Współczesne tendencje polszczyzny i bułgarszczyzny 3.0. Polityczne i cywilizacyjne przemiany współczesnego świata
3.5.3. Ponieważ liczba użytkowników komputerów stale rośnie, wiele profesjonalizmów, związanych nie tylko z terminologią komputerową,
staje się szerzej znanych. Wynika to z faktu, że znaczenie każdego ze słów używanych przez uczestników dowolnych forów można w parę sekund odnaleźć w Internecie. Profesjonalne słownictwo w szybkim tempie staje się akceptowane i dostaje się do języka potocznego. To z kolei pogłębia różnice międzypokoleniowe. Starsi użytkownicy języka polskiego, niespecjalnie dobrze radzący sobie z nowinkami technicznymi, gorzej obsługujący komputer bądź w ogóle nieumiejący z niego korzystać, mocno „odstają”
od pozostałych. Ta tendencja z każdym rokiem wydaje się jeszcze bardziej zauważalna.
3.6. Do najbardziej charakterystycznych polskich i bułgarskich tendencji językowych ostatnich lat zaliczyć należy często tworzone skrótowce. Ich wyjątkowa aktywność zdaniem Małgorzaty Urban ma związek z faktami pozajęzykowymi: „Po 1989 roku wzmogło się życie polityczne i gospodarcze kraju, powstały nowe partie, organizacje i firmy. Wolność słowa sprawiła, że dynamizacji uległ język polityki wypowiedzi prasowych. Wielu badaczy, mię-dzy innymi Władysław Lubaś [Lubaś 2003], Alicja Nagórko [Nagórko 2003]
i Halina Satkiewicz [Satkiewicz 1992], podkreśla, że towarzysząca temu emocjonalizacja dyskursu wpłynęła na zmniejszenie się dystansu między językiem ogólnym a potocznym […]” [Urban, 2007: 360–361].
Ilustrację skrótów i tworzonych od nich derywatów stanowić mogą następujące polskie przykłady: SLD > еseldowiec, eseldówka, eseldy-zacja; PIS > pisowiec, pisior; PR > piarowiec; BMW > beemka, beema;
TIR > tirówka, tirowiec itp. Neologizmy rzeczownikowe wywodzone od skrótowców mogą być tworzone od podstaw rodzimych i obcych, z wy-korzystaniem formantów rodzimych [por. też Waszakowa 2005; 2010].
86 Korpus PBR.
87 РНДБЕ 2010.
88 Korpus PBR.
89 BPSLP 2011.
90 РНДБЕ 2010.
47 3.7. Podsumowanie
• Opisane w tym rozdziale i dotyczące języka polskiego i bułgarskiego współczesne tendencje językowe są charakterystyczne dla wszystkich języków słowiańskich. Ich realizacja w poszczególnych językach odbywa się z różnym natężeniem, ale jest bezsprzecznie zauważalna i charakteryzowana przez językoznawców w obrębie poszczególnych języków.
• Rozwój techniki, umiejętność korzystania z jej dobrodziejstw oraz odnalezienie się młodych ludzi w rzeczywistości elektronicznej pogłębia międzypokoleniowe różnice, za to „globalna” terminologia wspomaga szybką komunikację internetową.
• Chęć szybkiej komunikacji, a może potrzeba tworzenia „wyluzowa-nych” oryginalnych tekstów, jest powodem asymilowania angloję-zycznych zwrotów, a także deformacji leksyki polskiej i w mniejszym stopniu bułgarskiej (por. punkt 3.4.). Ta deformacja dotyczy tzw.
ucięć morfologicznych, choć w języku bułgarskim notowana jest zdecydowanie mniejsza ich liczba. Być może to kolejny dowód na to, że kraje południowe (w tym Bułgaria) inaczej odnoszą się do czasu i jego upływu. W Polsce ucięcia morfologiczne stają się przepisem na oszczędzanie czasu. A może dowodem czegoś zupełnie innego – braku szacunku do odbiorcy tak skonstruowanego komunikatu?
• Emocjonalność, a przy tym brutalizacja i wulgaryzacja wypowiedzi, dokumentowana jest w obu zestawianych w tym tekście językach słowiańskich. Dodatkowo propagowanie tego faktu przez media, przyzwalanie na taki rodzaj komunikacji, ośmiela użytkowników współczesnego języka polskiego i bułgarskiego.
