Księga Kapłańska (przykłady I–II)

Zauważyłem również, że jeżeli już np. analizowany ibis został poddany próbie tłumaczenia, to nie zawsze znajduje się w tym samym opisywanym wersecie biblijnym. Dotyczy to – (patrz przykład nr I) – zwłaszcza trzech polskojęzycznych przekładów, a konkretnie: Biblii Tysiąclecia, Biblii Jakuba Wujka i Biblii Warszawsko-Praskiej, gdzie spośród wszystkich szesnastu branych pod uwagę „bazowych” tłumaczeń biblijnych, omawiany ibis (patrz wyrazy wytłuszczone) znalazł się w wersecie (Kpł 11,17). Analizowany reprezentant awifauny, przybie-rający nazwę ibisa został w Biblii Jakuba Wujka (BJW) i w Biblii Tysiąclecia (BT) przetłumaczony w liczbie pojedynczej, natomiast w Biblii Warszawsko-Praskiej (BWP) pojawia się w liczbie mnogiej. We wszystkich trzech wspomnianych polskojęzycznych tłumaczeniach (BJW, BT i BWP) zauważamy wspólną cechę, ponieważ konsekwentnie ten analizowany przedstawiciel awifauny w nich zajmuje „trzecie”¹¹³

113 Przedmiotowy ibis również został użyty w trzech czeskich przekładach biblijnych (patrz Pavlíkův studijní překlad; Bible česká Jana Hejčla oraz Pět Knih Mojžíšových včetně Haftarot s českým překladem rabína Efraima Sidona) oraz w jednym współczesnym polskojęzycznym przekładzie (patrz Biblia Jerozolimska), a to także na t r z e c i m w kolejności miejscu zaprezentowanych przedstawicieli analizowanej ornitofauny, por.: a sovu a kormorána a ibise (PSP 2014: 140 – Lv 11,17); sýček, kormoran, ibis (BČ 1917: 298 – Lv 11,17); sokol a kormoran a ibis (PKM 2012: 22 – 3. Moj. 11,17) oraz puszczyk, kormoran, ibis (BJ 2006: 129 – Kpł 11,17).

Rozdział II. Czeskie i polskie przekłady biblijne nazw (...) IBIS 95 w kolejności miejsce spośród wymienionych również trzech¹¹⁴ ptaków, znajdujących się w tym badanym wersecie biblijnym, por.:

(I) BK A bukač, křehař a kalous, (Kniha Mojžíšova třetí 11,17) – (tłum. BK 2009:

103).

BO výra a křekařě a labuti (3. Mojžíšova 11,17) – (tłum. BO 1988: 177).

ČEP kulicha, kormorána a výra, (Třetí Mojžíšova Leviticus 11,17) – (tłum. ČEP 2008: 119).

ČSP sýčka, kormorána, výra, (Leviticus 11,17) – (tłum. B21 2009: 141).

B21 sýček, kormorán, výr, (Leviticus 11,17) – (tłum. B21 2009: 123).

PNS a sýček a kormorán a kalous (3. Mojžíšova 11,17) – (http://www.jw.org/cs/

publikace/bible-online/nwt/knihy/3-Mojzisova/11/).

JB sovu ušatou, kormorána, sovu pálenou, (Levitikus 11,17) – (tłum. JB 2009: 175).

SNC kulichy, kormorány, výry, (Třetí Mojžíšova 11,17) – (tłum. SNC 2011: 122).

BG I puchacza, i norka i lelka, (Trzecie Księgi Mojżeszowe 11,17) – (tłum. BG s. 93).

BJW puhacza i nurka, i ibę, (Księgi Kapłańskie 11,17) – (tłum. BJW 2000: 188).

NBG puchaczem oraz puszczykiem, (III Księga Mojżesza 11,17) – (http://www.

biblest.com.pl/stb/stest/3Moj/3Moj.html).

BT puszczyk, kormoran, ibis, (Księga Kapłańska 11,17) – (tłum. BT 1989: 116).

BWP puszczyki, kormorany, ibisy; (Księga Kapłańska 11,17) – (tłum. BWP 1997:

179–180).

BW Puszczyk, kormoran i puchacz, (Trzecia Księga Mojżeszowa 11,17) – (tłum.

BW 2001: 121).

BP puszczyka, kormorana, puchacza, (Księga Kapłańska 11,17) – (tłum. BP 2012:

137).

