Wprowadzenie
Problem atyka przeobrażeń społeczno-dem ograficznych m iast regionu kato
wickiego stanowiła nieomal od początku okresu powojennego przedm iot licz
nych studiów demograficznych i socjologicznych. W ynikało to przede w szyst
kim z wysokiej koncentracji zaludnienia obszaru w skali kraju, pozycji gospodarczej regionu, czy też konieczności podjęcia działań deglom eracyjnych w ramach pierwszego po 1945 r. planu regionalnego. Do ważniejszych prób omówienia dotychczasowego dorobku em piryczno-teoretycznego tych zagad
nień należy niewątpliwie zaliczyć prace autorstwa: L. Frąckiewicz (1980, 1982, 1984), F. Kłosowskiego, J. Rungego (1999a, b), K. M agdy, J. Rungego (1990), J. Rajmana, (1994, 1997), J. Rungego (1996, 1998a, b, 1999, 2000), J. Run
gego, F. Kłosowskiego (2000), J. W odza (1984). Fakt wprowadzenia nowego podziału administracyjnego kraju w 1999 r., a zarazem istotna zmiana kształtu terytorialnego województwa spowodowała, iż obecne woj. śląskie reprezen
towane jest przez blisko 5-m ilionową populację (do tej pory niecałe 4 min), usytuow aną na obszarze o powierzchni 12 309 km 2 (dotąd 6650 km 2). Zm iana układu z równoleżnikowego na południkowy, bardzo zbliżony do tego, który obowiązywał przed 1975 r., powoduje, iż istotnie zm ieniła się struktura osadni
cza regionu. Obok dwóch dom inant w sieci, tj. konurbacji katowickiej i rybnic
kiej, województwo obejmuje teraz dodatkowo dwa duże ośrodki subregionalne, będące wcześniej stolicami województw (Bielsko-Biała, Częstochowa).
Przeprowadzonym zmianom administracyjnym tow arzyszą w ostatnich latach stagnująco-regresyjne trendy przem ian ludnościowych, czego jednym z najistot
niejszych przejawów jest zm iana pozycji m iast i gmin w kształtowaniu przyro
stu rzeczywistego. O ile do lat dziew ięćdziesiątych decydującą rolę w tym względzie m iały miasta, o tyle później gminy, które notowały odtąd dodatnie saldo m igracji (Runge 1999).
W skazane zjawiska skłaniają do próby zwrócenia większej uwagi na pozycję najw iększych m iast w regionie, które do pewnego m omentu uznawane były za m otoryczne w przeobrażeniach ludnościowych. Stanowi to zarazem cel niniej
szego opracowania.
Wybrane cechy przemian ludnościowych największych miast województwa
Dynam ika zmian ludnościowych. Fakt włączenia do regionu katowickiego większości obszarów byłych województw bielskiego i częstochowskiego - a pom ijając w tym miejscu potencjały demograficzne Bielska-Białej i Często
chowy - spowodował jedynie 13,8-procentowy wzrost zaludnienia charaktery
zowanego obszaru. Sytuacja ta jest konsekw encją struktury osadniczej obsza
rów usytuow anych na północ i południe od konurbacji katowickiej. W obu przypadkach m am y do czynienia z silną pozycją społeczno-gospodarczą stolic subregionalnych nad pozostałymi ośrodkami miejskimi, które nie przekraczają rzędu kilkunastu tysięcy mieszkańców. Stanowi to pochodną historycznego, nadgranicznego usytuow ania regionu, na północy na styku byłego zaboru rosyj
skiego i pruskiego, zaś na południu na styku byłego zaboru austriackiego i pru
skiego. Znaczący udział rolnictwa w strukturze gospodarczej regionu często
obszarze w Częstochowie, jak i Bielsku-Białej. Niewątpliwie pogłębiało to róż
nice w rozwoju społeczno-ekonomicznym między stolicami byłych w oje
wództw a ich zapleczem.
