Lęk jako stan i cecha a związek

rodzaju aktywności fizycznej i syndromu agresji

W badanej populacji osób pozbawionych wolności nasilenie lęku jest zróżnicowane w zależności od stopnia izolacji, wieku badanych oraz uprzednich pobytów w warunkach izolacji więziennej. Pod względem nasilenia lęku jako aktualnie przeżywanego stanu emocjonalnego skazani przebywający w warunkach pełnej izolacji przejawiają istotnie wyższy wynik w porównaniu ze skazanymi z zakładu typu półotwartego. Wśród skazanych dorosłych i młodocianych oraz recydywistów i odbywających karę pozbawienia wolności po raz pierwszy nie ma istotnych statystycznie różnic w zakresie tej zmiennej. Natomiast różnice te dotyczą lęku – cechy. Dorośli charakteryzują się wyższym poziomem tej cechy, podobnie jak skazani przebywający pierwszy raz w więzieniu. Przejawiana w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności aktywność fizyczna różnicuje badaną populację pod względem nasilenia lęku jako przeżywanego aktualnie stanu emocjonalnego.

Rycina 20. Zróżnicowanie średnich poziomów leku – stanu i lęku – cechy w badanych grupach w zależności od typu zakładu karnego, wieku, uprzedniego pobytu

w warunkach izolacji więziennej

Tabela 22.

Zróżnicowanie poziomu lęku badanych grup w zależności od rodzaju aktywności fizycznej

Zmienne

Brak aktywności

fizycznej

n=165

Aktywność fizyczna zespołowa

n=221

Aktywność fizyczna indywidualna

n=153

Aktywność fizyczna siłowa

n=208

Zróżnicowana aktywność

fizyczna

n=191 F P

x_ ^s2 x^{_ s2} x^{_ s2} x^{_ s2} x^{_ s2}

Lęk

stan 6,21 3,80 5,26 3,24 5,52 3,38 5,36 3,96 5,42 3,96 6,914 0,000 Lęk

cecha 5,67 3,67 5,44 3,78 5,59 3,24 5,51 3,97 5,53 5,08 0,331 n. ist.

Skazani nieaktywni ruchowo charakteryzują się najwyższym poziomem lęku stanu i cechy. Najniższy poziom lęku związanego z aktualną sytuacją oraz lęku jako dyspozycji osobowościowej przejawiają skazani uprawiający gry zespołowe. Spośród skazanych aktywnych najwyższy poziom lęku prezentują skazani podejmujący aktywność indywidualną, bez ćwiczeń siłowych. Prawdopodobnie ten rodzaj aktywności ma najmniejszy wpływ na obniżanie poziomu lęku. Rycina 16 obrazuje zróżnicowanie poziomu lęku skazanych w zależności od rodzaju przejawianej aktywności fizycznej.

W zakresie lęku – stanu wyniki skazanych nieaktywnych ruchowo różnią się od pozostałych grup skazanych aktywnych fizycznie na poziomie p<0,000. W zakresie lęku – cechy występujące różnice nie są istotne statystycznie. Oznacza to, że aktywność fizyczna wpływa przede wszystkim doraźnie na samopoczucie i w mniejszym stopniu modyfikuje osobowość pod względem podatności na reakcje lękowe w sytuacjach stresujących w przyszłości.

Rycina 21. Zróżnicowanie średnich poziomów leku – stanu i lęku – cechy badanych grup w zależności od rodzaju aktywności fizycznej

Poniżej omówiono istotne pod względem statystycznym współczynniki korelacji pomiędzy wskaźnikami lęku – stanu i lęku – cechy a wskaźnikami nasilenia syndromu agresji. Analizie poddano osobno wszystkie cztery grupy kategorialne. Interpretację wielkości współczynników korelacji przyjęto za J.P. Gulifordem (1964, s. 157). W badaniach pedagogicznych najczęściej stosuje się następujące kryteria oceny korelacji:

r(X,Y)<0,20 – słaba korelacja, zależność prawie nic nieznacząca, 0,21 – 0,40 – korelacja niska, zależność wyraźna lecz mała, 0,41 – 0,70 – korelacja umiarkowana, zależność istotna, 0,71 – 0,90 – korelacja wysoka, zależność znaczna,

0,91 – 1,00 – korelacja bardzo wysoka, zależność bardzo pewna.

„Powyższe kryteria mają jedynie znaczenie orientacyjne, a interpretacja adekwatna do korelacji występującej w rzeczywistości jest zależna przede wszystkim od wielkości próby badawczej” (Grzesiak, 1996, s. 76), dlatego w przedstawionych poniżej tabelach oprócz słownej

interpretacji umieszczono również poziom istotności świadczący o sile związku między badanymi zmiennymi.