• „Oswajanie” anglojęzycznych terminów obserwowane w języku pol-skim i bułgarpol-skim wydaje się nieco silniejsze w niektórych dziedzinach w języku bułgarskim [Satoła-Staśkowiak 2013b]. Jako ilustrację tej tezy warto przytoczyć takie bułgarskie przykłady jak даунлоуд, даун-лоудвам, даунлоудна, даунлоудване, даунлоудър (wszystkie od ang.
download), атачмънт (od ang. attachment), ъпгрейдване (od ang.
upgrade), браузър (od ang. browser), блогатон (od ang. blogathon), które w Polsce mimo popularności Internetu i języka angielskiego (a właściwie amerykańskiej jego wersji) nadal mają „swojsko”, bo polsko brzmiące nazwy: pobierz, pobierać, pobrać, pobieranie, załącz-nik, aktualizacja (programu komputerowego), przeglądarka, lub, jak w przypadku dwóch ostatnich nazw bułgarskich, jeszcze nie posiadają nazwy i określane są w sposób opisowy, jak: ‘osoba pobierająca dane
48
z sieci – żarg. ssacz’, ‘maraton internetowy z udziałem wielu uczest-ników publikujących informacje na określonej stronie internetowej’
[Satoła-Staśkowiak 2013c]. Opisywana tu dysproporcja jest niewielka i dotyczy głównie słownictwa informatycznego.
• Dostrzegalna jest w języku polskim ekspansja nowych konstrukcji (rodzimych lub powstałych pod międzynarodowym wpływem) [por.
Waszakowa 2011: 7], np. W czym mogę pomóc? (w miejsce: Czym mogę służyć?); Dzięki. (zamiast Dziękuję) albo Joanna z tej strony (zamiast:
Mówi Joanna); mocno zauważalny jest także trend wprowadzania do polskich czy bułgarskich wypowiedzi ustnych anglosemantyzmów, np. pol. dokładnie czy bułg. определено (por. rozdział 5); charak-terystyczny jest dziś zanik wołacza w zdaniach typu: Ania, Wojtek, chodźcie do mnie! (zamiast: Aniu, Wojtku, chodźcie do mnie!) itp.
• Opisana w rozdziale potocyzacja wypowiedzi w języku polskim i języku bułgarskim odbywa się w ten sam sposób. Potocyzmy wplatane są do języka oficjalnego i tworzą niejednorodne stylistycznie teksty, które spotykają się ze zdziwieniem i negacją nie tylko purystów językowych, lecz także reprezentantów starszego pokolenia. Mimo to obserwuje się pogłębiane wspomnianej tendencji w obu zestawianych tu językach.
• Zagrożenia należy upatrywać w obserwowanej trywialności części współczesnych wypowiedzi, wynikającej z wprowadzania licznych elementów slangowych, zyskujących szerszy zasięg, także poza środo-wiskami, z których te elementy pochodzą. Martwić się należy znacz-nym stopniem infantylizmu charakteryzującym niektóre współczesne wypowiedzi i współczesne społeczeństwa – nielogiczne wypowiedzi, niewybredne żarty, niekreatywne zabawy językowe (np. w reklamach).
• Dostrzegalne są tendencje „przejmowania obcych pojęć (sensów) [por.
Waszakowa 2011: 9], np. ikona, dokładnie, kultowy (por. rozdział 5).
• Obraz współczesnej polszczyzny i bułgarszczyzny codziennej dobrze odzwierciedla jeszcze jedną właściwość Polaków i Bułgarów, jaką jest duża kreatywność językowa: tworzenie nowych form wyrazo-wych, nadawanie nowych znaczeń istniejącym słowom, wzbogacanie codziennej komunikacji nowymi związkami wyrazowymi o rozbudo-wanej treści91. Istnieje silny związek przyczynowo-skutkowy między
91 Barbara Kudra w książce Kreatywność leksykalna w dyskursie politycznym polskiej prasy lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych stwierdza: „Przejawem kreatywności są nie tylko tekstowe neologizmy strukturalne, znaczeniowe i funkcyjne, lecz także wszel-kie zabiegi językowe i pozajęzykowe, dokonywane na słownictwie, do których należą na przykład foniczne, graficzne czy stylistyczne”. Badaczka opisuje interesująca grupę
zmianami w najnowszej warstwie leksyki a zmianami rzeczywistości społeczno-politycznej w Polsce i Bułgarii.
• W tekstach poświęconych współczesnej leksyce najczęściej zauważa się jej internacjonalizację, brutalizację i terminologizację. Bożena Ostromęcka-Frączak słusznie wyróżnia także „polityzację” języka, o której częściowo mowa w rozdziale 10 i pracy wspomnianej badaczki [Ostromęcka-Frączak 2001: 74]. „Polityzacja” języka wraz z wszech-obecnością polityków ma swoje ugruntowane już miejsce w najnowszej leksyce polskiej, a także bułgarskiej (por. podrozdział: 10.3.2.1.). Okres przemian politycznych i społecznych ma silny wpływ na język i daje świadectwo o współczesnych czasach.
• Wśród wymienianych najczęściej tendencji współczesnej leksyko-grafii polskiej i bułgarskiej nie można pomijać aktywnie tworzonych skrótowców opisujących nowe firmy, instytucje, partie i organizacje [por. np. Urban, 2007: 356–362].
graficzną typu „ROPucha” (kontaminant leksemu ROP i ropucha) lub „prezydęt” jako derywat aluzyjny (czytelna aluzja do wyrazu dąć, dęty, a także do luki w wykształceniu prezydenta Lecha Wałęsy).