PNŚ także pójdźka oraz kormoran i sowa uszata, (Kpł 11,17) – (tłum. PNŚ 1997: 149).

W Biblii Jakuba Wujka (BJW) znajduje się staropolskie określenie iba, które dla współczesnego użytkownika być może wydawać się trochę niezrozumiałe lub dziwnie brzmiącym leksemem. Jest to oczywiście wyrażenie przestarzałe, które z punktu widzenia współczesności wyszło z użytku. Oznacza właśnie analizowanego ibisa, który został określony jako ‘ptak podkasały czaplowaty’ (Karłowicz, Kryński, Niedźwiedzki 1902/1952: 71).

114 Wyjątek stanowi współczesny polskojęzyczny przekład Nowej Biblii Gdańskiej (NBG), w którym to analizowanym wersecie (Kpł 11,17), występują tylko dwaj przedstawiciele awifauny, a w pozostałych tłumaczeniach tegoż samego wersetu pojawiają się trzej reprezentanci kategorii pojęciowej ptactwa.

96 Świat awifauny IV w polskich i czeskich przekładach Pisma Świętego (…) Z analogiczną sytuacją dotyczącą sporadycznego używania nazw konkretnego gatunku ptaka – w naszym przypadku „ibisa” – spotykamy się zaraz w następnym wersecie tejże starotestamentowej księgi, czyli w Trzeciej Księdze Mojżeszowej (Kpł 11,18), gdzie tym razem tylko w dwóch współczesnych czeskich tłumaczeniach: w Przekładzie Biblii XXI wieku (B21) i w edycji Czeskiej Biblii Jerozolimskiej (JB) występuje badany ibis, a to zawsze na „pierwszym” w kolejności miejscu spośród trzech wymienionych ptaków znajdujących się w tym wersecie. Zarówno w B21, jak i JB, została użyta liczba pojedyncza tego wymienionego ptaka, por.:

(II) BK A porfirián, pelikán a labut, (Kniha Mojžíšova třetí, kteráž slove Leviticus 11,18) – (tłum. BK 2009: 103).

BO a čápa, sojky a pelikána, (3. Mojžíšova 11,18) – (tłum. BO 1988: 177).

ČEP sovu pálenou, pelikána a mrchožrouta, (Třetí Mojžíšova 11,18) – (tłum. ČEP 2008: 119).

ČSP sovu pálenou, pelikána, mrchožrouta, (Leviticus 11,18) – (tłum. ČSP 2009:

141).

B21 ibis, pelikán, sup, (Leviticus 11,18) – (tłum. B21 2009: 123).

PNS a labuť a pelikán a sup (3. Mojžíšova 11,18) – (http://www.jw.org/cs/publikace/

bible-online/nwt/knihy/3-Mojzisova/11/).

JB ibise, pelikána, bílého supa, (Levitikus 11,18) – (tłum. JB 2009: 175).

SNC sovy pálené, pelikány, (Třetí Mojžíšova Leviticus 11,18) – (tłum. SNC 2011: 122).

BG I łabędzia, i bąka, i bociana, (Trzecie Księgi Mojżeszowe - Leviticus 11,18) – (tłum. BG s. 93).

BJW i łabęcia, i bąka, i porfyriona, (Księgi Kapłańskie 11,18) – (tłum. BJW 2000:

188).

NBG łyską, pelikanem i ścierwowcem. (III Księga Mojżesza 11,18) – (http://www.

biblest.com.pl/stb/stest/3Moj/3Moj.html).

BT łabędź, pelikan, ścierwik, (Księga Kapłańska 11,18) – (tłum. BT 1989: 116).

BWP łabędzie, pelikany, ścierwniki, (Księga Kapłańska 11,18) – (tłum. BWP 1997:

180).

BW Sójka, pelikan, ścierwojad, (Leviticus - Trzecia Księga Mojżeszowa 11,18) – (tłum. BW 2001: 121).

BP łabędzia, pelikana, wrony, (Księga Kapłańska 11,18) – (tłum. BP 2012: 137).

PNŚ i łabędź, i pelikan, i sęp, (Księga Kapłańska 11,18) – (tłum. PNŚ 1997: 149).