W grupie skazanych podejmujących aktywność fizyczną zespołową zarówno lęk jako aktualnie przeżywany stan, jak i osobowościowa cecha, korelują istotnie pod względem statystycznym ze wszystkimi wskaźnikami nasilenia syndromu agresji. Korelacja we wszystkich zmiennych jest dodatnia, co oznacza, że wraz z obniżaniem się poziomu lęku obniża się również nasilenie agresywności. Wyjątek stanowi kontrola agresji, która wraz z obniżaniem się wartości lęku wzrasta (korelacja ujemna). Najsłabsza korelacja w zakresie lęku – stanu w tej grupie dotyczy wrogości wobec otoczenia (zaledwie 3,6% wariancji wyjaśnia związek między zmiennymi), a najistotniejsza – umiarkowana – dotyczy samoagresji emocjonalnej (17,9%

wariancji wyjaśnia związek między zmiennymi). Pozostałe zależności są niskie i wahają się od 4,8% (agresja przemieszczona) do 15,3%

(nieuświadomione skłonności agresywne) wariancji wyjaśniającej związki między lękiem stanem a wskaźnikami syndromu agresji. W zakresie lęku – cechy najsłabiej koreluje skłonność do odwetu (4,1% wariancji wyjaśnia związek między zmiennymi), a umiarkowanie korelują: kontrola agresji (17,4%), ogólne nasilenie (18,6%), wrogość wobec otoczenia (20,9%

wariancji wyjaśnia związek między zmiennymi). Pozostałe wskaźniki agresywności korelują nisko z lękiem – cechą.

W grupie skazanych podejmujących aktywność fizyczną indywidualną istotne pod względem statystycznym zależności między lękiem stanem i lękiem cechą dotyczą zaledwie czterech wskaźników syndromu agresji. Lęk – stan koreluje dodatnio z agresją ukrytą i samoagresją fizyczną, co oznacza, że u osadzonych podejmujących indywidualne formy aktywności fizycznej wraz z obniżaniem się poziomu lęku obniża się skłonność do utajonych form agresywności oraz skłonności do dokonywania samouszkodzeń ciała. Zależności te są wyraźne, lecz małe, gdyż wyjaśniają związek między zmiennymi w zaledwie 6,9 % dla agresji ukrytej i 10,8 % dla samoagresji fizycznej. Współzależności między lękiem – cechą a wskaźnikami agresji dotyczą globalnej samoagresji (10,4 % wariancji) i samoagresji emocjonalnej (16,3 % wariancji wyjaśniającej związek między zmiennymi). W analizowanej grupie wpływ lęku na zależności między aktywnością fizyczną indywidualną a nasileniem syndromu agresji nie odgrywa tak dużej roli, jak w przypadku skazanych uprawiających gry zespołowe.

Tabela 23.

Istotne współczynniki korelacji r(X,Y) między poziomem lęku a nasileniem syndromu agresji w grupie skazanych podejmujących aktywność zespołową

Tabela 24.

Istotne współczynniki korelacji r(X,Y) między poziomem lęku a nasileniem syndromu agresji w grupie skazanych podejmujących aktywność fizyczną indywidualną

Współczynniki korelacji wskaźników nasilenia lęku i syndromu agresywności w grupie skazanych podejmujących aktywność fizyczną siłową wskazują na słabą lub niską współzależność ujemną. Wraz z obniżaniem się wskaźników lęku stanu i cechy wzrasta w tej grupie badanych nasilenie większości wskaźników syndromu agresji. Wyjątek stanowi wskaźnik kontroli zachowań agresywnych, który jako jedyny koreluje dodatnio ze wskaźnikiem lęku – cechy. Wskaźnik lęku – stanu najsilniej koreluje z ogólnym poziomem nasilenia syndromu agresji (6,2 % wariancji wyjaśnia związek między zmiennymi), natomiast najwyższy współczynnik korelacji w zakresie lęku – cechy dotyczy wskaźnika agresji fizycznej (7,9 % wariancji wyjaśnia związek między zmiennymi).

Tabela 25.

Istotne współczynniki korelacji r(X,Y) między poziomem lęku a nasileniem syndromu agresji w grupie skazanych podejmujących różne rodzaje aktywności fizycznej

Wśród skazanych podejmujących różne rodzaje aktywności fizycznej (gry zespołowe, sporty siłowe i inne dyscypliny indywidualne) korelacje wskaźników lęku i agresywności są dodatnie, w przeciwieństwie do skazanych podejmujących aktywność fizyczną o wyłącznie charakterze siłowym. Podobnie jak w grupie podejmujących aktywność zespołową, wraz z obniżaniem się poziomu lęku obniża się również poziom agresywności i wzrasta samokontrola. Lęk – stan koreluje istotnie pod względem statystycznym zaledwie z czterema zmiennymi szczegółowymi. Najsłabsza korelacja dotyczy agresji pośredniej, gdzie zaledwie 2,3 % wariancji wyjaśnia związek między tymi zmiennymi. Najwyższy współczynnik, świadczący o wyraźnej lecz małej zależności, otrzymano w przypadku samoagresji fizycznej (13 % wariancji wyjaśniającej związek między zmiennymi). Wskaźniki leku – cechy korelują istotnie z dziesięcioma zmiennymi szczegółowymi. Jednak większość zależności jest słaba i prawie nic nieznacząca. Najwyższy – umiarkowany – współczynnik korelacji w zakresie lęku – cechy uzyskano ze wskaźnikiem samoagresji emocjonalnej (23,9 % wariancji wyjaśniającej związek między zmiennymi).

Tabela 26.

Istotne współczynniki korelacji r(X,Y) między poziomem lęku a nasileniem syndromu agresji w grupie skazanych podejmujących aktywność siłową