Neologizmy a korpusy językowe 1. Korpusy językowe

Korpusy językowe, z powodu dynamicznego rozwoju językoznawstwa korpusowego oraz technologii komputerowych, stały się ważnym mate-riałem badawczym, wykorzystywanym zarówno w językoznawstwie stosowanym [zob. Hunston 2002], jak i w leksykografii [zob. Ooi 1998].

Dzięki korpusom językowym poszukiwana jednostka leksykalna prezen-towana jest w szerszym kontekście, umożliwiającym badaczom dokonanie analizy językoznawczej, ocenienie rodzaju tekstu, jego jakości, a także – co szalenie istotne ze względu na badania neologizmów – liczby użyć danego leksemu, by móc stwierdzić, czy rzeczywiście znajduje się on w systemie danego języka i czy jest w pełni akceptowaną jednostką leksykalną, czy też zjawiskiem językowym z mocno ograniczonym terminem istnienia, jak np. okazjonalizmy [por. rozdział 7 oraz Satoła-Staśkowiak 2013b].

9.4.1.1. W poszukiwaniu najnowszej leksyki polskiej mogą pomóc najbar-dziej znane korpusy: Korpus Języka Polskiego IPI PAN (300 mln seg-mentów), Korpus Języka Polskiego PWN (pełna wersja sieciowa 40 mln segmentów, wersja demonstracyjna 7 250 000 segmentów) oraz wchodzący w skład Narodowego Korpusu Języka Polskiego (ponad półtora miliarda słów) Korpus Referencyjny Języka Polskiego „PELCRA” (100 mln słów).

Skorzystajmy zatem z korpusu PWN i poszukajmy słowa bankomat oraz otaczającego go kontekstu.

• Bank nie odpowiada za zatrzymanie karty w bankomacie z przyczyn tech-nicznych lub w wyniku wadliwej obsługi bankomatu przez Posiadacza karty.

• Jednocześnie dla kart PBK START został wprowadzony dzienny Limit Wypłat Gotówki w bankomacie, co oznacza, iż kwota dokonanych przez Państwa wypłat gotówki w bankomacie/bankomatach w ciągu jednego dnia może wynosić maksymalnie: (900 zł).

• Dzięki Karcie Emerytalnej Commercial Union, jako członek naszego fun-duszu, będziesz mógł w bankomacie sprawdzić wysokość wpłacanej przez pracodawcę składki.

• Każda wypłata w bankomacie lub zakupy mogą dojść do skutku tylko wówczas, gdy na koncie posiadacza karty są pieniądze.

Przyjrzyjmy się także słowu nagrywarka.

• Znalazłem błędy w plikach, które kopiowała nagrywarka.

• Uszkodzona była nagrywarka, pilot i matryca (lekkie zmiany w wyświetlaniu obrazu przy dotknięciu ramki).

• Niestety, aby nagrywarka działała potrzebny będzie nam komputer – właśnie z niego sterujemy całym procesem.

• Boyan to po kiego grzyba sprzedawane są np. nagrywarki?

119 9.4.1.2. Podczas studiowania neologizmów bułgarskich warto skorzystać z Narodowego Korpusu Języka Bułgarskiego IBE BAN.

Poniżej przykłady z bułgarskim słowem одит.

• Тутракан 2, ет. 4, ап. 13, с предмет на дейност: независим финансов одит, финансово-счетоводна и консултантска дейност, покупка на стоки или други вещи с цел препродажба в първоначален, преработен или обра-ботен вид, продажба на стоки от собствено производство, хотелиерски, туристически, рекламни, ресторантьорски и информационни услуги, комисионни, спедиционни, превозни, складови и лицензионни сделки, лизинг, сделки с интелектуална собственост, транспортни, таксиме-трови, външнотърговски и бартерни дейности, покупка, строеж или обзавеждане на недвижими имоти с цел продажба.

• Людмил Спасов, експерт от дирекция” Одит на средствата от Евро-пейския съюз”, Людмила Рангелова, директор на дирекция” Вътрешен одит” към Министерството на финансите, Тодор Янкулов, началник на отдел” Предприсъединителни фондове и програми на ЕС” към дирек-ция” Одит на средствата от Европейския съюз” ”, и Дилянка Желязкова, директор на дирекция” Одит на средствата от Европейския съюз”.

• Въпросът е за кои, при положение че за единия от проектите (Разлог Банско Гоце Делчев Садово) в одит на KPMG се твърди, че липсва важен анекс към договора, за друг (тунела при околовръстния път на Дупница) ), че няма писмени доказателства за основанията да бъде избрана фирмата изпълнител, за трети (участъкът от Ново село до магистрала „Марица “) ), че са изчезнали 3 тома от договор, и т. н.

Prześledźmy bułgarskie przykłady ze słowem мобилен.

