Doktryna powstrzymywania (Containment Doctrine) spotkała się w Stanach Zjednoczonych z krytyką ze strony trzech różnych szkół myślenia: realistów reprezentowanych przez Waltera Lippmanna, zwolenników równowagi sił Winstona Churchilla oraz przedstawicieli tradycji zakorzenionej w amerykań-skiej myśli radykalnej pod przywództwem Henry’ego Wallace’a26.
Walter Lipmann uważał, iż ingerencja amerykańska w Europie dopro-wadzi USA do osłabienia własnego bezpieczeństwa i nadmiernego wyko-rzystania zasobów materialnych. Argumentował, iż amerykańska polityka zagraniczna powinna być realizowana w stosunku do określonych obszarów terytorialnych, mających znaczenie dla interesów Stanów Zjednoczonych.
Winston Churchill utrzymywał, iż Ameryka powinna dążyć do wynegocjo-wania porozumienia z ZSRR w momencie, kiedy posiada ona przewagę w po-staci monopolu nuklearnego. Brytyjski polityk uważał, iż rozmowy z ZSRR powinny odbywać się z pozycji siły i należy dążyć do osiągnięcia dyplomatycz-nego kompromisu. Amerykanie mieli jednak odmienny plan działania, chcieli ostatecznie zniszczyć radzieckie strefy wpływów na starym kontynencie i do-prowadzić do upadku komunizmu.
Zarówno Lippmann, jak i Churchill akceptowali główne założenia polityki powstrzymywania, mające służyć ograniczeniu ekspansji radzieckiej w Euro-pie, mieli jednak inne plany dotyczące prowadzenia polityki amerykańskiej wobec ZSRR.
Henry Wallace odrzucał natomiast wszystkie założenia doktryny po-wstrzymywania. Uważał, iż Ameryka nie ma moralnego prawa interweniowa-nia poza granicami państwa dopóki nie rozwiąże problemów wewnętrznych kraju. Chodziło tutaj głównie o edukację i warunki życia młodzieży, a także o problemy na tle rasowym. Argumentował, iż pomocą gospodarczą dla kra-jów europejskich powinny zająć się organizacje międzynarodowe, a obrona innych narodów będzie uzasadniona jedynie po uzyskaniu zgody ze strony
25 Podano na podstawie: A Report to the Na onal Security Council – NSC 68, 12.04.1950; President’s Secretary’s Files, “Truman Papers”, Harry S. Truman Library & Museum, h p://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study_collec ons/cold-war/documents/sec oned.php?documen d=10-1&pagenumber=1&groupid=1, 08.05.2011.
184
Magdalena Chojnacka
ONZ. Według Wallace’a polityka prowadzona wobec ZSRR była groźna dla amerykańskiego bezpieczeństwa narodowego i mogła doprowadzić do roz-pętania kolejnej wojny27.
Działania prowadzone przez Stany Zjednoczone wobec ZSRR były swo-istą reakcją na wydarzenia w Europie Środkowo-Wschodniej. USA błędnie zakładały, iż polityka prowadzona przez Stalina będzie zgodna z postanowie-niami jałtańskimi. Brakowało długofalowej, przemyślanej taktyki ze strony amerykańskiej w stosunku do obszaru radzieckiego. Z tego powodu polityka powstrzymywania była krytykowana również w kręgach konserwatystów, re-prezentowanych przez Johna Fostera Dulles’a, którzy co prawda akceptowali założenia polityki amerykańskiej wobec ZSRR, poddawali jednak krytyce spo-sób jej realizacji. Uważali oni, iż destabilizacja Związku Radzieckiego jest zbyt powolna i w efekcie bardzo kosztowna dla Stanów Zjednoczonych.
Zimna wojna była następstwem konfl iktu interesów pomiędzy Ameryka-nami i RosjaAmeryka-nami w zakresie podejścia do demokracji i porządku międzyna-rodowego. Zachód głosił doktrynę wolności jednostki, przestrzegania praw człowieka i demokracji parlamentarnej, Wschód odrzucał ten system warto-ści jako obłudny i maskujący prawdziwe dążenia do kapitalistycznego wyzy-sku mas i przeciwstawiał im tzw. demokrację ludową, obiecując wyzwolenie klasy pracującej i mniejszych narodów. Obóz zachodni łączyło przede wszyst-kim poczucie zagrożenia ze strony komunizmu28.
Patrząc z perspektywy czasu, konfrontacja na linii USA–ZSRR wydaje się być nieunikniona. Stalin dążył do poszerzenia radzieckiej strefy wpływów, Truman do samostanowienia narodów kierowanych przez siły demokra-tyczne. Doktryna powstrzymywania zainicjowana przez Stany Zjednoczone okazała się niezwykle trudna w realizacji, gdyż nie określała granic terytorial-nych, przybierając charakter globalny, nie posiadała też sprecyzowanych ram czasowych.
Warto zauważyć, że doktryna powstrzymywania była strategią, która do-prowadziła do wyścigu zbrojeń, stawiając świat na krawędzi wojny nuklear-nej. Ryzyko i koszty implementacji tej polityki były dla USA niezmiernie wyso-kie i chyba znacznie przewyższały wszelwyso-kie założenia poszczególnych admini-stracji amerykańskich. George Kennan przekonywał administrację prezyden-ta Trumana, iż istotne jest wyraźne podkreślenie ze strony amerykańskiej, że ich działania skierowane są przeciwko polityce prowadzonej przez rząd radziecki, nie zaś przeciwko ludności cywilnej tego kraju29.
Polityka administracji Trumana narzucała Amerykanom nieustanne zma-gania i rywalizację z ZSRR o strefy wpływów na świecie. Ameryka została
uwi-27 Krytykę polityki powstrzymywania podano na podstawie: Ch. Ga , What Contain-ment Meant, „Foreign Policy” 1972, nr 7, s. 22–40.