Biorąc pod uwagę zmiany w wielkości zaludnienia, przyrostu naturalnego i salda migracji po 1975 r., to w obszarze całego obecnego woj. śląskiego odno
towano zmniejszenie się dynamiki wym ienionych cech, aż po osiągnięcie w la
tach dziewięćdziesiątych wielkości ujem nych (tab. 1). Tendencje te wynikały z nałożenia się na siebie kontynuacji niżowej fazy cyklu dem ograficznego, jak i konsekwencji przem ian ustrojowo-gospodarczych oraz społecznych przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych (Runge 1999).
Tabela. 1. Dynamika ludności miast powyżej 50 tysięcy mieszkańców w województwie śląskim w latach
Jastrzębie Zdrój — 8,30 2,12 3,17 -0,41 -0,98
Jaworzno — 3,96 7,47 3,75 -1,34 -0,29
Mysłowice — 11,91 10,53 6,33 -14,91 -0 ,3 9
Piekary Śląskie — 3,50 6,80 -0,28 -2,22 -1,48
Racibórz — 10,42 9,87 5,54 1,00 -1,18
Ruda Śląska — 6,33 4,39 2,98 -3,02 -3,74
Rybnik — 11,73 12,12 4,63 0,42 0,003
Siemianowice Śl. — 6,91 5,67 -0,40 -3,73 -1,08
Sosnowiec — 25,75 4,21 1,13 —4,57 -1,37
Świętochłowice — 0,44 3,55 -0,38 -1 ,4 9 -0 ,5 9
Tarnowskie Góry — 10,40 9,28 1,56 -9,62 -1 ,1 9
Tychy — 23,16 10,36 4,30 -30,23 -0,44
Wodzisław Śląski — 3,58 3,48 2,30 -38,78 -27,40
Zabrze — -3,76 1,21 3,34 -1,82 -0 ,5 6
Zawiercie — 8,82 -10,96 1,62 -1,07 -0,78
Żory — 88,07 33,66 5,62 -1,21 -0,02
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych US Katowice.
W przypadku samych tylko m iast liczących >50 tys. m ieszkańców, w okresie 1990-1998 zarejestrowano spadek liczby ludności o 7,8% (3,449 min wobec 3,181 m in osób), podczas gdy w skali całego woj. śląskiego tylko o 1,5%. Dy
nam ika om awianych zmian była jednak znacznie zróżnicowana przestrzennie.
Szczególnie szybkim rozw ojem ludnościowym do 1990 r. cechowały się Żory (wzrost w latach 1975-1990 rzędu 165,5%), Tychy (odpowiednio 41,8%), Sos
nowiec (32,5%), M ysłowice (31,5%), Bielsko-Biała (28,4%) i Tarnowskie Góry (22,5%).
N ależy tu jednak pam iętać o zmianach w wielkości miast, tj. o wydzieleniu się nowych jednostek administracyjnych. Przykładowo, w 1991 r. Tychy po
dzieliły się na 3 m iasta i 3 gm iny (spadek liczby mieszkańców m iasta o 53,0 klasy wielkościowej (przyjmując kryterium 50 tys. osób jako wyznacznik miast średnich).
Do ośrodków wykazujących stagnację w zakresie potencjału demograficzne
go należy zaliczyć Dąbrowę G órniczą i Zawiercie, zaś o wyraźnych cechach re
gresu - Chorzów, który w latach 1975-1998 zmniejszył swój stan posiadania z 156,3 tys. osób do 121,7 tys. osób (Runge 1998a).
