1. WSTĘP
1.4. Krótkoterminowa Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach (TSR)
Kolejna grupą badań, o których należy wspomnieć w nawiązaniu do problematyki niniejszej pracy, są badania skuteczności terapii TSR. Do tej pory nie prowadzono badań nad efektywnością TSR w terapii depresji poudarowej, można natomiast znaleźć szereg doniesień wskazujących na skuteczność tej terapii w przypadku innych grup pacjentów, m.in z depresją, zaburzeniami lękowymi oraz z trudnościami w relacjach partnerskich. TSR jest także terapią zalecaną przez ekspertów z takich instytucji, jak Scottish Intercollegiate Guidelines Network (SIGN) w przypadku leczenia depresji u chorych po udarze oraz z zaburzeniami krążenia [130, 131].
Krótkoterminowa Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach (TSR) pomaga osobom spostrzegać siebie jako ludzi pełnych możliwości na drodze poszukiwania najbardziej optymalnego rozwiązania dla sytuacji, w której się znaleźli [16, 17, 151]. Strategia i kierunek pracy terapeutycznej determinowany jest potrzebami pacjenta z całkowitą akceptacją perspektywy jego patrzenia na
własne życie [7, 8, 51]. Podstawowym założeniem TSR jest uznanie
„nieuchronności zmiany w życiu każdego pacjenta”. Oznacza to, że nic nie trwa wiecznie w życiu człowieka, a więc istnieją wyjątki, kiedy „problem nie występuje” [26, 27, 87]. Podstawowym celem TSR jest wydobywanie i wzmacnianie w procesie terapii tych mocnych stron, co daje szansę na osiągnięcie sukcesu terapeutycznego [28, 105, 98]. Praca z pacjentem nakierowana jest na teraźniejszość i przyszłość [99, 35, 55]. TSR opiera się na 3 założeniach:
1. Jeśli coś działa, rób tego więcej.
2. Jeśli coś nie działa, rób coś innego.
3. Jeśli coś się nie zepsuło, nie naprawiaj [29, 30].
Za pierwsze systematyczne badanie efektywności TSR uważa się badanie Sundstrom z 1993 r. [142], w którym autorka porównywała skuteczność TSR oraz Terapii Interpersonalnej u pacjentek z depresją. Grupa 40 studentek z objawami depresji stwierdzonymi na podstawie wyników Skali Depresji Becka (Beck Depression Inventory, BDI) została losowo podzielona na dwie grupy.
Wszystkie uczestniczki zbadano baterią testów składających się z BDI, Testu Przymiotnikowego (Depression Adjective Checklists, DACL), Skali Samooceny Rosenberga (Rosenberg Self-Esteem Scale, SES), oraz Karty Obserwacji Klinicznej (Counselor Rating Form–Short Form, CRF-S), po czym każdą z grup poddano pojedynczej, 90-minutowej sesji terapeutycznej. W grupie kryterialnej terapia prowadzona była metodą TSR, natomiast w grupie porównawczej wykorzystano Interpersonalną Psychoterapię Depresji. Po 10 dniach ponownie przebadano uczestniczki tą samą baterią testów. W obydwu grupach zaobserwowano poprawę, natomiast nie wykazano istotnych różnic pomiędzy grupami, co autorka interpretuje jako potwierdzenie skuteczności TSR.
Zimmerman i wsp. [166] badały z kolei skuteczność TSR w parach małżeństw chcących poprawić jakość swojej relacji. Proponowały im trwający 6 tygodni cykl cotygodniowych, półtoragodzinnych spotkań w ramach grupowej
terapii małżeńskiej. Terapia prowadzona była według ściśle określonego scenariusza opartego na TSR. Na przestrzeni 18 miesięcy terapeutki stworzyły 6 takich grup liczących od 3 do 5 par każda, co w sumie dało 23 pary uczestników tworzące grupę kryterialną. Grupę porównawczą stanowiło 13 par o podobnych cechach demograficznych, w podobnym stopniu do grupy kryterialnej narażonych na konflikt i rozstanie. Autorki sprawdziły to za pomocą wstępnego testu z użyciem Kwestionariusza Stanu Małżeństwa (Marital Status Inventory, MSI), który dał podobny średni wynik w obydwu grupach. Ponadto na początku i na końcu badania autorki prosiły uczestników o wypełnienie kwestionariusza do pomiaru satysfakcji małżeńskiej (Dyadic Adjustment Scale, DAS). Grupa porównawcza nie była poddawana żadnym oddziaływaniom, jedynie po zakończeniu eksperymentu pary do niej przydzielone mogły skorzystać z pojedynczej konsultacji z psychologiem. Grupa ta brała natomiast udział w badaniu MSI (na początku eksperymentu) oraz DAS (na początku i na końcu eksperymentu). Uzyskane przez autorki wyniki wykazały, że pary zaproszone do grupy kryterialnej wyjściowo prezentowały niższy niż grupa porównawcza poziom satysfakcji małżeńskiej, jednak po 6 spotkaniach terapeutycznych poziom ten znacząco rósł, podczas gry w grupie porównawczej w czasie pomiędzy pierwszym a drugim pomiarem różnica była niewielka. Badaczki porównały obydwie grupy pod względem wielkości zmiany, która zaszła pomiędzy pierwszym i drugim badaniem. Zaobserwowały istotną statystycznie różnicę pomiędzy grupami pod względem wielkości tej zmiany, przy czym w grupie uczestniczącej w terapii zmiana była istotnie większa niż w grupie porównawczej, co zdaniem autorek wskazuje na skuteczność terapii.