28 A. Szostkiewicz, Lęk i nadzieja, „Polityka” 2009, 4 XI.
29 H. Fienberg, How far did Kennan’s ideas actually shape US Policy towards the So-viet Union?, University of Essex, 05.12.1996. h p://www.hfi enberg.com/irtheory/ kennan.html, 10.05.2011.
185
Polityka Stanów Zjednoczonych wobec ZSRR po II wojnie
światowej...
kłana na ponad cztery dekady w konfl ikty o zasięgu światowym, niezwiązane w sposób bezpośredni z interesami amerykańskimi. Późniejsze interwencje w Korei i Wietnamie doprowadziły do olbrzymich strat materialnych i ludz-kich, a także do ekspansji nastrojów antyamerykańskich na świecie. Nad-rzędny cel amerykańskiej polityki powstrzymywania został co prawda zreali-zowany w 1989 roku, kiedy upadł komunizm w Europie, jednakże cena, jaką przyszło zapłacić za to Stanom Zjednoczonym, była niezwykle wysoka.
Bibliografi a
Baty T. D., En-route Containment: Domes c Roots of American Foreign Policy 1945–1947, „Southern Methodist University” 2008, h p://www.thepresi-dency.org/storage/documents/Fellows2008/Baty.pdf.
Brzeziński Z., Plan gry. USA vs. ZSRR, Warszawa 1990.
Brzeziński Z., Wielka szachownica. Główne cele polityki amerykańskiej, Warszawa 1998.
The Cold War: An Eyewitness Perspec ve, „The Na onal Archives”, h p://www. archives.gov/research/foreign-policy/cold-war/symposium/cleveland.html. Documents in Law, History and Diplomacy, Yale Law School, Avalon Project,
h p://avalon.law.yale.edu/20th_century/trudoc.asp.
Fienberg H., How far did Kennan’s ideas actually shape US Policy towards the Soviet Union?, h p://www.hfi enberg.com/irtheory/kennan.html.
Gaddis J. L., The Cold War: A new history, Penguin Press HC, 2005.
Gaddis J. L., Strategies of Containment: A Cri cal Appraisal of American Na onal Security Policy during the Cold War, Oxford 2005.
Gaddis J. L., The United States and the Origins of the Cold War, 1941–1947, New York 1972.
Garlicki A., Pieniądze za kurtyną, „Polityka” 2002, nr 22. Ga Ch., What Containment Meant, „Foreign Policy” 1972, nr 7.
Graubard S. R., The Unwise Men: The Decline of a Caste, „Word Aff airs a Journal”, h p://www.worldaff airsjournal.org/ar cles/2009-Summer/full-Graubard. html.
Judt T., Krzepiąca opowieść z happy endem, „Dziennik/Europa” 2006, nr 17. Kennan and Containment, U.S. Department of State, h p://future.state.gov/
when/ meline/1946_cold_war/kennan_and_containment.html. Kennan G. F., The Sources of Soviet Conduct, „Foreign Aff airs” 1947, nr 7. Kissinger H., Dyplomacja, Warszawa 2009.
Kukułka J., Historia współczesna stosunków międzynarodowych 1945–2000, Warszawa 2007.
La Feber W., America, Russia and the Cold War 1945–2006, Boston 2008. Michałek K., Amerykańskie Stulecie. Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki
1900–2001, Warszawa 2004.
Michałek K., Mocarstwo. Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki 1945–1992, Warszawa 1999.
Michałek K., Na drodze ku potędze. Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki 1861–1945, Warszawa 1999.
186
Magdalena Chojnacka
Off ner A. A., Another such Victory: President Truman and the Cold War 1945– 1953, Stanford University Press, 2002.
Olszewska-Dyoniziak B., Antropologia Totalitaryzmu Europejskiego XX wieku, Wrocław 1999.
Parzymies S., Stosunki międzynarodowe w Europie 1945–1999, Warszawa 1999. Pastusiak L., Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki, Warszawa 2005. Patko A., Rydel J., Węc J. J., Najnowsza historia świata 1945–1995, t. 1–3, Kraków
1997.
Popielowska J., Historia Powstania Rady Bezpieczeństwa ONZ, „Biuletyn Północ-noamerykański” 2006, nr 4.
A Report to the Na onal Security Council – NSC 68; President’s Secretary’s Files, „Truman Papers”, Harry S. Truman Library & Museum, h p://www.truman-library.org/whistlestop/study_collec ons/coldwar/documents/sec oned. php?documen d=10-1&pagenumber=1&groupid=1.
Schulzinger R. D., American Diplomacy in the 20th Century, New York 1994.
Sławiński A., Polityka Stanów Zjednoczonych wobec Związku Sowieckiego 1941–1945 i jej konsekwencje dla Polski, h p://www.polishresistance-ak. org/23%20Artykul.htm.
The Story: Poland, „Time” 1955, 28 III.
Szostkiewicz A., Lęk i nadzieja, „Polityka” 2009, 4 XI.
Teheran–Jałta–Poczdam. Dokumenty konferencji szefów rządów trzech wielkich mocarstw, tłum. W. Daszkiewicz, D. Ro eld, Warszawa 1972.
Tindall Brown G., Historia Stanów Zjednoczonych, Poznań 2002.
Truman Doctrine 1947, h p://www.ourdocuments.gov/doc.php?fl ash=tru-e&doc=81.
Unity and Strategy. Winston Churchill and The Great Republic, The Library of Congress, h p://www.loc.gov/exhibits/churchill/wc-unity.html.
Wandycz P. S., Cena wolności. Historia Europy Środkowo-Wschodniej od średnio-wiecza do współczesności, Kraków 2003.