Liczby bezwzględne źywourodzonych

Liczby bezwzględne źywourodzonych.

127

• •

^

Lud nosc _Ludność

j

•

Rok w Królestwie chrześci­ _{żydowska m. Razem W 5 wo]ew,} urodzę-. _{Polski fem jańska w i o Warszawy grupa z}

,. nia A w 59 pow, powiat. C B/C _Warsza^yą B/l _B/2 > '

1899

1900

1901

1902

1903

I

1904

1905

1906

1907

1908

1909

1910

1911

1912

1913

1914

1915

1916

1917

418605

431 031

431 005

447117

436 714

436510

422 023

430 938

435 820

438 248

I

452 081

424 047

436 634

436 608

452 930

442391

442 185

427 509

436 540

441 486

443 945

225 579 3173 24385 253137 457 958

443118 222026 3086 22 826 247938 448879

439040 215583. 3276 21929 240788 444747

442008 218142 2 983 21732 242857 447 734

211336 2610 22860 236806 432716

^06063 2147 21777 229987 420255

157 399 2188

146017 2440

I

136462 3127

16576 176163 321903

14342 162 799 297483

13966 153 555 282126

1918 ^{139 595 2963} 11042 153 591 282191

I K

128

Jednakże dane, dotyczące ludności żydowskiej, obejmują zbyt drobną grupę (10 powiatów), aby można z nich było wprowadzać wnioski o urodzeniach wśród całej ludności żydowskiej. P o z a t e m w ramach tych danych z 10 p o w i a t ó w $twierdzamy bardzo szerokie granice odchyleń od prze­ ciętnej. Jeżeli przyjąć liczbę urodzeń w p o w i e c i e np. w r. 1909 za 100, okazują się dla lat np. 1915 i 1916 liczby nastę­

p u j ą c e :

r. 1909 r. 1915 r. 1916

powiat Opoczyński . . . 100 15,5 37.5

Słupecki . . . . 100 — 93 135

Sł Wieluński . . . . 100 33 57 10 p o w i a t ó w przeciętnie . 1 0 0 70 78 Tak wielkie granice odchyleń — 76% do + 73^ zdają się

więcej świadczyć o wątpliwej wartości materjału staty­ stycznego, niż o tak bardzo odmiennych warunkach lokal­ nych w powiatach,

G ł ó w n e źródło ma ta rozbieżność liczb w wadliwej

• j —

rejestracji urodzeń wśród ż y d ó w (por. Benedykt Bornstein: „Ruch ludności w b. Królestwie Polskiem", Miesięcznik Sta­

tystyczny 1920 t. I, str, 212/13). W 10 powiatach, o których mowa, wynosił stosunek liczby żywourodzonych chłopców do liczby żywourodzonych dziewcząt:

» tt

w r. 1909 — 1281 w r. 1914 — 115.6%

1910 — 121.5% ,i .. 1915 — 108.6%

1911 — 120% „ „ 1916 — 108.6%

1912 — 120% „ „ 1917 — 106.4%

1913 — 130% „ „ 1918 — 100.3%

f> >9 >* if >» ł»

Ostatnie lata od 1915 — 18 wykazują liczby prawdopo­

dobne, zbliżone do normalnych (w krajach, posiadających prawidłowo zorganizowaną statystykę, liczba ta wynosi

w

przeciętnie ok. 105), Stąd wniosek, że rejestry nie uwzglę­

dniały przed rokiem 1915 bardzo znacznej liczby urodzeń dziewcząt, w roku np. 1909 conajmniej 18^ ogólnej liczby

129

ź y w o u r o d z o n y c h dziewcząt, w r, 1913 min. \9%, Skoro t ę w a d l i w o ś ć s t a t y s t y k i w e ź m i e m y w r a c h u b ę , o k a ż e się, że z m i e n n o ś ć p ł o d n o ś c i w ś r ó d ż y d ó w , k t ó r ą u w i d o c z n i a t a ­

bliczką liczb w z g l ę d n y c h zmodyfikuje się w sensie zbliżenia w z g l ę d n y c h liczb dla ź y w o u r o d z o n y c h c h ł o p c ó w ludności ż y d o w s k i e j : - rf