Gingerich i Peterson [38] opublikowali w 2013 r. artykuł zawierający zestawienie badań nad skutecznością TSR. Przeprowadzona przez autorów analiza miała charakter bardziej jakościowy niż ilościowy, porównano 43 badania oceniające skuteczność TSR w różnych grupach pacjentów. W analizowanych przez autorów badaniach oceniano skuteczność TSR w
pomaganiu pacjentom z problemami, które podzielono na 6 następujących obszarów: problemy z zachowaniem i w nauce u dzieci, zdrowie psychiczne osób dorosłych (w tym depresja, lęk, samookaleczenia, zaburzenia obsesyjno-kpmpulsywne oraz schizofrenia), probelmy małżeńskie i rodzinne, problemy zawodowe, problemy związane ze starzeniem się i chorobami somatycznymi (onkologicznymi, demencyjnymi, cukrzycą, chorobą Crohna) oraz przestępczość. Choć według autorów nie wszystkie z tych badań spełniały najwyższe kryteria metodologiczne, to jednak uznali, że można na ich podstawie wnioskować o skuteczności TSR jako psychoterapii poprawiającej funkcjonowanie pacjentów z różnymi problemami, w tym z depresją.
Stwierdzono ponadto, że jest to metoda, która pozwala osiągnąć efekty szybciej niż przy zastosowaniu innych form terapii.
Lindfors, Knekt, Heinonen i wsp. [81, 82, 83] przebadali 326 pacjentów z zaburzeniami nastroju i lękowymi przydzielonych losowo do 3 grup, z których każda uczestniczyła w innym rodzaju psychoterapii: pierwsza w maksymalnie 12 sesjach TSR (90-minutowe sesje co 2 lub 3 tygodnie na przestrzeni maksymalnie do 8 miesięcy), druga w 20 sesjach krótkoterminowej terapii psychodynamicznej (50-minutowe sesje co tydzień na przestrzeni 5-6 miesięcy), zaś trzecia w długoterminowej terapii psychodynamicznej (50-minutowe sesje 2-3 razy w tygodniu przez okres do 2-3 lat). Uzyskane wyniki wskazywały na skuteczność wszystkich trzech form psychoterapii, przy czym formy krótkoterminowe (zarówno TSR jak i krótkoterminowa terapia psychodynamiczna) dawały szybsze rezultaty, natomiast terapia długoterminowa powodowała bardziej trwałe efekty [71, 81]. Badacze porównywali skuteczność trzech form terapii w odniesieniu do takich zmiennych jak nasilenie symptomów psychiatrycznych, zdolność do pracy i ogólne funkcjonowanie [70, 71, 73], a także zmiany stylu życia [72] oraz obraz samego siebie [83]. Sprawdzali ponadto wpływ na skuteczność wszystkich trzech form terapii takich czynników jak cechy terapeuty [46, 47], wsparcie społeczne [84] oraz różne zmienne
psychologiczne dotyczące pacjentów, takie jak style obronne [79], obraz samego siebie [82] oraz podatność na psychoterapię [77, 78] wykazując, że różne formy terapii sprawdzają się w różnych sytuacjach w zależności od sposobu funkcjonowania pacjentów przed podjęciem terapii oraz innych czynników.
Porównali także koszty TSR oraz krótkoterminowej terapii psychodynamicznej, dowodząc, że są one porównywalne [70, 91].
Najnowsze badanie przeprowadzili w 2014 r. Koorankot i wsp. z Uniwersytetu w Kalkucie [75] na grupie 9 osób cierpiących na zaburzenia depresyjne, wywodzących się ze społeczeństwa kastowego z ubogich środowisk w Indiach. Osoby badane zdiagnozowano jako wykazujące objawy depresji przy użyciu kwestionariusza Becka (Beck Depression Inventory, BDI). Przed zakwalifikowaniem do badania zostały także zbadane przez zespół, w skład którego wchodził psychiatra i psycholog kliniczny. Następnie osoby badane wzięły udział w pięciu 45-60 minutowych sesjach TSR, których częstotliwość wynosiła od 1 sesji na tydzień (dwie pierwsze sesje) do 1 sesji co 2 tygodnie (kolejne sesje). Po 2 tygodniach od zakończenia terapii pacjenci zostali po raz kolejny zbadani przy pomocy kwestionariusza Becka. Umówiono się z nimi na kolejne spotkanie po upływie miesiąca oraz na kontynuację psychoterapii w tych przypadkach, w których uznano to za konieczne, jednak na tym etapie nie przeprowadzano już kolejnych pomiarów. Wyniki uzyskane przez badaczy wykazały, że u większości pacjentów poziom depresji po zakończeniu terapii TSR istotnie zmalał w porównaniu do wyników przed jej rozpoczęciem, uznali zatem, że terapia TSR okazała się skuteczna w leczeniu zaburzeń depresyjnych.