Kształtowanie się uzdrowisk kłodzkich i ich tożsamości

Trzy uzdrowiska Ziemi Kłodzkiej Kudowa Zdrój, Duszniki Zdrój oraz Polanica Zdrój do 1947 roku funkcjonowały odrębnie. Każde z nich ma własną historię, każde rozwijało się we własnym tempie a ich funkc-jonowanie zależne było (i nadal jest) nie tylko od aktualnego właściciela, ale także od innych czynników, wśród których najistotniejsza wydaje się współpraca z władzami miast, na terenie których się znajdują i wzajemne uwzględnianie potrzeb, w trosce o rozwój zarówno uzdrowiska, jak i miasta.

1. Duszniki Zdrój

Najwięcej informacji na temat uzdrowisk byłego Hrabstwa Kłodzkiego czerpiemy dziś z „Glaciographii” autorstwa kronikarza Ziem

Kłodzkich Georgiusa Aerliusa¹⁶. Dobrze opracowanym źródłem wiedzy

na temat Dusznik, najstarszego z kłodzkch uzdrowisk, jest wydana na

początku XX wieku przez burmistrza tego miasta, Paula Denglera mono-grafia pt. „Gesichte des Bades Reinerz” (Historia Dusznik Zdroju)17.

Z tej drugiej publikacji wynika, że zdrowotne właściwości tamtejszej wody mineralnej mogły być znane lokalnie już w XV wieku. Aelurius w wydanej w 1625 roku kronice wspominał o termalnych źródłach w Lądku Zdroju oraz o dwunastu źródłach ze szczawami mineralnymi, uznanymi za lecznicze. Wśród nich wymienia źródła w Dusznikach (Reinerz), Polanicy (Altheide) i w Kudowie (Chudoba).¹⁸ W XVII wieku walorami wody zdrojowej w Dusznikach raczył się król Jan Kazimierz. Wtedy też po raz pierwszy przebadano oficjalnie miejscowe źródła we wrocławskim Collegium Medicum i rozpoczęto rozwój uzdrowisk.19 W 1796 roku dusznickie „Źródło Zimne” zostało wpisane na listę leczni-czych źródeł monarchii pruskiej i rok ten uważany jest za oficjalny początek uzdrowiska Duszniki Zdrój. Wraz z przedsięwzięciami, mającymi na celu rozwój miejscowości i wykorzystanie jego uzdro-wiskowego charakteru pojawiały także działania komunikacyjne, które dziś zaliczylibyśmy do obszaru public relations, które zostaną opisane poniżej. Dziś w Dusznikach leczy się m. in. osteoporozę, choroby kobiece, reumatologiczne, choroby górnych i dolnych dróg oddechowych, cukrzycę, schorzenia nefrologiczne i otyłość a do dyspozycji pacjentów, oprócz pijalni, są cztery sanatoria.

16 G. Aelurius, Glaciographia, Oder Glätzische Chronica..., Leipzig 1625. 17 P. Dengler, Geschichte des Bades Reinerz, Reinerz 1903, dostęp cyfrowy http://

polona.pl/item/1312239/2/.

18 Informacja pochodzi z publikacji prezesa Towarzystwa Miłośników Dusznik Zdroju Ryszarda Grzelakowskiego http://www.wolnyportal.pl/site/najnowsze_informacje/ 1/451/n.html dostęp 10 marca 2014.

19 G. Aelurius, dz. cyt., s. 213-214, za: J. Dębicki, Nieco o początkach zdrojów

2. Kudowa Zdrój

Początki Kudowy Zdroju związane są z Czechami. Stała się ona polska po sporze granicznym z Czechami w 1945 roku. Pod koniec XVIII wieku kudowskie kąpielisko kupiła spółka lekarzy, zajmujących się balneologią. Uzdrowisko zaczęło się intensywnie rozwijać z początki-em XX wieku, wraz z rozwojpoczątki-em linii kolejowej. Zyskiwało też coraz większą, międzynarodową popularność. W dwudziestoleciu między-wojennym na kuracji w Kudowie przebywał Winston Churchill, a w 1939 roku „do wód” przybyło 10 tysięcy kuracjuszy. To liczba kilkakrotnie przewyższająca ówczesną liczbe mieszkańców miasteczka20.

