p ły n n e j n o w o c z e s n o ś c i MARKA piENIĄżKA
Jedna z definicji m ów i, że ję zyk stanowi sło w n ic tw o w połączeniu z gram atyką. Jak
zatem przy takim rozum ieniu m iałaby prze
biegać lekcja języka polskiego? Jaka je s t ro
la współczesnego polonisty? Lekcje języka po lskiego nie p o w in n y przecież uczyć je dyn ie popra w no ści ję z y k o w e j i histo rii li
teratury. U czniow ie p o w in n i zdobyw ać na nich kom petencje kultu row e, kształtow ać własną tożsamość - przynależność do spo
łeczności z je d n e j strony i je d n o s tk o w ą o d rębność z drugiej. W ja ki sposób założenia
takie w p row a dzić we współczesnej szkole zde term in ow a ne j przez fo rm ę kończącego ją egzam inu. Program po lo nistyczne j e d u
kacji zostawia przecież ta k m ało miejsca na uczniowską sam odzielność oraz lite raturę i sztukę „świata stąd i teraz"?
Książka Marka Pieniążka Uczeń ja k o ak
to r kulturowy. Polonistyka szkolna w w a run
kach p ły n n e j nowoczesności zdaje się nie ty lk o szukać od p o w ie d zi na te pytania, ale także podsuw ać klucze do rozw iązyw ania p ro b le m ó w współczesnej edukacji p o lo n i
stycznej. Prezentowane po glądy op arte z o stały na w ielo le tn ich obserwacjach uczniów i nauczycieli m ałop olskich szkół. O praco
Ta obszerna publikacja została p o dzie
lona na cztery części. Pierwsza z nich, Ku p o lonistyce perform atyw nej, zawiera diagnozę współczesnego społeczeństwa. Jest to nie
zw ykle istotne zagadnienie, poniew aż na
uczyciel musi zdawać sobie sprawę ze spe
c y fik i świata, w ja k im fu n k c jo n u ją obecni uczniow ie - z je g o szybkiego tem pa zmian, pojaw iania się nowoczesnych tech n o lo g ii, które dla nastolatków są nieodłącznym ele
m entem egzystencji.
W części tej znajduje się cenny p o stu lat wprowadzenia do dydaktyki polonistycz
nej a n tro p o lo g ic z n e g o sposobu nauczania lite ra tu ry. Zam iast do pa sow yw an ia g o to wych schem atów charakterystycznych dla danego gatunku, p ro p o n u je spojrzenie na dzieło ja ko zapis lu dzkiego doświadczenia.
Symbolem opisyw anych tu p o s ta w dyd a k
tycznych może być bardzo stara m etoda czy
nienia z adepta hum anistyki aktora, m ające
go udzielać czytanym tekstom własnego g ło su1. Pieniążek p ro p o n u je lekturę zaangażo
waną, polegającą na próbach wcielenia się w rolę bohatera, zrozum ienia je g o m o ty w a cji. Przy takim sposobie czytania i prowadze
nia lekcji po m ocn ym i okazują się założenia dram atu oraz perform ansu.
A u to r zauważa w sposobie nauczania języka po lskiego pew ną schem atyczność.
Dotyczy ona zwłaszcza kształtu w ypraco- wań pisanych pod tzw. klucz, ale także prze
kazywania uczniom kilku cech charaktery
stycznych dla ga tunkó w i epok literackich, dzięki czem u w e d łu g tych w łaśnie p u n k tó w uczniow ie „analizują" lektury. Przym ie
rzanie konkretnego tekstu do m iary sło w n i
kow ego hasła to bardzo częsta form a pracy z dziełem . W ydaje się, że ten zarzut je s t spo
strzeżeniem trafnym . By odw ołać się do w ła
snego doświadczenia - taka praktyka szkol
na ukszta łtow a ła także autorkę niniejszej recenzji. D ow odem na to, ja k silny w p ły w na k ształt przyzw yczajeń mają w yniesione z liceum ru ty n o w e zachowania, je s t rozp o
częcie przeze m nie tej recenzji od o d w o ła nia do definicji.