Struktura płci i wieku. Istotnymi charakterystykami wpływającymi na dy
namikę zmian ludności jest struktura płci i wieku ludności. W 1998 r. w całym woj. śląskim na 100 m ężczyzn przypadało 105,7 kobiet, podczas gdy w m ia
stach liczących 50 tys. mieszkańców aż 107,1. Niewątpliwie taki poziom wskaź
nika świadczy o występowaniu nierównowagi w strukturze płci. Szczególnie wysokie współczynniki feminizacji obserwujemy w Katowicach, Dąbrowie Gór
niczej, Jastrzębiu Zdroju, Jaworznie, M ysłowicach, Rudzie Śl., Rybniku, Ty
chach, W odzisław iu Śl. i Żorach. Dom inacja m ężczyzn w strukturze płci do
strzegalna jest natom iast w Dąbrowie Górniczej i Jastrzębiu Zdroju. Biorąc pod uwagę lata 1975-1998, widzimy niewielki, ale stały wzrost feminizacji społeczeń
stwa regionu, w tym także omawianej grupy miast.
Z kolei analiza struktury wieku ludności woj. śląskiego wskazuje na postę
pujący proces starzenia demograficznego (tab. 2). Udział ludności w wieku 60 i więcej lat wzrósł tutaj z 15,0% w 1990 r. do 16,4% w 1998 r. (dla porównania
w ostatnich latach dostrzegalna jest przew aga kobiet w coraz m łodszych roczni
kach piram idy wieku.
Tabela 2. Ludność według wieku w miastach województwa śląskiego powyżej 50 tys. mieszkańców w latach 1975-1998
Katowice 20-59 60,3 60,9 58,5 57,6 57,3 57,8
60 i więcej 14,5 13,7 14,2 14,7 16,2 17,3
0-19 26,5 25,8 26,3 28,7 25,6 23,5
Będzin 20-59 58,0 59,5 56,2 53,9 56,7 58,3
60 i więcej 15,1 14,7 17,5 17,4 17,8 18,2
0-19 28,7 33,2 31,9 31,9 29,5 27,0
Bielsko-Biała 20-59 25,4 55,2 55,7 54,5 55,5 57,2
60 i więcej 13,0 11,6 12,5 13,6 15,0 15,9
0-19 29,4 29,1 29,4 30,4 28,6 26,6
Bytom 20-59 57,4 59,0 49,3 57,1 57,3 57,9
60 i więcej 13,2 11,9 21,3 12,5 14,1 15,4
0-19 26,3 25,7 26,2 26,2 24,8 23,7
Chorzów 20-59 58,6 59,6 51,2 51,2 55,4 57,7
60 i więcej 15,1 14,7 22,7 16,5 19,8 18,6
0-19 29,2 29,3 29,3 29,7 27,8 25,7
Częstochowa 20-59 56,5 57,1 56,5 54,8 55,6 56,9
60 i więcej 14,4 13,6 14,3 15,5 16,6 17,4
0-19 26,7 24,5 28,9 30,6 29,3 26,1
Dąbrowa Górn. 20-59 58,3 63,8 56,5 55,9 55,8 58,5
60 i więcej 15,0 11,7 14,6 13,4 14,9 15,4
0-19 27,9 27,7 30,0 30,5 28,6 26,1
Gliwice 20-59 59,7 60,9 44,3 57,4 57,7 59,0
60 i więcej 12,4 11,5 25,8 12,1 13,7 14,9
0-19 38,1 40,2 39,0 35,4 31,0 29,0
Jastrzębie Zdrój 20-59 54,9 55,9 56,6 59,3 61,6 61,5
60 i więcej 7,1 3,9 4,4 5,3 7,4 9,4
0-19 33,2 31,6 31,6 31,8 30,1 28,4
Jaworzno 20-59 57,0 59,0 58,1 56,3 55,7 56,1
60 i więcej 9,8 9,4 10,2 11,9 14,2 15,6
0-19 29,9 29,4 30,9 32,0 31,3 29,4
Mysłowice 20-59 56,1 58,1 51,0 56,0 55,7 56,7
60 i więcej 13,9 12,5 18,1 12,0 13,0 13,9
Tabela 2. cd.
