Kultura

Jak wynika z ustaleń węgierskich badaczy (Bernáth &

Messing 1998), kultura jest jedynym kręgiem tematycznym, w którym obraz Romów wydaje się być pozytywny. Zazwyczaj stanowi dominujący krąg w prasie i mediach w przypadku innych mniejszości na Węgrzech, jednakże w odniesieniu do mniejszości romskiej wyraźnie traci na znaczeniu na rzecz pozostałych, wiodących tematów. Ponadto, zgodnie z wynikami badania dotyczącego obrazu Romów w mediach, ponad połowa doniesień kulturalnych na przełomie 2010 i 2011 r. dotyczyła informacji na temat romskich celebrytów, co świadczy o tabloidyzacji kultury romskiej.

Wyk. 10. Rozwarstwienie kręgu tematycznego 'kultura’.

W korpusie artykułów prasy węgierskiej z 2013 r. krąg ten objął jedynie 11,1 proc. wystąpień analizowanych kolokacji. 27 proc. z nich pozycjonowało Romów jako twórców i uczestników kultury. Większy odsetek (23,6 proc.) dotyczył jednak romskich ośrodków kulturalnych i wydarzeń

związanych z kulturą i historią Romów, niż z działalnością artystyczną poszczególnych przedstawicieli mniejszości romskiej (18 proc.).

Większość kolokacji związanych z romskimi artystami pojawia się w kontekście muzyki, która jest uznawana za część węgierskiego dziedzictwa kulturowego. Muzycy cygańscy są znani przede wszystkim jako doskonali skrzypkowie. W korpusie pojawiają się także nawiązania do cygańskich tańców i pieśni ludowych, jednak ich nazwy nie są podawane. Romowie, którzy przedstawiani są w doniesieniach kulturalnych, wydają się stanowić zupełnie inna grupę, niż ta, o której mowa w kręgu ‘sytuacja Romów’.

Bardzo nieliczne kolokacje odnoszące się do romskich pisarzy i poetów pojawiły się w związku z działalnością bibliotek publicznych (1), które uznawane są za jedyne rzeczywiście dostępne dla Romów ośrodki kultury. Jeśli chodzi o ośrodki prowadzone przez Romów, wydają się one dopiero powstawać, czego przykładem może być fragment „az első roma tájház” − „pierwszy wiejski dom romski”. Świadczą o tym także stosunkowo nieliczne wystąpienia, w których mowa o romskich centrach kultury, jednak, jak wynika z przykładu (1), organizacje romskie prowadzą ożywioną i wielopłaszczyznową działalność.

(1) A könyvtár központi épületét rendszeresen használják programjaikhoz a roma civil szervezetek; volt már ott roma fotókiállítás, roma író, költő bemutatkozása, a roma szervezetek által indított képzés (szociális és házigondozó−képzés, pedagógiaiasszisztens−képzés, romani és beás nyelvtanfolyam stb.).

Centralny budynek biblioteki regularnie używany jest przez romskie organizacje pozarządowe do ich celów; odbyła się już tam romska wystawa zdjęć, debiut romskiego pisarza, poety oraz szkolenia organizowane przez romskie stowarzyszenia (opieka socjalna i opieka nad osobami starszymi, asystent szkolny, kurs języka romani i beás itd.).

Romowie jako twórcy i uczestnicy kultury

cigány közösségek społeczności cygańskie 36

cigány fiatalok cygańska młodzież 23

magyarországi romák węgierscy Romowie 13 roma közösség(ek) romska społeczność /

społeczności 9

roma ember(ek) romski człowiek /

ludzie 9

magyar cigányok / cigányság węgierscy Cyganie 6

oláh cigányok Cyganie wołoscy 4

roma fiatal(ok) romska młodzież 3

roma származású pochodzenia romskiego 3

cigány származású pochodzenia

cygańskiego 3

romungrók Romungrzy 3

roma fiatalember romski młody człowiek 2

roma család(ok) romska rodzina /

rodziny 2

cigányasszony cygańska kobieta / pani 2

magyarországi cigány(ok) /

cigányság węgierscy Cyganie 1

cigány ember(ek) cygański człowiek /

ludzie 1

cigány család cygańska rodzina 1

121 Romskie ośrodki kultury i wydarzenia kulturalne roma kulturális központ romskie centrum

kultury 26

roma nap dzień romski 24

Roma Büszkeség Napja Dzień Dumy Romów 22 Roma Értékek Fesztivál Festiwal Romskich