Rozdział II. Czeskie i polskie przekłady biblijne nazw (...) IBIS 97 1.2.2. Księga Powtórzonego Prawa (przykład III)

Trzeci przykład, w którym spotykamy się z omawianym ibisem, dotyczy drugiego wykazu ptactwa nieczystego, znajdującego się w starotestamentowej Księdze Powtórzonego Prawa (Pwt 14,16), gdzie zgodnie z Prawem Mojżeszowym nie wolno było spożywać tego repre-zentanta awifauny, ponieważ był uważany za stworzenie ‘nieczyste’

i ‘obrzydliwe’, ‘nie nadające się do konsumpcji’.

Możemy ponownie zauważyć, że analizowany przedstawiciel kategorii pojęciowej ptactwa, czyli konkretnie wymieniony jej reprezentant ibis, nie pojawia się w każdej przetłumaczonej wersji językowej, które poddano analizie, ale możemy dokładnie zaobserwować, że tylko w dwóch czeskich tłumaczeniach, a konkretnie: w Przekładzie Biblii XXI wieku (B21) i Jeruzalémské bibli (JB) został umieszczony w takim samym wersecie, tak jak w polskojęzycznych przekładach Biblii Tysiąclecia, w Biblii Jakuba Wujka i w Biblii Warszawsko-Praskiej, z tą jednak różnicą, że została zmieniona kolejność ptasich nazw. W czeskim wydaniu (B21 2009: 216) i (JB 2009: 274) wspomniany ibis – podobnie jak w polskim przekładzie (BJW 2000: 309) – znajduje się na

„trzecim”¹¹⁵, czyli ostatnim miejscu, biorąc pod uwagę kolejność ptasich ekwiwalentów leksykalnych tego badanego wersetu. Natomiast w edycji Biblii Tysiąclecia (BT 1989: 186) i Biblii Warszawsko-Praskiej (BWP 1997: 308) omawiany ibis znajduje się na „drugim”¹¹⁶, środkowym miejscu. Spośród tych pięciu wymienionych tłumaczeń tylko w Biblii Warszawsko-Praskiej zastosowano liczbę mnogą tego przetłumaczonego

115 W jednym czeskim przekładzie biblijnym Jana Hejčla, pochodzącym z początku XX wieku, analizowany ibis również występuje na t r z e c i m w kolejności miejscu zaprezentowanych przedstawicieli rozpatrywanej ornitofauny, por.: čápa, lubuti, ibisa (BČ 1917: 480 – Dt 14,16).

116 Ponownie chcę zasygnalizować, że analizowany ibis znajduje się również w innych czeskich tłumaczeniach, ale i w polskim przekładzie (patrz Pavlíkův studijní překlad, Pět Knih Mojžíšových oraz Biblia Jerozolimska), a to także na d r u g i m w kolejności miejscu zaprezentowanych przedstawicieli analizowanej ornitofauny, por.: ani sovu ani ibise ani vodní slípku (PSP 2014: 248 – Dt 14,16); Sokola, ibise a labuť (PKM 2012:

37 – 5. Moj. 14,16) oraz puszczyka, ibisa, łabędzia (BJ 2006: 208 – Pwt 14,16).

98 Świat awifauny IV w polskich i czeskich przekładach Pisma Świętego (…) ptaka, a w pozostałych czterech przekładach biblijnych – dwóch czeskich oraz dwóch polskich (B21, JB, BJW i BT) – uwzględniono liczbę pojedynczą, por.:

(III) BK Raroha, kalousa a labuti, (Kniha Mojžíšova pátá 14,16) – (tłum. BK 2009:

178).

BO raroha, labuti i čápa (5. Mojžíšova 14,16) – (tłum. BO 1988: 289).

ČEP kulicha, výra a sovu pálenou, (Pátá Mojžíšova 14,16) – (tłum. ČEP 2008: 193).

ČSP sýčka, výra, a sovu pálenou, (Deuteronomium 14,16) – (tłum. ČSP 2009: 241).

B21 sýčka, výra, ibise, (Deuteronomium 14,16) – (tłum. B21 2009: 216).

PNS sýčka a kalouse a labuť (5. Mojžíšova 14,16) – (http://www.jw.org/cs/

publikace/bible-online/nwt/knihy/5-Mojzisova/14/).

JB sovu ušatou, sovu pálenou, ibise, (Deuteronomium 14,16) – (tłum. JB 2009:

274).

SNC kulichy, kormorány, výry, (Pátá Mojžíšova 14,16) – (tłum. SNC 2011: 200).

BG I raroga, i lelka, i łabędzia. (Piąte Księgi Mojżeszowe 14,16) – (tłum. BG s. 166).

BJW herodiona i łabęcia, i ibę, (Księgi Powtórzonego Prawa 14,16) – (tłum. BJW 2000: 309).