Racibórz 20-59 54,3 56,4 56,9 55,7 57,1 57,1
60 i więcej 11,4 9,7 9,4 10,0 11,9 13,5
0-19 29,1 29,2 30,1 31,1 29,4 27,7
Ruda Śląska 20-59 57,0 58,6 57,9 57,1 57,3 57,8
60 i więcej 14,0 12,3 12,0 11,9 13,3 14,5
0-19 27,3 27,1 28,1 29,4 27,6 25,7
Siemianowice 20-59 58,5 60,3 59,2 57,6 57,8 58,7
Śl. 60 i więcej 14,2 12,6 12,7 13,0 14,5 15,6
0-19 25,7 27,2 29,6 29,9 27,3 24,4
Sosnowiec 20-59 58,9 61,0 57,9 56,5 57,7 59,7
60 i więcej 15,4 11,8 12,5 13,6 15,0 15,9
0-19 27,3 26,9 29,4 29,4 28,3 26,4
Świętochłowice 20-59 56,9 58,9 56,2 57,5 57,8 58,7
60 i więcej 15,8 14,2 14,4 13,1 14,0 14,9
0-19 — — — — 29,8 27,4
Tarnowskie 20-59 — — — — 55,9 57,0
Góry 60 i więcej — — — — 14,3 15,6
0-19 33,6 32,7 34,9 35,1 32,9 29,8
Tychy 20-59 57,1 60,3 57,2 55,4 55,4 57,4
60 i więcej 9,3 7,0 7,9 9,5 11,7 12,9
0-19 37,8 33,3 32,5 32,4 31,1 29,3
Wodzisław 20-59 55,4 55,5 55,8 55,5 55,6 55,8
Śląski 60 i więcej 6,9 11,2 11,7 12,1 13,3 14,9
0-19 29,4 28,3 30,0 30,2 29,0 27,2
Zabrze 20-59 57,6 59,9 58,9 58,2 57,4 57,7
60 i więcej 13,0 11,8 11,1 11,6 13,6 15,1
0-19 27,7 28,1 29,6 29,8 27,3 25,0
Zawiercie 20-59 56,2 57,3 54,9 54,3 56,3 58,1
60 i więcej 16,1 14,7 15,5 16,0 16,4 16,9
0-19 — — — 41,6 36,6 31,5
Zory 20-59 — — — 53,4 57,6 61,7
60 i więcej — — — 5,0 5,9 6,7
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych US Katowice.
Dotychczasowe tendencje przem ian w poziomie dynamiki zaludnienia, jak i przeobrażeń struktury płci i wieku rzutować będą na perspektywiczne charak
terystyki demograficzno-społeczne obszaru. W edług prognozy GUS, liczba lud
ności woj. śląskiego zmniejszy się z 4,882 m in osób w 1998 r. do 4,606 min osób w 2030 r., przy czym ubytek nastąpi przede wszystkim w grupach wieku 0 -1 7 lat i 18-44 lat, natom iast wzrośnie odsetek m ieszkańców w wieku powy
żej 45 lat. W ynikać to będzie ze starzenia licznego wyżu demograficznego lat
nie w Częstochowie przewidywany jest nieco większy wzrost liczby m ieszkań
ców, rzędu kilku tysięcy osób (prawdopodobieństwo tej prognozy wynosi je d nak tylko 55%).
W ośrodkach zawdzięczających swój dotychczasowy rozwój głównie przyro
stowi migracyjnemu (Bielsko-Biała, Dąbrowa Górnicza) przewidywany jest tak
że niewielki przyrost ludności, nieco większy w stolicy Podbeskidzia (kilka ty
sięcy osób), mniejszy w stolicy Zagłębia Dąbrowskiego (do 1,0-1,5 tys. osób).
Ostatnią grupą są miasta rozwijające się dzięki zarówno przyrostowi naturalne
mu, jak i migracyjnemu. Tylko w Rudzie Śląskiej powinniśmy obserwować spa
dek zaludnienia o około 0,5 tys. osób, zaś w Chorzowie, Tychach i Żorach wzrost rzędu 0,6 tys. osób. Wskazane, niewielkie wielkości zmian we wszystkich trzech grupach miast oznaczają praktycznie stabilizację potencjału demograficznego.
