Księga Psalmów (przykład VI)

W Psalmie 104⁵¹ zaprezentowany obraz świata ma charakter naukowo-mądrościowy. Psalmista opisuje świat zaprezentowanej fauny w dwojaki sposób: holistycznie z równoczesnym podkreśleniem różno-rodności ziemskich stworzeń poprzez wskazanie na środowisko ich życia (ląd, woda, powietrze) i indywidualnie, przywołując konkretne nazwy gatunkowe zwierząt⁵². Odnośnie do struktury literackiej hymnu w roz-patrywanym Psalmie 104 można wyróżnić siedem koncentrycznych strof (por. MKPŚ, Ravasi 2000: 736). Trzecia strofa (Ps 104,10–18)⁵³ jest inspirowana pełnią życia na ziemi (źródła, drzewa, owoce, zwierzęta).

Gniazdo bociana jest jednym z największych ptasich gniazd na świecie.

51 Psalm 104 jest obok Rdz 1 i Rdz 2 uznawany za trzecią relację o dziele stworzenia przedstawioną w kluczu lirycznym (por. Lancellotti 1980: 689), a uchodzi także za jeden z bardziej oryginalnych tekstów poezji biblijnej, zarówno pod względem formy, jak i podłoża (por. Wajda 2016: 43).

52 Można w tym miejscu przywołać np. hebr. nazwy faunistyczne, takie jak: pere’;

hăsîdāh; jā‘ēl; šāpān; k^epîr, które wskazują – jak zaznacza Anna Maria Wajda (2016:

54) – że weryfikacja przyrodnicza tej terminologii pozwala wnioskować, że według obowiązującej nomenklatury zoologicznej w Psalmie 104 wzmiankuje się gatunki rodzime dla terenów biblijnych.

53 Trzecią strofę określaną jako różnorodność życia na ziemi (ww. 10–18), można podzielić na trzy części:

a) dzikie zwierzęta i rośliny (ww. 10–13);

b) zwierzęta i rośliny na usługach człowieka (ww. 14–15);

c) dzikie zwierzęta i rośliny (ww. 16–18).

Trochę innego podziału dokonał MacArthur (2015: 716), który uważa, że: Stvořitel stará se o naplňování základních potřeb svého stvoření. To odpovídá třetímu dnu stvoření (srov. Gn 1,11–13) – [tłum. pol.: Stwórca stara się o wypełnianie podstawowych potrzeb swojego dzieła. Odpowiada to trzeciemu dniowi stworzenia (por. Rdz 1,11–13].

Wyszczególnia on w wersetach 10–18 Psalmu 104: wodę (wersety 10–13); wegetację i roślinność (14); pożywienie, jakie dają drzewa, wino i ziarna (15); drzewa (wersety 16–

17); skały i góry (18).

52 Świat awifauny IV w polskich i czeskich przekładach Pisma Świętego (…) Bociany już w historycznej starożytności gniazdowały w najskrytszych bagiennych matecznikach wielkich lasów, co poświadczają antyczne kroniki. Również Biblia informuje o gnieżdżeniu się tych ptaków, zwłaszcza na słynnych cedrach libańskich. Jahwe deszczem nasyca różnorodnie nazwane drzewa⁵⁴ (czes. jedle, cypřiš, jalovec – pol. jedlina, cyprys, jałowiec), wśród których ptaki budują swe gniazda⁵⁵, gdzie został w większości wyekscerpowanych przekładów bezpośrednio wymieniony przedmiotowy bocian. Tylko w BO zastosowano nazwę raroh, a w staro-polskim przekładzie BJW użyto wyrazu herodion, por.:

(VI) BK Na nichž se ptáci hnízdí, i čáp příbytek svůj má na jedlí. (Kniha Žalmů 104,17) – (tłum. BK 2009: 522).

BO tam vrabci hniezditi sě budú. Rarohový duom vódcě [pokrmu] jich jest, (Žalm 103,17) – (tłum. BO 1996: 273).

ČEP A tam hnízdí ptactvo, na cypřiších má domov čáp. (Žalmy 104,17) – (tłum.

ČEP 2008: 599).

ČSP Hnízdí na nich ptactvo; čáp má domov na cypřiších. (Žalmy 104,17) – (tłum.

ČEP 2009: 738).

B21 Vrabci si na nich hnízda postaví, čáp si nachází domov na jedli. (Žalm 104,17) – (tłum. B21 2009: 731).

PNS kde si ptáci dělají hnízda. Pokud jde o čápa, jeho domem jsou jalovce. (Žalmy 104,17) – (http://www.jw.org/cs/publikace/bible-online).

JB na nich hnízdí ptáci, na jejich vrcholku má domov čáp; (Žalmy 104,17) – (tłum. JB 2009: 1004).

SNC Na nich si ptáci staví hnízda, na cypřiších má domov čáp. (Žalmy 104,17) – (tłum. SNC 2011: 657).

BG Na których ptaki gniazda swe mają, i bocian na jedlinach ma dom swój.

(Ps 104,17) – (tłum. BG s. 499).

54 Poeta wspomina – jak zaznacza Ravasi (2009: 77) – również cyprysy jako mieszkania bocianów. Słowo rôšîm z TM jest oddawane również przez „jałowiec”, natomiast LXX, a za nią wielu innych, poprawia na rô’šam: na „wierzchołkach” cedrów bociany zakładają swoje gniazda. W każdym przypadku obraz jest liryczny, jest kontemplacja krajobrazu tętniącego życiem, kolorami i dźwiękami. Patrz również angielskojęzyczny komentarz biblijny (por. Dahood 1984).

55 Bocianie gniazdo zostało w przekładach biblijnych określone jako: příbytek (BK), dům (BO, PNS), domov (ČEP, ČSP, B21, JB, SNC) – pol. dom (BG, NBG, BT, BP, PNŚ), domek (BW), gniazdo (BJW, BWP).