NBG ani puchacza, puszczyka i łabędzia; (V Księga Mojżesza 14,16) – (http://www.biblest.com.pl/stb/stest/5Moj/5Moj.html).

BT puszczyka, ibisa, łabędzia, (Księga Powtórzonego Prawa 14,16) – (tłum. BT 1989: 186).

BWP puszczyki, ibisy, łabędzie; (Księga Powtórzonego Prawa 14,16) – (tłum.

BWP 1997: 308).

BW Sójki, puszczyka, puchacza, (Piąta Księga Mojżeszowa 14,16) – (tłum. BW 2001: 211).

BP puszczyka, kormorana, puchacza, (Księga Powtórzonego Prawa 14,16) – (tłum. BP 2012: 221).

PNŚ i pójdźka, i sowa uszata, i łabędź, (Księga Powtórzonego Prawa 14,16) – (tłum. PNŚ 1997: 258).

Rozdział II. Czeskie i polskie przekłady biblijne nazw (...) IBIS 99 1.2.3. Księga Hioba (przykład IV)

Kult ibisa¹¹⁷ sięga pięciu tysięcy lat wstecz. Obecnie ibis w Egipcie jest ptakiem bardzo rzadko spotykanym, lecz trzeba zaznaczyć, że wcześniej, na przestrzeni kilku stuleci i mijających wieków opisywany ibis był w starożytnym Egipcie świętym ptakiem, który ogłaszał początek wiosennych rozlewów wód z rzeki Nilu oraz był również zwiastunem obfitych plonów. Uważany był za symbol ‘mądrości’, natomiast wymie-niony kogut (pojawiający się w tym samym wersecie, co omawiany ibis – zob. Hi 38,36) – (patrz niniejszy przykład nr IV) – ogłaszał początek nowego dnia, a według niektórych ludowych przepowiedni zwiastował deszcz. W tym konkretnie analizowanym wersecie biblijnym spotykamy się z przedmiotowym ibisem w siedmiu tłumaczeniach – czterech czeskich (ČEP, ČSP, B21 i JB) oraz trzech polskich (BT, BWP i BP), znajdującym się zawsze na „pierwszym” miejscu spośród dwóch wymienionych ptaków, występujących w tym zaprezentowanym wersecie biblijnym. W sześciu wskazanych wyżej przekładach (ČEP, B21, JB, BT, BWP i BP) analizo-wany ibis występuje w liczbie pojedynczej¹¹⁸, a tylko w jednym tłumaczeniu,

117 W starożytnym Egipcie ibisy czczone (łac. Threskiornis aethiopicus – czes. ibisi posvátní) uważane były za święte, były atrybutem boga księżyca Tota // Thota (bóg posiadał głowę tego ptaka). Kiedy faraon umierał, często zabijano kilkadziesiąt ptaków i zabalsamowane trafiały razem ze zmarłym do grobowca. W jednej z piramid w egipskiej Sakharze (por. Szczepanowicz, Mrozek 2007: 126; Szczepanowicz 2005: 42, Fuksová 2004: 190) znajdują się tysiące mumii tych ptaków. Przywołać można również inny przykład, a konkretnie prastare miasto, znajdujące się w starożytnym Egipcie – Hermopolis – w ruinach, którego znaleziono także tysiące mumii tych świętych ptaków boga Tota. Białe pióra ibisa symbolizowały światło słońca, czarna skóra szyi i głowy symbolizowała cień księżyca, ciało było sercem, a nogi trójkątem (symbolem słońca).

118 Dodatkowo jeszcze zauważono, że w polskojęzycznym tłumaczeniu Biblii Jerozolimskiej znajduje się wyraz ibis – na pierwszym miejscu spośród wymienionych ptaków w tym wersecie, por.: Kto ibisowi dał mądrość i rozum dał kogutowi? (Hi 38,36 – tłum. BJ 2006: 695). W czeskim przekładzie dokonanym przez Vladimíra Šrámka w 1947 roku, překlad Staré smlouvy, możemy odnaleźć także ibisa, na pierwszym miejscu w kolejności wymienionych ptaków, por. Kdo tedy dal moudrost ibisovi či kdo vložil rozum do kohouta? (patrz http://www.obohu.cz/bible/index.php?styl=VS&

kap=38&k=Jb#).