• Това води до един по-скоро мобилен модел на настаняване на ими-грантите, които често сменят своите жилища, както и кварталите.

• За повече информация се обърнете към вашия мобилен оператор.

• Мобилен телефон, преплетени сателитни линии.

• Ако нямате тези кодове, обърнете се към вашия мобилен оператор.

9.4.1.3. W przypadku badań nad najnowszą leksyką rosyjską ułatwieniem może być m.in. ogólnodostępny Narodowy Korpus Języka Rosyjskiego.

Spójrzmy na rosyjski termin клонирование.

• Самой затратной оказалась Москва – здесь на клонирование образа Беспалова ушло около $ 400 тысяч.

• Отвечая на вопрос журналиста, думал ли он, что клонирование как научное открытие может быть использовано во вред, С. Антинори ответил отрицательно.

• В то же время болезнетворные бактерии делятся впятеро быстрее, и клонирование никак не сможет поспеть за их размножением.

• Потом просто пошло клонирование, примерно как в сериале «Сол-даты», одни ушли, другие пришли и т.д.

120

Poniżej kolejny przykład rosyjski.

• Аккумуляторы свинцово-кислотные 3 9000 Инвертор 1 1000 Контрол-лер заряда-разряда 1 1000.

• В состав такой системы входят солнечные модули, контроллер заряд-ки-разрядки, аккумуляторная батарея и инвертор.

• Пеобразователи выполнены в виде единого конструктивного блока и содержат: трехфазный автономный инвертор напряжения, конден-саторы фильтра, тормозной прерыватель и устройство управления.

• Инвертор необходим для преобразования постоянного напряжения, обычно 12 В, в переменное 220 В.

9.4.1.4. Podsumowanie

Wykorzystywanie korpusów językowych, których zasoby obejmują wyłącznie jeden język, do pozyskiwania neologizmów i przykładów ich użycia jest zawsze bardzo użyteczne. Szczególnie wtedy, kiedy korpus posiada odpowiednią reprezentację zebranych tekstów, pozwalającą na konstruowanie wniosków do kolejnych badań. W językoznawstwie kon-frontatywnym metoda nowoczesnego pozyskiwania materiału okazuje się najwygodniejsza dla tych, którzy znają warsztat lingwistyczny i mają doświadczenie w konfrontacji badanych języków. Obowiązkowa jest tu przecież znajomość języka prezentowanego w korpusie i szukanego słowa.

W związku z tym ci, którzy chcą dopiero poszerzyć swoje umiejętności lingwistyczne, dowiedzieć się o istnieniu konkretnej jednostki leksykalnej w języku B, mają utrudnione zadanie. Korpusy językowe mogą jedynie potwierdzić użycie danego leksemu w szerszym kontekście. Są zatem przeznaczone dla tych, którzy wiedzą, czego w nich szukają. Zbiory kon-tekstów zwiększają możliwości badań w zakresie neologizmów. Czytelnie wskazują zakres występowania neologizmów, ich częstotliwość oraz płaszczyznę stylistyczną.

9.4.2. Korpusy równoległe

Korpusy równoległe są ważnym narzędziem współczesnej lingwistyki konfrontatywnej. Pozwalają w prosty i szybki sposób uzyskać bogaty i rzetelny materiał do badań z teorii przekładu, a także – ze względu na różnorodność zbieranego materiału – do badań: kulturoznawczych, socjologicznych, socjolingwistycznych i politologicznych.

Ze względu na różnorodność materiału są świetnym źródłem pozy-skiwania neologizmów. Osoby uczące się języka znajdują w korpusach równoległych ogromną pomoc polegającą na możliwości skonfrontowania języka, który znają (A), z językiem/językami, których dopiero się uczą (B)/

(C). Liczba korpusów równoległych w kolejnych latach zwiększa się, co

121 świadczy o ich ogromnej popularności; niektóre z nich obejmują również języki słowiańskie. Takie korpusy mogą ułatwić pracę językoznawców i w szybki sposób prezentować zrównoleglony152 materiał w dwóch, trzech i większej liczbie języków.

9.4.2.1. Poniżej przykłady neologizmów wyekscerpowanych z „Równo-ległego korpusu polsko-bułgarsko-rosyjskiego” opracowywanego obecnie przez Violettę Koseską-Toszewą, Joannę Satołę-Staśkowiak, Wojciecha Sosnowskiego i Annę Kisiel w ramach europejskiego projektu Clarin153.

Język polski:

Nie wolno dotykać ekranu, ponieważ może to doprowadzić do uszkodzenia powłoki albo niektórych pikseli służących do generowania obrazu.

Język bułgarski:

Винаги избягвайте да докосвате екрана, тъй като това може да доведе до повреда на екрана или в някои пиксели, които служат за изграждане на изображенията.