Migracje. Kolejnym istotnym elementem kształtującym sytuację ludnościową obszaru są migracje. Maksimum natężenia tego zjawiska odnotowano w 1980 r., kiedy to do całego regionu napłynęło 107,0 tys. osób, a wyemigrowało 73,0 tys.
osób. Dla porównania w 1998 r. wielkości te wynosiły odpowiednio 3,7 tys. i 3,4 tys. osób. Podobne, zmniejszające się tendencje kształtowania migracji odnosiły się do największych miast województwa. Należy przy tym zwrócić uwagę na rosnący odpływ za granicę. Z blisko 10-tysięcznego odpływu w tym kierunku, aż 87,2%
w 1998 r. pochodziło z ośrodków liczących powyżej 50 tys. mieszkańców.
W 1975 r. wysokimi, dodatnimi wielkościami salda migracji cechowały się zwłaszcza Żory, Bielsko-Biała, Tychy i Gliwice, natom iast ujem nymi - Świę
tochłowice i Piekary Śl. Dla porównania, w 1998 r. tylko Dąbrowa Górnicza i Świętochłowice wykazywały dodatnie saldo migracji.
Biorąc pod uwagę zarówno saldo migracji, jak i przyrost naturalny w klasyfi
kacji typów przyrostu rzeczywistego J.W. W ebba (1963), można zauważyć, iż w latach 1975-1980 wszystkie rozpatrywane m iasta reprezentowały trzy typy, przy czym ich liczebność zwiększała się z czasem w kierunku od A poprzez B do C (tab. 3). Były to zatem ośrodki cechujące się dom inacją przyrostu natural
nego nad ubytkiem migracyjnym (A), przew agą przyrostu naturalnego nad napływem migracyjnym (B) i dom inacją imigracji nad przyrostem naturalnym (C). W yjątek stanowiły Siemianowice Śl. (typ H - przewaga odpływu m igracyj
nego nad przyrostem naturalnym). W kolejnych latach wzrasta zróżnicowanie omawianych m iast w zakresie przynależności do określonych typów. I tak,
Tabela3.Klasyfikacjamiast powyżej 50tys. mieszkańców w województwieśląskimwedług roliczynnikówrozwoju demograficznegow latach1975-1998 1998 miasta Bielsko-Biała Mysłowice
-1995 miasta Jaworzno Racibórz WodzisławŚląski Żory Mysłowice Rybnik
13
s
-1990 miasta WodzisławŚląski JastrzębieZdrój Jaworzno Rybnik TamowskieGóry Tychy Żory Bielsko-Biała Bytom Częstochowa Gliwice Mysłowice Racibórz Ruda Śląska Zabrze Dąbrowa Góm. Piekary Śląskie SiemianowiceŚl. Sosnowiec Świętochłowice Zawiercie
liczba miast
- 'O oo
1985 miasta Katowice Bytom JastrzębieZdrój Bielsko-Biała Częstochowa Dąbrowa Góm. Gliwice Jaworzno Racibórz Rybnik Ruda Śląska TamowskieGóry Tychy WodzisławŚląski Zabrze Żory Będzin Mysłowice Piekary Śląskie SiemianowiceŚl. Sosnowiec Zawiercie
liczba miast
m o
1980 miasta Będzin Chorzów JastrzębieZdrój WodzisławŚląski Zabrze Bytom Częstochowa Gliwice Jaworzno Ruda Śląska TamowskieGóry Katowice Bielsko-Biała Dąbrowa Góm. Mysłowice PiekaryŚląskie Racibórz Rybnik Sosnowiec Świętochłowice Tychy Zawiercie Żory
liczba miast
v © C-4
1975 miasta PiekaryŚląskie Świętochłowice Bytom Dąbrowa Góm. JastrzębieZdrój Jaworzno Racibórz Rybnik TamowskieGóry Zabrze Katowice Będzin Bielsko-Biała Chorzów Częstochowa Gliwice Mysłowice Tychy Ruda Śląska SiemianowiceŚl. Sosnowiec Wodzisław Śl. Zawiercie Żory
liczba miast
<N oo
Typ przyrostu rzeczywiste go A (N > -W)
CO
£
ATabela3.cd. 1995 miasta SiemianowiceŚl. Będzin Częstochowa Dąbrowa Góm. Świętochłowice ; Zawiercie Katowice Bytom Chorzów PiekaryŚląskie Ruda Śląska Zabrze Gliwice Jastrzębie TamowskieGóry Tychy liczba miast
- 'O
1990 miasta Katowice Chorzów Będzin
liczba miast
- -
-1985 miasta Chorzów Świętochłowice
liczba miast
-
-0861 miasta SiemianowiceŚl.