100 Świat awifauny IV w polskich i czeskich przekładach Pisma Świętego (…) czyli we współczesnym Českém studijním překladu (ČSP) została wyko-rzystana liczba mnoga, por.:

(IV) BK Kdo složil u vnitřnostech lidských moudrost? Aneb kdo dal rozumu stižitelnost? (Kniha Jobova 38,36) – (tłum. BK 2009: 470).

BO Kto jest položil v třěviech lidských dómysl? A kto jest dal kokotu rozum? (Job 38,36) – (tłum. BO 1996: 132).

ČEP Kdo dal ibisovi moudrost a kohoutovi rozum? (Jób 38,36) – (tłum. ČEP 2008:

499).

ČSP Kdo vložil do ibisů moudrost či kdo dal kohoutovi rozumnost? (Jób 38,36) – (tłum. ČSP 2009: 652).

B21 Kdo moudrost ibisovi dal, kdo vložil rozum do kohouta? (Job 38,36) – (tłum.

B21 2009: 622).

PNS Kdo vložil moudrost do vrstev oblaků nebo kdo dal porozumění jevu oblohy?

(Job 38,36) – (http://www.jw.org/cs/publikace/bible-online/job/38/).

JB Kdo vložil moudrost do ibise, dal poznání kohoutovi? (Job 38,36) – (tłum. JB 2009: 870).

SNC Kdo vložil neomylný instinkt do ptáků? (Jób 38,36) – (tłum. SNC 2011: 559).

BG Któż złożył we wnętrznościach ludzkich mądrość, a kto dał rozumowi bystrość? (Księga Ijobowa 38,36) – (tłum. BG s. 452).

BJW Kto włożył we wnętrzności człowiecze mądrość? Abo kto dał kurowi rozumność? (Księgi Hiob 38,36) – (tłum. BJW 2000: 1006).

NBG Kto złożył w ukrytym miejscu mądrość, kto udzielił rozumowi bystrości? (Ijob 38,36) – (http://www.biblest.com.pl/stb/stest/ijob/ijob.html).

BT Kto ibisowi dał mądrość, a rozum dał kogutowi? (Księga Hioba 38,36) – (tłum. BT 1989: 564).

BWP A kto dał ibisowi mądrość, kto obdarzył rozsądkiem koguta? (Hi 38,36) – (tłum. BWP 1997: 1002).

BW Kto nadał wałom obłoków wróżebne znaczenie albo kto łunie niebieskiej wymowę proroczą? (Księga Joba 38,36) – (tłum. BW 2001: 578).

BP Kto dał mądrość ibisowi i rozumem obdarzył koguta? (Księga Joba 38,36) – (tłum. BP 2012: 907).

PNŚ Kto włożył mądrość w warstwy obłoków albo kto udzielił zrozumienia zjawisku niebieskiemu? (Hi 38,36) – (tłum. PNŚ 1997: 707).

W tym przedostatnim, czwartym analizowanym przykładzie biblijnym możemy odnaleźć różnorodnie przetłumaczone wersety.

Człowieka pod względem przewidywania zmian pogody przewyższają takie ptaki, jak wymieniony w tym wersecie ibis i kogut, które Bóg

Rozdział II. Czeskie i polskie przekłady biblijne nazw (...) IBIS 101 obdarzył „mądrością” czes. moudrostí – [w przypadku „ibisa”] oraz rozumnością – czes. rozumností (ČSP, BJW) // rozumem (BO, ČEP, B21, BT, BP) // rozsądkiem (BWP) // poznáním (JB) – [w przypadku

„koguta”]. Mądrość obu tych ptaków przejawiała się w zapowiadaniu przez nich zjawisk przyrody (por. Jakubiec 1974: 229)¹¹⁹.

Tylko w jednym tłumaczeniu, a konkretnie we współczesnym spara-frazowanym czeskojęzycznym przekładzie biblijnym Slovo na cestu (SNC) spotykamy się z nieprototypową sytuacją, ponieważ nie ma w nim wyszczególnionego ani „ibisa”, ani wyeksponowanego „koguta”, ale za to werset ten został przetłumaczony przy pomocy hiperonimicznego wyrażenia, w postaci zastosowanego nadrzędnego słownictwa „ptak”, znajdującego się w liczbie mnogiej (czes. ptáků), gdzie mamy do czynienia z w a r i a n c j ą k a t e g o r i i „ogół – szczegół”, por.: czes. Kdo vložil neomylný instinkt do ptáků – [tłum. pol.: Kto włożył niezawodny instynkt do ptaków]. Natomiast w ośmiu zaprezentowanych przekładach biblijnych, (takich jak: BK, BO, PNS, BG, BJW, NBG, BW i PNŚ) nie został uwzględniony w procesie translacyjnym ibis¹²⁰, a w sześciu tłuma-czeniach kogut¹²¹ (BK, PNS, BG, NBG, BW i PNŚ).

