższy poziom PUMS) oraz u uczniów szkół ponadpodstawowych niż podstawowych (10,8 pkt. dla szkół ponadpodstawo-wych i 10,7 pkt. dla szkół podstawoponadpodstawo-wych).
tabela 4
Statystyki opisowe dotyczące problemowego używania portali społecznościo-wych.
Średnia 10,74 11,19 10,23 10,71 10,83
Mediana 10,00 10,00 9,00 10,00 10,00
Dominanta 6,00 6,00 6,00 6,00 6,00
Odchylenie st. 4,40 4,37 4,37 4,43 4,28
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.
Warto zauważyć, że problemowe korzystanie z mediów społecznościowych powiązane jest z wysokim zaangażowaniem cyfrowym uczniów w dzieciństwie: im częstsze korzystanie z nowych technologii w okresie przed pójściem do szkoły, tym wyższy poziom problemowego korzystania z mediów społecznościowych. Być może związane jest to z dziecięcą potrzebą neofilii – gotowością do spontanicznej ekspre-sji „ja”. W okresie dzieciństwa dziecko penetruje otaczający świat, zdobywa o nim wiedzę wyłącznie w oparciu o tzw. motywację wewnętrzną. Dziecko samo stawia sobie dużo pytań, a poszukując na nie odpowiedzi, wkłada w ów proces bardzo dużo wysiłku. W pewnym momencie rozwoju okazuje się, że w procesie wychowania duża część rodziców przejmuje motywację wewnętrzną dziecka i to oni – w oparciu np.
o zabawki interaktywne – wytwarzają bodziec, na który dziecko zaczyna odpowiadać.
Oznacza to, że dziecko w poznawaniu świata przestaje korzystać z własnej motywacji wewnętrznej, stając się tym samym odbiorcą świata, nie zaś jego aktywnym twórcą.
innymi słowy można powiedzieć, że wewnętrzna motywacja dziecka zamieniana jest na ciągłą gotowość do odbierania bodźców, a te w wielu przypadkach płyną z urządzeń ekranowych i zasobów sieci. Szukając motywów nadmiernego przywiązania dzieci do urządzeń ekranowych, wpływu tego przywiązania na kulturę korzystania z nowych technologii w dalszym okresie ich rozwoju (okres szkoły podstawowej i ponadpod-stawowej), warto dodać, że ciągły strumień bodźców napływających do dziecka uczy je bierności i bardzo szybko doprowadza do selekcji tego, co leży w kręgu jego zainteresowań. Bierne uczenie się świata i brak własnej aktywności czy gotowości poznawczej jest impulsem do wybierania przestrzeni sieci jako tej, która kojarzy się z ogromną wolnością eksploracyjną niezawładniętą przez dorosłych. To właśnie tam dzieci i młodzież uwielbiają doświadczać, przeżywać, przynależeć.
Wzory korzystania z nowych technologii w dzieciństwie wpływają na późniejsze zachowania w sieci jeszcze z jednego powodu. Mowa tutaj o niskim poziomie higieny cyfrowej, która bardzo często towarzyszy dzieciom podczas korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych. Higiena ta dotyczy nie tylko samych ustawień ekrano-wych, ale odnosi się do ilości czasu spędzanego w sieci, jego jakości, korzystania z mediów cyfrowych tuż przed zaśnięciem czy zaraz po przebudzeniu. Ten poziom higieny cyfrowej już w poprzednich badaniach prowadzonych przez Fundację Dbam o Mój Zasięg należy uznać za niski (Dębski, Bigaj, 2019), a brak odpowiedniego poziomu higieny cyfrowej
prowadzi do pojawienia się negatywnych wzorów korzystania z nowych technologii.
negatywnym wzorem pozostaje zatem kładzenie się do łóżka z telefonem, korzystanie z niego tuż przed zaśnięciem, nierozstawanie się ze swoim urządzeniem ekranowym, pisanie wiadomości tekstowych w ruchu drogowym, nagłe reagowanie na przychodzące powiadomienia czy ciągłe sprawdzanie wiadomości pisanych na czatach lub w mediach społecznościowych. Gdyby przyjąć dwa założenia – że zdobywanie nowych informacji i korzystanie z nowych technologii sprawia ludziom przyjemność oraz że ludzki mózg za wszelką cenę dąży do wydatkowania jak najmniejszej energii (Hansen, 2020) – to okaże się, że brak higieny cyfrowej i długoletnie negatywne wzory korzystania przez dzieci z narzędzi ekranowych przyczyniają się do powstania silnych nawyków szkodliwych dla życia i zdrowia. Jest bardzo duże prawdopodobieństwo, że nawykowe robienie czegoś będzie przez nasz mózg preferowane w stosunku do czynności nienawykowych (dzia-łania nawykowe, podejmowane automatycznie, zużywają mniej energii). Problemowe korzystanie z mediów społecznościowych jest zatem powiązane z zaangażowaniem cyfrowym w dzieciństwie w tym sensie, że jest wynikiem występowania kilkuletnich negatywnych nawyków związanych z korzystaniem z zasobów sieci.
Dodatkowo można powiedzieć, że im wyższy poziom problemowego używa-nia mediów społecznościowych, tym wyższy poziom poczucia samotności i gorsza ocena własnego stanu zdrowia (przemęczenie, przeładowanie informacjami, brak
Droga uzależniania się od nowych technologii.
Rys. 2
problemowe używanie, uzależnienie złe nawyki
niekorzystne wzory używania nowych technologii
niski poziom higieny cyfrowej
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów szkoleniowych Fundacji Dbam o Mój Zasięg.
odpowiedniej dawki snu). nadużywanie mediów społecznościowych jest ponadto wysoko skorelowane z nadużywaniem telefonu komórkowego: im częściej młodzież tak robi, tym częściej traci kontrolę nad korzystaniem z mediów społecznościowych.
Ten fakt zapewne związany jest z sytuacją używania narzędzia, jakim jest smartfon, do korzystania z portali społecznościowych. Z kolei analizując wyniki kapitału spo-łecznego, można stwierdzić, że jego wysoki poziom pozytywnie wpływa na ocenę własnego zdrowia, zaś jego niski stan związany jest z wyższym poczuciem samotności.