Obecnie jej bazę leczniczą stanowi pięć szpitali uzdrowiskowych i reha-bilitacyjnych, dwa sanatoria, Pijalnia Wód Mineralnych oraz Zakład Przyrodoleczniczy usytuowany w Parku Zdrojowym. Leczy się tutaj choroby układu krwiotwórczego, ortopedyczno-urazowe, choroby układu krążenia; choroby reumatologiczne, choroby przewodu pokarmowego, otyłość i nadczynność tarczycy.

Polanica Zdrój to najmłodszy ze zdrojów byłego Hrabstwa Kłodzkie-go. Leczy się w niej głównie schorzenia kardiologiczne i gastrologiczne. Obecnie baza lecznicza uzdrowiska to dwa szpitale uzdrowiskowe, w tym jeden wczesnej poszpitalnej rehabilitacji kardiologicznej, i cztery sanato-ria uzdrowiskowe. Polanicę rozwijali kolejni właściciele tych ziem – naj-pierw kłodzki kupiec Józef Grolm a następnie wrocławski fabrykant Wenzel Hoffman, który w 1873 roku założył park zdrojowy. Z jego inicjatywy rozpoczęto też butelkowanie i sprzedaż wody zdrojowej. Następnie Polanica w 1904 roku przeszła pod zarząd spółki kierowanej przez wrocławskiego browarnika Edwarda Haase, który m. in wybudował luksusowy dom zdrojowy znany dziś jako Wielka Pieniawa²¹. Rozwój uzdrowiska był starannie koordynowany – projekty nowych pensjonatów musiały zyskać akceptację zarządu spółki, która dbała o to, by

20 http://www.zoz.klodzko.pl/szpital-uzdrowiskowo-rehabilitacyjny-w-kudowie-zdroj. 21 W. Brygier, Góry Stołowe. Przewodnik, 2010, s. 178-80.

wały charakterem do regionalnej architektury. Działania te możemy postrzegać jako dbałość o wizerunek uzdrowiska, ponieważ w branży wypoczynkowej otoczenie i infrastruktura, jej wygląd, styl i charakter to ważne elementy budujące wizerunek miejsca. W okresie międzywojen-nym powstał tu tor saneczkowy i skocznia narciarska, prężnie działała też orkiestra zdrojowa, odbywały się liczne koncerty. Muzyka towarzyszyła zresztą każdemu z kłodzkich zdrojów – w Kudowie do dziś odbywa się Festiwal Moniuszkowski a w Dworku Chopina w Dusznikach – Festiwal Chopinowski. Polanicki Park Zdrojowy oraz sanatorium Wielka Pieniawa z 1906 roku znajdują się na liście zabytków. Na atrakcyjność Polanicy zarówno jako miasta, jak i uzdrowiska a także centrum usług SPA wpły-wa także fakt, iż w miasteczku przez wiele lat funkcjonowpły-wał szpital chirurgii plastycznej (obecnie oddział ogromnego szpitala otwartego w 2006 roku). Oprócz szpitala i oddziału działają tutaj także prywatne gabinety, co uzupełnia ofertę SPA i wellness uzdrowiska i wpływa na wizerunek całego miasta a także poszczególnych podmiotów na jego terenie – zarówno Uzdrowisk Kłodzkich, jak i gabinetów lekarskich i profilu związanym z urodą. Pokazuje to, że korzystnym rozwiązaniem dla każdego z tym podmiotów jest współpraca z różnorodnymi grupami otoczenia, nie tylko potencjalnymi i obecnymi klientami, ponieważ dzięki wspólnym działaniom i ich koordynacji możliwy jest do osiągnięcia efekt synergii we wzajemnym promowaniu się, budowaniu wizerunku czy pozyskiwaniu środków na inwestycje. Grupy te to, oprócz gabinetów chirurgii plastycznej czy salonów urody także zarządzający atrakcjami turystycznymi (właściciele wyciągów narciarskich, infrastruktury turystycznej itd) a także – a może przede wszystkim – władze miast uzdrowiskowych.