Tłumacze współczesnego Českého studijního překladu (ČSP 2009:

652) w sporządzonym przez nich przypisie wyjaśniającym przypuszczają, że Ibis może oznaczać meteory lub najjaśniejszą gwiazdę Procjon //

Procyon w konstelacji Małego Psa, a drugi reprezentant awifauny kogut

119 Niektórzy egzegeci – jak przytacza polskojęzyczny komentarz biblijny (por. Jakubiec 1974: 228–229) – pojmują analizowany wiersz w taki sposób, że tłumaczą następująco odpowiednie hebr. wyrazy: „ciemne chmury” lub „nerki” (ṭuḥôt – „ibis”) i „meteor”

(śekwî – „kogut”). Jednakże pierwszy wyraz hebrajski przypomina brzmieniem imię egipskiego bóstwa Tot, którego (świętym) ptakiem był ibis. Pojawienie się zaś ibisów zwiastowało wezbranie wód Nilu. Tak więc, jak zaznaczono w tekście głównym,

„mądrość” obu tych ptaków przejawiała się w zapowiadaniu przez nie zjawisk pogody.

120 Zamiast reprezentanta kategorii pojęciowej ptactwa, jakim jest ibis, spotykamy się z następującą terminologią: lidské vnitřnosti (BK); lidské třeva (BO); vrstva oblaků (PNS); ludzkie wnętrzności (BG); człowiecze wnętrzności (BJW); ukryte miejsce (NBG);

wały obłoków (BW); warstwy obłoków (PNŚ) – [patrz wyrazy jednokrotnie podkreślone w tekście – przykład nr IV].

121 Analogicznie spotykamy się z sytuacją, że zamiast koguta została wykorzystana w niektórych przekładach biblijnych następująca terminologia: stižitelnost (BK); jev oblohy (PNS); bystrość (BG); rozum (NBG); łuna niebieska (BW); zjawisko niebieskie (PNŚ) – [patrz wyrazy podwójnie podkreślone w tekście – przykład nr IV].

102 Świat awifauny IV w polskich i czeskich przekładach Pisma Świętego (…) wskazywać może na gwiazdę nazywaną Syriusz w pobliskim gwiazdo-zbiorze Wielkiego Psa lub ogólnie określać zjawisko niebieskie, które poszczególne swe części zakrywa. Natomiast polskojęzyczny Katolicki komentarz biblijny zauważa, że gwiazdy ikonstelacje miały wywierać wpływ na pogodę (MacKenzie, Murphy 2001: 477). Międzynarodowy komentarz do Pisma Świętego – katolicki i ekumeniczny na XXI wiek konstatuje zaś ogólnie, że Bóg włada konstelacjami gwiezdnymi oraz wyznacza drogi błyskawicom i chmurom, por. wersety 38,31–38 (Murphy 2000: 671).

Te dwa ptaki¹²² (ibis i kogut¹²³) wymienione w niektórych tekstach biblijnych (Hi 38,36) stwarzały już starożytnym tłumaczom sporo problemów. Wszystkie przekłady – zwłaszcza tłumaczenia pośrednie, takie jak np. Septuaginta (LXX) – naturalnie unikały wszystkiego, co w jakikolwiek sposób było związane z egipskim pogaństwem. Dla niektórych tłumaczy zaproponowany przekład właśnie z uwzględnieniem w tekście tego ptaka ibisa oznacza, że on jest identyfikowany z egipskim Bogiem mądrości Thotem, por. הָחֻט [h-2910] tuchôt, chociaż należy także zaznaczyć, że wyraz ten pojawia się również w Ps 51,8, lecz tam ma zupełnie inne znaczenie (por. Výklady III 1998: 200). Na te kwestie tłumaczeniowo-znaczeniowe zwraca również uwagę Pavlíkův studijní překlad (PSP 2014: 721), zaznaczając jednocześnie: podle rabínských tradic „v ledviny“, jako v Žalmu 51,6. Výraz se v SZ vyskytuje jen v těchto dvou místech – [tłum. pol. według tradycji rabinistycznych chodzi

122 Włoskojęzyczny przekład wraz z komentarzem biblijnym stosuje nazwy dwóch ptaków: ibis i gallo czyli ibis i kogut (por. Schökel, Scire Diaz 1985: 612 i 616).