Nie sposób zatem nie dołączyć się do apeli, które pojaw iają się w w ielu miejscach om aw ianej publikacji. W idać je w treści p o szczególnych partii, ale przem aw iają także w p ro s t z n a głów kó w po dro zdzia łó w - O ce
n ia jm y um iejętność o rg an izow an ia „ n a d m ia ru " świata.
W dru giej części książki, posługując się k o n k re tn y m i p rz y k ła d a m i, o m ó w ił A u to r przebieg lekcji, ja ki p ro p o n u ją nauczycie
lom podręczniki, z których korzystają obec
nie uczniowie. Okazało się, że bagatelizują one o d czytanie u tw o ró w od strony in d y w i
dualnych dośw iadczeń ucznia, a w czyta
niu dram atów bagatelizują tragizm sytuacji, w ja k ie j znajduje się bohater, przez co bana- lizują treść. Recenzowana książka proponuje
postaw ienie doświadczenia w centrum za
interesowania i poprow adzenie ucznia tym w łaśnie tro p e m in te rp re ta cyjn ym : Wydaje się, że wprowadzenie w obszar lekcyjnej re
fleksji żyw ej obecności ucznia-interpretato- ra, negocjującego sens swojego doświadcze
nia z doświadczeniem zaświadczonym przez tekst, po w in no być celem ponowoczesnejpo
lonistyki szkolnej2.
U e Ł e ń j a k a ł i k t o r k u l t u r o w y
Założenie to realizować można, stosując opracow aną przez Autora m etodę - uczeń ja ko a kto r kulturowy. Została ona szczegóło
w o i jasno opisana w postaci obszernej pre zentacji m odelu, skróconego schematu oraz zilustrow ana konspektam i p rz y g o to w a n y mi w e dle zasad m etody. Zaprezentow ane w publikacji e fe kty przeprow adzanych lek
cji po tw ie rdzają zalety m etody.
Część trzecia w dużej mierze pośw ięco
na została literaturze regionalnej. Jej obec
ność wśród szkolnych le k tu r je s t niezbęd
na, ponieważ teksty te pom agają w konstru
ow aniu tożsamości. Dzięki nim uczeń może dośw iadczyć siebie w literaturze, przem a
wiają one bo w iem n ie je d n o kro tn ie je g o ję zykiem , są bliskie je g o przeżyciom i p ro b le m om . Literatura regionalna po w in na być [p o nadto] naturalnym kontekstem lekturow ym 3 - pisze Pieniążek.
Ostatnia zaś część stanowi swoisty edu
kacyjny przewodnik po kulturowych przestrze
niach ponowoczesności4 (rozszerzając sło
wa Autora dotyczące Kartoteki w reżyserii Michała Zadary na całą tę partię). O m ó w io ne tu zostały spektakle, które w y w o ła ły m ie
szane uczucia wśród od biorców , ale i k ry ty ków. Okazuje się, że niekiedy i ci dru dzy nie zauważali w bohaterach sztuk postaci p o chodzących właśnie ze świata ponow ocze- snego. Zaprezentow anie ponowoczesnych m odeli podm iotow ości było celem nie tylko te g o rozdziału, ale także całej publikacji.
Książka Marka Pieniążka Uczeń ja ko ak
tor k ulturow y... kierowana je s t do nauczy
cieli, stu d e n tó w i dydaktyków . Powinna je d nak być przeczytana także przez rodziców i osoby, które z niep okojem obserw ują na
ukę schem atyczności myślenia czy p o w o l
ny zanik k u ltu ry na rod ow e j i regionalnej.
A u to r patrzy b o w ie m na teraźniejszość i do przodu nieco jaśniej, rezygnuje z wtłaczania uczniów w daw ne schematy, a pozostawia im wolność oraz przestrzeń na nieszablono
we pomysły. Pragnie dostosować w spółcze
sną polonistykę do świata, w ja k im żyją teraz i do miejsca, w k tó ry m się w ychow ują.
1 M. Pieniążek, Uczeń ja k o a k to r kulturow y.
P olonistyka szkolna w w arunkach p ły n n e j n o w o czesności, K raków 2013, s. 11.
2 Tamże, s. 162.
3 Tamże, s. 274.
4 Tamże, s. 328.
Grażyna Lewandowicz-Nosal