Wartości 15

roma tájház wiejski dom romski

(ośrodek kultury) 6

romák világnapja Światowy Dzień

Romów 5

cigány kulturális (központ, élet) cygańskie życie kultalne cygańskie

centrum kulturalne 4

Cigány Ház Dom Cygański (ośrodek

kultury) 3

105 Działalność artystyczna Romów

cigány zene/zenészek/zenekar cygańska muzyka /

muzycy / kapela 46 roma festészet/festő/festőművész romskie malarstwo /

malarz 11

roma zene romska muzyka 6

cigány (nép)tánc cygański taniec

(ludowy) 6

cigány népzene cygańska muzyka

ludowa 4

cigányzene cygańska muzyka 3

cigány muzsikusok cygańscy muzykanci 2

roma író, költő romski pisarz / poeta 2

80 Historia Romów

roma holokauszt romski holocaust 67

Kultura Romów

roma kultúra romska kultura 38

cigányság története és kulturája historia i kultura

Cyganów 4

cigányság kultúrája kultura Cyganów 2

cigány csoportok kultúrája kultura grup cygańskich 2 46 Symbole kulturowe

cigány himnusz hymn cygański 6

roma zászló flaga romska 4

cigány zászló flaga cygańska 3

13

Tematyka romska w kulturze społeczeństwa większościowego

... Cigányok című pt. … Cyganie 8

roma témájú / tematikájú o tematyce romskiej 4 12 Tab. 10. Lista kolokacji kręgu ‘kultura Romów’.

Choć w podgrupie ‘historia Romów’ zauważyć można tylko jedną kolokację − ‘holocaust Romów’, pojawiła się ona aż 67 razy, dlatego wyodrębniono ją z pozostałych kolokacji.

Dodatkowym argumentem przemawiającym za wyszczególnieniem jej jako osobnego podtematu był fakt, iż jedynym wydarzeniem, o którym mówi się w dyskursie prasowym w nawiązaniu do historii mniejszości romskiej, jest właśnie holocaust. Brak właściwie artykułów, które dotyczyłyby wcześniejszej lub późniejszej historii Romów.

Konteksty kolokacji liczącej 10,4 proc. podgrupy tematycznej ‘kultura Romów’ w rzeczywistości są dość ogólnikowe, w takim sensie, iż nie zawierają informacji na temat zwyczajów lub szeroko rozumianej obyczajowości Romów. Jedyny fragment, który nawiązuje do charakteru stosunków panujących pomiędzy członkami mniejszości romskiej, wystąpił w wypowiedzi Roma oskarżonego o przynależność do grupy przestępczej (2), który powoływał się na panującą pomiędzy Romami zażyłość oraz wzajemną pomoc jako jedną z cech kultury romskiej. Uwagę zwraca jego nazwisko − Magyar (Węgier).

(2) "Én nem voltam maffia, ezt a rendőrök találták ki" − érvelt a vádlott. Magyar Róbert szerint amit a terhére rónak, az csupán a roma kultúrában megszokott, jó ismerősök közötti kölcsönös, baráti segítségnyújtás.

„Nie należałem do maffii, wymyślili to policjanci” − argumentował oskarżony. Według Róberta Magyara to, czym go obciążają, było jedynie przyjacielską, wzajemną pomocą, przyjętą w romskiej kulturze pośród dobrych znajomych.

Jak wynika z konkordancji, kultura romska jest obrazowana pozytywnie, aczkolwiek wydaje się mało znana (3).

(3) (...) az érdeklődők megismerkedhetnek a magyarországi roma kultúra sokszínűségével, egyediségével, hiszen a cigány hagyományok akárcsak a többi nemzetiség hagyományai, gazdagítják közös kulturális örökségünket.

(...) zainteresowani będą mogli zapoznać się z wielobarwnością i wyjątkowością kultury Romów węgierskich, ponieważ tradycje cygańskie, tak jak tradycje pozostałych mniejszości, wzbogacają nasze wspólne dziedzictwo kulturowe.

Zauważalne jest też współwystępowanie tej kolokacji z takimi wyrazami jak ‘nap’ (‘dzień’), ‘ápolás’ (‘pielęgnacja’) i

‘támogatás’ (‘wsparcie’), które ukazują kulturę romską jako dobro, o które należy dbać, kultywować oraz które można świętować. Roma Kultúra Napja − Dzień Kultury Romskiej – obchodzony jest na Węgrzech od dwudziestu lat w pierwszy weekend sierpnia. Organizacją obchodów zajmuje się Ministerstwo Zasobów Ludzkich (Emberi Erőforrások Minisztériuma), które dba również o rozwój romskiej kultury (4).

(4) Idén 50 millió forintos keretösszeggel írt ki roma kulturális pályázatot az Emberi Erőforrások Minisztériuma. (...) A támogatásból a roma alkotók műveinek bemutatása, például kiállítások, irodalmi estek, felolvasások, filmvetítések, színházi− és táncelőadások megrendezése válik lehetővé.

Emellett a helyi szintű közösségfejlesztésre és a roma kultúra bemutatására, megismertetésére, például fesztiválok, roma napok megvalósítására is lehetett támogatást nyerni.

W tym roku Ministerstwo Zasobów Ludzkich ogłosiło przetarg na rzecz kultury romskiej w wysokości 50 milionów forintów²⁸. (...) Dzięki wsparciu finansowemu umożliwiona zostanie prezentacja dzieł romskich twórców oraz organizacja wystaw, wieczorów literackich, odczytów, projekcji filmowych, występów teatralnych i tanecznych. Ponadto, można będzie otrzymać dofinansowanie rozwoju społeczności

28 Około 715 tys.zł.