123 Jak wyjaśnia sporządzony przypis w Jeruzalémské bibli (JB 2009: 870) hebr. wyraz

יִוְכֶשׂ sekwi – posiadający według pomocniczej numeracji Stronga liczbę [h-7907], pojawia się tylko jeden jedyna raz na kartach Biblii i może oznaczać ‘koguta’. Podobnie sądzi Podręczny słownik hebrajsko-polski Starego Testamentu, który przetłumaczył wyraz hebr. יִוְכֶשׂ również jako ‘kogut’ (por. Briks 2000: 342). Analogicznego wpisu dokonano w Hebrejsko-českém slovníku ke Starému zákonu, gdzie dodatkowo zaznaczono, że hebr. leksem יִוְכֶשׂ pojawiający się w Hi 38,36 jest synonimem hebr.

wyrazu ריִז ְרַז zarzir, czyli że w tym przypadku może chodzić o przedstawiciela awifauny

‘koguta’ Gallus domesticus (por. Pípal 2006: 160). Również Wielki słownik hebrajsko polski Starego Testamentu t. II zaznacza, że hebr. leksem יִוְכֶשׂ wskazuje na ‘koguta //

samca ptaka’ (por. Koehler, Baumgartner, Stamm 2008: 351).

Rozdział II. Czeskie i polskie przekłady biblijne nazw (...) IBIS 103 o znaczenie „w nerki“, tak jak w Psalmie 51,6. Leksem ten występuje w ST wyłącznie tylko w tych dwóch wzmiankowanych miejscach].

W przypisie czeskojęzycznego wydania Jeruzalémské bible zostało odnotowane jeszcze jedno wyjaśnienie: ibis a kohout to je nejistý překlad.

Slovo sekwi („kohout“) se vyskytuje jenom zde, ale překlad se opírá o jeden targum a o Vulgátu. Tuhot („ibis“) je patrně přepis výrazu Thot, označujícího egyptského boha – Ibise. S tímto slovem se ještě jednou setkáváme v Ž 51,8, tam však má zcela odlišný smysl (JB 2009: 870) – [tłum. pol.: przekład wyrazów ibis i kogut jest niepewny. Leksem sekwi („kogut“) pojawia się tylko w tym miejscu, ale tłumaczenie to opiera się na jednym Targumie i Wulgacie. Natomiast Tuhot („ibis“) jest prawdo-podobnie przepisaniem wyrazu Thot, oznaczającego egipskiego boga – Ibisa. Z nazwą tą spotykamy się jeszcze raz w Ps 51,6, tam ma jednak wyraz ten zupełnie inne znaczenie]. Angielskojęzyczny komentarz biblijny podkreśla, że istnieją trudności identyfikacyjne i translacyjne analizowanych hebrajskich wyrazów. Zaznacza on, że hebr. leksem śeḵwî może wskazywać na ang. wyraz cock [pol. kogut], a hebr. nazwa ṭḥwt ang.

Thoth prawdopodobnie może identyfikować się z ptakiem ibisem (por.

Pope 1973: 290 i 302–303).

Warto jednak także wspomnieć, jak te sporne kwestie tłuma-czeniowe przedstawia Nowy komentarz biblijny. Zaznacza on (por. Tronina 2013: 515), że w tej analizowanej strofie istniejące dwa trudne hebr.

wyrazy (ṭūḥôt i šekwî – [h-2910 i h-7907]) zwykło się tłumaczyć w nowszych przekładach jako ibis i kogut, ze względu na fakt, że oba te ptaki zapowiadają zmianę pogody, co jest znakiem ich udziału z Bożej mądrości (ḥokmâ i bînâ – [h-2451 i h-998]). Prościej jednak, jak wskazuje Tronina, jest pozostać przy tradycyjnym przekładzie: Kto złożył mądrość nad pokrywą chmur i kto przekazał umiejętność do mego namiotu? (Hi 38,36 – tłum. Tronina 2013: 502), gdyż zostaje zachowany paralelizm członów i jasny obraz nieba, jako mieszkania Bożego. Podobne stanowisko zajmuje przekład interlinearny HPST Pisma, który przekłada następująco:

Kto umieścił w sercach mądrość, czy kto dał umysłowi zrozumienie? (por.