liczba miast
-1975 miastaliczba miast
Typ przyrostu rzeczywiste go E (-N> W) F (-N> -W) G (-N< -W) H (N < -W)
i
§
D
-oo a .
'N-o
3 - Demograficzne i społeczne..
w 1985 r. najliczniejszą grupę tworzyły m iasta typu B, w 1990 r. reprezentowa
ne są wszystkie typy, zwłaszcza C, B i D (przewaga napływu migracyjnego nad ubytkiem naturalnym ), zaś w 1995 r. zaznacza się udział typu G (dominacja emigracji nad ubytkiem naturalnym), F (przewaga ubytku naturalnego nad emi
gracją) i H (dom inacja emigracji nad przyrostem naturalnym). Jeszcze wyraź
niej regresyjny charakter przyrostu rzeczywistego widoczny jest w 1998 r. - brakuje ju ż typu B i C, zaś najczęściej występującymi są H i G.
Podsumowanie
Przedstawiony obraz kształtowania się wybranych cech ludnościowych naj
większych m iast woj. śląskiego pozw ala zauważyć, iż dynamika przemian uległa tutaj zdecydowanem u osłabieniu. Dotyczy to zarówno ogólnej liczby ludności, składowych ruchu naturalnego i wędrówkowego. Jednocześnie społeczeństwo wykazuje cechy starości demograficznej, w którym coraz więk
szy odsetek zajm ują kobiety (głównie z uwagi na zwiększający się ich udział w średnich i starszych przedziałach wieku). Tym samym największe miasta re
gionu, usytuowane w większości przypadków w jego centralnej części, utraciły pozycję liderów przem ian demograficzno-społecznych na rzecz ośrodków mniejszych, zwłaszcza tych nie przekraczających 25 tys. mieszkańców, bądź sil
nie zurbanizowanych gmin wiejskich bezpośredniego zaplecza konurbacji kato
wickiej i rybnickiej.
Tym samym - z uwagi, iż w układzie przestrzennym centrum regionu podle
gało szybszemu spadkowi dynamiki zjawisk ludnościowych, aniżeli miejscowoś
ci usytuowane na zapleczu, sytuację taką m ożna byłoby zdefiniować fazą sub- urbanizacji. M iejscow ością położoną w centrum układu, a zarazem charaktery
zującą się najw iększą skalą ubytku zaludnienia jest Chorzów.
Biorąc pod uwagę prognozę dem ograficzną regionu, nie ulega wątpliwości, iż ekstensywna faza rozwoju badanego obszaru zakończyła się na przełomie lat siedem dziesiątych i osiemdziesiątych, zaś później zabrakło wystarczaj ą ’o sia
nych wewnątrzregionalnych czynników przem ian ludnościowych. Od pocrątku lat dziewięćdziesiątych coraz mocniej zaznaczał się tutaj wpływ c ynmków ogólnokrajowych, tj. przede wszystkim kontynuacji niżowej fazy cyklu demo
graficznego z lat osiem dziesiątych, jak i społeczno-dem ograficznych konsek
wencji przem ian ustrojowo-gospodarczych.