Rozdział I. Czeskie i polskie przekłady biblijne nazw (...) BOCIAN 53 BJW Tam się wróble gnieździć będą, herodiona gniazdo jest wodzem ich.

(Ps 103,17) – (tłum. BJW 2000: 1147).

NBG Na nich gnieżdżą się ptaki; bocian, którego domem są cyprysy. (Księga Psalmów 104,17) – (http://www.biblest.com.pl/stb/stest/psalmy/psalmy.html).

BT Tam ptactwo zakłada gniazda, na cyprysach są domy bocianów. (Ps 104,17) – (tłum. BT 1989: 665).

BWP Na nich ptaki swe gniazda budują, a na cyprysach siadają bociany.

(Ps 104,17) – (tłum. BWP 1997: 1136).

BW Na których ptaki budują gniazda, Bocian na szczytach ich ma swój domek.

(Ps 104,17) – (tłum. BW 2001: 664).

BP Na nich ptaki zakładają swe gniazda, na cyprysach bocian ma swój dom.

(Ps 104,17) – (tłum. BP 2012: 777).

PNŚ gdzie ptaki wiją sobie gniazda. Dla bociana domem są drzewa jałowcowe.

(Ps 104,17) – (tłum. PNŚ 1997: 800).

Dla ułatwienia, z jakimi reprezentantami kategorii pojęciowej ptactwa spotykamy się w tym wersecie biblijnym, przedstawiam poniżej sporządzone zestawienie, z którego możemy się dowiedzieć, że w tym przywoływanym fragmencie (Ps 104,17) – w zależności od rodzaju tłumaczenia – występuje: nie tylko hiperonim ptaki // ptactwo – czes.

ptáci // ptactvo, ale i pojawiają się w y r a ż e n i a p o d r z ę d n e tzw.

hiponimy, czyli konkretni przedstawiciele awifauny, tacy jak: wróbel, bocian i herodion – czes. vrabec, čáp a raroh. Przypatrzmy się, w jakich także p a r a c h d u b l e t o w y c h razem występują w poszczególnych edycjach biblijnych:

54 Świat awifauny IV w polskich i czeskich przekładach Pisma Świętego (…)

Księga Psalmów 104,17 רוֹפִּצ ṣippôr⁵⁶ [h-6833] – הָדיִסֲח ḥ^asîḏâ^h [h-2624]

a) BK 1613/2009 ptáci – čáp (ptaki – bocian)

b) BO 1417/1996 vrabci – raroh (wróble – raróg) → [brak bociana]

c) ČEP 2008 ptactvo – čáp (ptactwo – bocian) d) ČSP 2009 ptactvo – čáp (ptactwo – bocian) e) B21 2009 Vrabci – čáp (wróble – bocian) f) PNS ptáci – čáp (ptaki – bocian) g) JB 2009 ptáci – čáp (ptaki – bocian) h) SNC 2011 ptáci – čáp (ptaki – bocian) i) BG 1632/1964 ptaki – bocian

j) BJW 1599/2000 wróble – herodion → [brak bociana]

k) NBG ptaki – bocian l) BT 1989 ptactwo – bociany m) BWP 1997 ptaki – bociany n) BW 2001 ptaki – bocian o) BP 2012 ptaki – bocian p) PNŚ 1997 ptaki – bocian

Jeszcze inne czeskie i polskie przekłady biblijne wykorzystują podobną terminologię awifaunistyczną:

56 W języku hebrajskim nie ma bezpośredniego terminologicznego odpowiednika naszego terminu ptak. Można wymienić trzy podstawowe leksemy. Pierwszy dotyczy oczywiście rzeczownika רוֹפִּצ sippor // ṣippôr // cippôr // cippōr (spotykamy się z różnym zapisem transkrypcyjnym i zasadami transliteracji hebrajskich liter alfabetu), który posiada pomocniczą numerację Stronga [h-6833]. Wyraz ten oznacza (z reguły) tylko ‘małe ptaszki’. Natomiast druga hebr. nazwa ףוֹע ‘ôp [h-5775] (to, co fruwa) określa wszystkie zwierzęta uskrzydlone, łącznie z insektami (por. Lurker 1989: 190).

Trzeci hebrajski wyraz טִיַע ʽájit [h-5861] – pojawiający się na kartach Biblii z najmniejszą frekwencją – odnosi się wyłącznie do ptaków drapieżnych. Wracając jednak do odnotowanych różnic w tłumaczeniu nadrzędnego wyrażenia leksykalnego ptak (czes. pták) i podrzędnego leksemu wróbel (czes. vrabec), jakie pojawiają się w przekładach starotestamentowych ksiąg biblijnych, w tym także i w analizowanym Psalmie 104,17, mogły się wziąć prawdopodobnie stąd, że w języku hebrajskim nazwa sippor רוֹפִּצ [h-6833] oznacza nie tylko ‘wróbla’, ale również ‘wszelkiego rodzaju małego ptaka’ lub ‘ogół ptaków’ pojmowanych w kategoriach ‘istoty ze skrzydłami’

(por. np. Rdz 7,14). Biblický slovník sedmi jazyků podaje tłumaczenie tego hebr. wyrazu jako czes. pták (Heller 2000: 174–175).

Rozdział I. Czeskie i polskie przekłady biblijne nazw (...) BOCIAN 55 1) BČ2 1921 ptactvo – čáp (ptactwo – bocian)

2) PSP 2014 ptáci – čáp (ptaki – bocian) 3) BBrz 1563/2003 ptacy – bociani

4) BB 1572⁵⁷ ptacy – bocianami 5) BJ 2006 ptactwo – bocianów