Kuśmirek 2009: 341). Zbliżone stanowisko reprezentuje również czeski

104 Świat awifauny IV w polskich i czeskich przekładach Pisma Świętego (…) biblista Jan Hejčl¹²⁴, autor przekładu Bible česká. Staropolska Biblia Brzeska tłumaczy w odwróconej kolejności (por. somatyzmy¹²⁵): Któż postanowił we wnętrznościach ludzkich mądrość, a kto dał sercu zrozumienie? (BBrz 1563/2003: 511). Natomiast Katolicki komentarz biblijny zaznacza, że hebr. słowo tuhôt, którego znaczenie nie jest znane;

z zasady paralelizmu wynika, że chodzi o ptaka. Ten werset nie znajduje się na swoim miejscu, być może stanowi dodatek do tekstu¹²⁶ (por.

MacKenzie, Murphy 2001: 477).

Jak zaś podkreśla czeskojęzyczny Úvod do SZ [dosł. pol.:

Wprowadzenie do ST]: „Závěr pátrání po zdroji moudrosti je doplněn řadou řečnických otázek, jež se táhnou Božími proslovy a ptají se příměji po zdroji moudrosti [používajíc názvy ptáků: ibise i kohouta – připomínky L.H.]. Jób 38,36–37 je velice názorným příkladem (viz. také 39,14–

18.26): Kdo dal ibisovi moudrost a kohoutovi rozum? Kdo je tak moudrý, aby sečetl mraky?“ (por. Dillard, Longman 2003: 401) – [tłum. pol.:

Poszukiwania dotyczące źródła mądrości są uzupełnione licznymi oratorskimi kwestiami, które ciągną się przez mowę Bożą ipytają o źródło mądrości (wykorzystując nazwy ptaków: ibisa i koguta – uwagi własne L.H.). Hiob we fragmentach 38,36–37 jest dobrym tego przykładem (patrz również Hi 39,14–18.26): Kto ibisowi dał mądrość, a kogutowi rozum? Kto jest tak mądry, aby mógł policzyć chmury]. Hiob poznaje moc mowy Bożej i odpowiada z pokorą i ze skruchą.

Podporządkowuje się wszechmogącemu Bogu całego wszechświata i Jego

124 Bible česká w swoim komentarzu wyjaśniającym zaznacza: „moudrost“ = „rozum”, aby jednaly dle úmyslů Božích = účelnost. Dle Vulg. slovně: „Kdo složil ve vnitřnostech člověka moudrost, aneb kdo dal kohoutu rozumnost?“ Tento překlad vymyká se souvislosti (Hejčl 1921: 131) – [tłum. pol.: „mądrość” równa się „rozumowi”, by działały według zamierzeń // zamiarów Bożych, czyli mamy do czynienia z celowością //

stosownością. Według słów Wulgaty: Kto włożył do wnętrzności człowieka mądrość, lub kto dał kogutowi rozumność – można zauważyć, że przekład ten mija się z ciągłością lub powiązaniem].

125 Biblia Szymona Budnego zaś przywołuje nerki.

126 Hermeneutyka biblijna – jak zaznaczają Bruce Metzger i Michael Coogan (2004: 213) – wymaga zrozumienia tekstów biblijnych nie tylko jako konkretnych dokumentów historycznych, ale także jako tekstów, które przemawiają do teraźniejszości żywym i inspirującym głosem. To zadanie hermeneutyki biblijnej często określa się jako

„zastosowanie” (aplicatio), chociaż inni wolą mówić o „rekontekstualizacji”.

Rozdział II. Czeskie i polskie przekłady biblijne nazw (...) IBIS 105 woli. Przekonujemy się, jak zaznacza Starý zákon komentář verš po verši, że mamy do czynienia z wiodącymi słowami „mądrość i rozumność”.

Oznacza to, że czes. moudrost ... rozumnost, to je jádro skutečného problému. Boží moudrost, která strořila a udržuje vesmír v chodu, je při díle v Jóbově trápení (MacArthur 2015: 639) – [tłum. pol.: mądrość i rozumność są w gruncie rzeczy istotą właściwego problemu. Mądrość Boża, która stworzyła i utrzymuje kosmos w ruchu, znajduje się również i w utrapieniu Hioba].

W dokumencie Świat awifauny w polskich i czeskich przekładach Pisma Świętego. 4, Bocian, ibis, pelikan (Stron 94-105)