Jako modelowe działania z obszaru public relations a także wzór współpracy pomiędzy uzdrowiskiem a miastem możemy potraktować inicjatywy podejmowane przez burmistrza Dusznik Zdroju na przełomie XVIII i XIX wieku. Z publikacji prezesa Towarzystwa Miłośników Dusznik Zdroju Ryszarda Grzelakowskiego wynika, iż już na początku lat 70 XIX wieku Paul Dengler zorganizował w Dusznikach imprezę

promującą leczenie uzdrowiskowe, będącą szansą na promocję „20 uzdrowisk i 50 stacji klimatycznych, w których znajdowało

zatrud-nienie 630 tysięcy pracowników – w lecznictwie, usługach, hotelarstwie, gastronomi, transporcie, handlu i innych”²². Ówczesny burmistrz dbał także o infrastrukturę i dostęp do usług świadczonych w Dusznikach, starając się o zbudowanie linii kolejowej z Dusznik do Kudowy. Napisał też ponad 120 artykułów i wydał 11 folderów w kilku językach, przed-stawiających walory uzdrowiska i najbliższej okolicy. Usiłował także zbudować i podtrzymywać relację z europejskimi lekarzami i promować w środowisku medycznym walory balneologii i region uzdrowiskowy Ziem Kłodzkich. W tym celu Zarząd Uzdrowiska wraz z Zarządem Miasta wysyłał listy do prawie 10 tysięcy lekarzy w całej Europie, przed-stawiając warunki leczenia w dusznickim kurorcie. Następca Denglera, dr Josef Ferdynand Goebel objął po nim stanowisko zarówno jako bur-mistrz, jak i dyrektor uzdrowiska. Zadecydował on o renowacji Domu Zdrojowego i ogłosił konkurs architektoniczny na projekty pensjonatów.

Skoordynowany pod względem architektury i infrastruktury rozwój kłodzkich zdrojów zakończył się z wybuchem drugiej wojnie światowej. Po niej uzdrowiska stały się państwowe. Inwestycje, takie jak budowa hotelu Kosmos w Kudowie – typowego molocha w stylistyce PRL – nieco zaburzyły wizerunek uzdrowisk. W 1974 roku powstał Zespół Uzdrowisk Kłodzkich, mający swą siedzibę w Polanicy. W 1999 roku skomercjalizowano go i zamieniono na spółkę akcyjną. W 2013 roku, jak już wspomniałam wcześniej, zakończyła się jej prywatyzacja.

Potrzebę dbałości o wizerunek uzdrowisk dostrzeżono już po trans-formacji systemowej w 1989 roku. Burmistrz Kudowy Zdroju pozyskał środki na rewitalizację zabytkowego Parku Zdrojowego, która miała w założeniu przywrócić dawny, secesyjny charakter tego miejsca, zgodny z jego tradycją. To także próba przywrócenia dawnego wizerunku kurortu i zaakcentowania jego wieloletniej renomy. Jedną z poważniejszych

22 R. Grzelakowski, Pokoleniowa zmiana na stanowisku burmistrza Dusznik Zdroju w czasie sezonu kuracyjnego 1910 r. http://www.wolnyportal.pl/site/najnowsze _in-formacje/8/451/n.html dostęp 12 marca 2014.

inwestycji, które cofały nieprzemyślane zmiany było zastąpienie asfaltu, wylanego w czasach PRL na parkowych ścieżkach, kostką brukową nawiązującą do czasów świetności kudowskiego uzdrowiska. Zarzą-dzający uzdrowiskiem zdecydowali także o remoncie flagowego sanatori-um – polanickiej Wielkiej Pieniawy. Tutaj także celem było usunięcie zmian, wprowadzonych w PRL. Remont, jaki budynek przeszedł w latach 70 pozbawił go detali architektonicznych, usunięto wieże, kolumny, balkony, znacznie go szpecąc. W 2011 roku przywrócono jego dawną świetność, ale niestety nie udało się w pełni przywrócić wyglądu sprzed lat 70.

Uzdrowiska w Dusznikach, Polanicy i Kudowie, podobnie jak pozos-tałe zdroje należące do PGU akcentują i podkreślają swoją historię. Ma to uzasadnienie w związku z branżą, w jakiej funkcjonują i wieloletnią tradycją leczenia balneologicznego. Ponadto starania, jakie podejmowali i podejmują zarówno zarządzający uzdrowiskami, jak i włodarze miast, wskazują na chęć zachowania lub przywrócenia pierwotnego wizerunku przy jednoczesnych działaniach, prowadzacych do unowocześnienia oferty poprzez inwestycje w nowoczesny sprzęt i infrastrukturę zarówno leczniczą, jak i rekreacyjno-turystyczną (infrastruktura typowa dla szpita-la, dla SPA, trasy spacerowe, rowerowe, nordic walking a nawet trasa dla rodziców z wózkami etc.).