Język rosyjski:

Всегда избегать касания экрана, так как это может привести к повреждению всего экрана или отдельных пикселов.

Język polski:

Gdy urządzenie pamięci masowej USB jest podłączone do telewizora, nie wolno wyjmować go ani wyłączać telewizora, ponieważ może to spowodować uszkodzenie plików albo samego urządzenia.

Należy często wykonywać kopie zapasowe plików zapisanych w urzą-dzeniu pamięci masowej USB, ponieważ ich utrata lub uszkodzenie nie są objęte gwarancją.

Język bułgarski:

Не изключвайте телевизора и не изваждайте USB устройството за съхранение, докато то е включено в телевизора, тъй като това може да доведе до загуба на файлове или повреда на USB устройството 152 Termin zrównoleglony i pozostałe z nim spokrewnione terminy typu zrównole-glanie czy zrównoleglenie używane są w monografii w znaczeniu ‘połączony równolegle, zestawiony lub zestawiany równolegle’.

153 Common Language Resources and Technology Infrastructure – założycielami Clarin ERIC są Austria, Bułgaria, Czechy, Dania, Estonia, Niemcy, Holandia i Polska.

CLARIN to projekt z tzw. mapy drogowej ESFRI (European Roadmap for Research Infrastructures, European Strategy Forum on Research Infrastructures). Głównym jego celem jest połączenie zasobów i narzędzi językowych dla języków europejskich we wspólną, ujednoliconą sieć, która ma się stać ważnym narzędziem pracy naukowców z szeroko pojętych humanistycznych gałęzi nauki. Realizacja projektu Clarin rozpoczęła się w marcu 2013 roku.

122

за съхранение. Архивирайте често файловете, записани на USB устройство за съхранение, тъй като е възможно да ги загубите и този проблем да не се покрива от гаранцията ви.

Język rosyjski:

Не выключайте телевизор и не извлекайте устройство хранения USB, когда оно подключено. В противном случае это может привести к удалению файлов или повреждению устройства хранения USB.

Часто создавайте резервные копии файлов, сохраненных в памяти устройства хранения USB, так как файлы могут быть удалены или повреждены, но на данное повреждение гарантия может не распространяться.

Język polski:

Nieobsługiwane pliki są wyświetlane w podglądzie tylko w postaci ikon.

Nietypowe pliki są wyświetlane w postaci map bitowych.

Język bułgarski:

Неподдържаните файлове се показват само чрез предварително определена икона. Файловете с необичаен формат се показват във вид на растерно изображение.

Język rosyjski:

Неподдерживаемые файлы отображаются при предварительном просмотре только в виде значка.

Неправильные файлы отображаются в виде растрового изображения.

9.4.2.2. W korzystaniu z zasobów niektórych korpusów równoległych dostrzegam nie tylko korzyści, lecz także problemy techniczne. Jako główny należy wskazać to, że znaczna część zgłaszanych korpusów równoległych154 (dwu- bądź wielojęzycznych) jest dopiero w trakcie opracowywania, materiał językowy w nich uwzględniany jest nieznany szerszej grupie odbiorców, nie jest bowiem na tym etapie prac udostęp-niany w sieci. To realna przeszkoda w użytkowaniu korpusów.

O faktycznej pomocy korpusów równoległych w konfrontatywnych badaniach nad neologizmami możemy mówić jedynie wtedy, kiedy zasoby korpusów zawierają najnowsze teksty, pochodzące z XXI wieku – takie kryteria spełnia m.in. „Korpus bułgarsko-polski”, opracowywany przez

154 Przykładem korpusu posiadającego ściśle ograniczona grupę odbiorców jest francusko-bułgarski korpus równoległy realizowany w ramach Clarin; przykład korpusu, w którym wśród innych materiałów znajdują się teksty polskie, bułgarskie i rosyjskie, stanowi „Intercorp”. Utrudnieniem może być to, że nadrzędny język w „Intercorpie” to język czeski. W związku z projektem Clarin w trakcie przygotowywania jest „Równoległy korpus polsko-bułgarsko-rosyjski” przygotowywany przez Violettę Koseską-Toszewą, Joannę Satołę-Staśkowiak, Wojciecha Sosnowskiego i Annę Kisiel.

123 Ludmiłę Dimitrową i Violettę Koseską-Toszewą, oraz „Równoległy korpus polsko-bułgarsko-rosyjski”, przygotowywany w ramach europejskiego projektu Clarin przez Violettę Koseską-Toszewą, Joannę Satołę-Staśko-wiak, Wojciecha Sosnowskiego i Annę Kisiel. Do obu korpusów – wśród różnych materiałów – włączono m.in. dokumenty UE, współczesne teksty literackie itp.

9.5. Krótko o metodologii ekscerpcji neologizmów za pomocą