Tylko w niektórych ośrodkach miejskich skupiających powyżej 50 tys. miesz
kańców m ożna oczekiwać niewielkiego wzrostu zaludnienia, będącego po
chodną wcześniejszych trendów wieloletnich (np. Bielsko-Biała, Częstochowa, Jastrzębie Zdrój, Tychy) bądź ograniczonego charakteru inwestycji gospodar
czych (Gliwice).
wództwa katowickiego, „Górnośląskie Studia Socjologiczne”, t. 16, ŚIN, Katowice, s. 7-28.
K ŁO SO W SK I F ., Ru n g e J ., 1999a, Podziały obszaru województwa katowickiego a kształtowanie się zróżnico
wań demograficzno-społecznych, „Czasopismo Geograficzne”, z. 3-4, Wrocław, s. 319-335.
K ŁO SO W SK I F ., Ru n g eJ., 1999b, Prognoza zmian zaludnienia miast woj. śląskiego do 2020 r., „Wiadomości
RAJMAN J., 1997, Struktura przestrzenna ludności i osadnictwa aglomeracji katowickiej w okresie transfor
macji gospodarczej, [w:] Aglomeracje miejskie w procesie transformacji, red. P. Korcelli, „Zeszyty IG i PZ PAN”, nr 46, Warszawa, s. 39-52.
R U N G E J ., 1996, Struktura rynku pracy regionu tradycyjnego i je g o otoczenia na przykładzie województwa katowickiego, „Prace Naukowe UŚ”, nr 1592, Katowice.
R U N G E J., 1998a, Przemiany demograficzno-społeczne Chorzowa w łatach 1945-1995, „Zeszyty Chorzow
skie”, Muzeum w Chorzowie, t. 2, s. 34-51.
RUNGE J., 1998b, Ruchliwość przestrzenna ludności województwa katowickiego na tle przem ian społeczno- -ekonomicznych regionu, [w:] Ruchliwość przestrzenna ludności w okresie przem ian ustrojowych, red.
D. Szymańska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 215-229.
R U N G E J., 1999, Ludność, [w:] Studium wiedzy o regionie śląskim, red. A. Szajnowska-Wysocka, „Prace N a
ukowe UŚ”, nr 1755, Katowice, s. 15-50.
RUNGE J., 2000, Tendencje przemian społeczno-demograficznych w miastach województwa śląskiego, [w:] Społeczne, gospodarcze i przestrzenne przeobrażenia miast, red. J. Słodczyk, Uniwersytet Opolski, Opole, s. 6 9 -8 0 .
RUNGE J., KŁOSOWSKI F., 2000, Migracje ludności miast województwa śląskiego w latach 1977-1997, [w:] Procesy i fo rm y ruchliwości przestrzennej ludności w okresie przem ian ustrojowych, red. D. Szymań
ska, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 121-133.
W E B B J.W., 1963, The natural and migrational components o f population changes in England and Wales 1921-1931, „Economic Geography”, 39, vol. 2.
WÓDZ J., 1984, Badania socjologiczne nad miastami GOP, „Górnośląskie Studia Socjologiczne”, t. 16, ŚIN, Katowice, s. 54-74.
SELECTED TENDENCIES OF POPULATION TRANSFORMATIONS IN THE BIGGEST CITIES
(OVER 50 THOUSAND INHABITANTS) IN THE VOIVODESHIP OF SILESIA S u m m a r y
An analysis o f selected features concerning the population o f the biggest cities o f Silesian region points to the fact that the dynamics o f population transformations is weakening. This concerns both the overall popula
tion numbers and the components o f the natural and migration movements. At the same time, the society dis- plays features o f demographic ageing, in which the higher and higher percentage falls to women, which - in
tum - is linked to their growing share in the middle-age and old-age ranges. It was observed, within the spa- tial system, that the weakening o f the dynamics o f the rise was greater in the centre o f the region than in its peripheral zones, which can be regarded as a manifestation o f the process o f sub-urbanisation. The place which is situated in the centre o f the examined system and simultaneously is characterised by the greatest loss in its population is Chorzów.
M aria Soja
Uniwersytet Jagielloński
PRZYROST RZECZYWISTY LUDNOŚCI MIEJSKIEJ KARPAT