1911/12 1913 . 1914 1915 1916 1917 1918

100 8 6 A 67 66 74 76 68 U w z g l ę d n i e n i e z a t e m n i e p r o p o r c j o n a l n i e niskiego od­ s e t k a ż y d ó w w g r u p i e B/C m o g ł o b y z a l e d w i e n i e z n a c z n y s p o w o d o w a ć błąd. P r o w i z o r y c z n y c h a r a k t e r n a s z y c h wyli­

czeń, z a r ó w n o jak j a k o ś ć materjału, na k t ó r y m się o p i e r a m y , n i e w y m a g a j ą ściślejszego o k r e ś l e n i a b ł ę d u .

D r u g a w ą t p l i w o ś ć d o t y c z y ludności wielkomiejskiej.

L u d n o ś ć ta, r e p r e z e n t o w a n a p r z e z W a r s z a w ę w g r u p i e B/C, w^ykazuje c o k o l w i e k znaczniejszy w o s t a t n i c h l a t a c h s p a d e k liczby urodzeń. S t o s u n e k liczby l u d n o ś c i m; W a r s z a ­

w y d o całej w g r u p i e B/C u w z g l ę d n i o n e j m a s y l u d n o ś c i o d p o w i a d a s t o s u n k o w i całej, z g r u b a w^ziętej l u d n o ś c i w i e l k o

-miejskiej ( W a r s z a w y i Ł o d z i ) do ogółu l u d n o ś c i 5 wpjewództw^. L i c z b y u r o d z e ń w Z a g ł ę b i u D ą b r o w s k i e m , u w z g l ę d n i o n e m r ó w n i e ż w n a s z e j g r u p i e , mają p r z e b i e g p o d o b n y , j a k w^ in­

n y c h p o w i a t a c h prowincji.

R e a s u m u j ą c to, c o ś m y w y ż e j powiedzieli, m o ż e m y stwierdzić, ż e drogą, którą o b r a l i ś m y w celu obliczenia liczb u r o d z e ń w l a t a c h 1913—1918 na c a ł y m o b s z a r z e 5 w o j e ­ w ó d z t w , n a p o d s t a w i e b ę d ą c y c h d o r o z p o r z ą d z e n i a m a t e r i a ­

ł ó w s t a t y s t y c z n y c h , nie pociąga z a s o b ą z n a c z n i e j s z y c h , b ł ę d ó w ,

P o ustaleniu b e z w z g l ę d n y c h liczb u r o d z e ń w l a t a c h 1899 — I 9 I 8 p r z e c h o d z i m y z kolei d o obliczenia liczby dzieci, k t ó r e , u r o d z o n e w p o s z c z e g ó l n y c h l a t a c h t e g o o k r e s u , dożyją

w i e k u szkolnego. . '

W y m i e r a l n o ś ć k a ż d e j z p o s z c z e g ó l n y c h generacji r o c z ­ n y c h o z n a c z y ć naożna n a p o d s t a w i e c o r o c z n e j liczby zgonów,'

p o d z i e l o n e j w e d ł u g wiisku i r o k u k a l e n d a r z o w e g o u r o d z e n i a , l u b conajmniej w e d ł u g j e d n e j z t y c h 2 cech.

-130

szawskiego Komitetu Statystycznego, które wyszczególniają, p o c z ą w s z y dopiero od r. 1913, zgony n o w o r o d k ó w (wiek O—1) i ogólną liczbę zgonów dzieci w wieku 1 -— 5. Daty te przy­ padają na okres, w którym liczba dzieci poszczególnego

wieku zmieniała się znacznie z roku na rok, nie dopuszczają zatem nawet przybliżenie dokładnych wyliczeń.

Można z nich określić tylko prawdopodobieństwo śmierci w pierwszypa roku życia dla generacji r. 1913 i młodszych.

Jedynym do tego celu zdatnym materjałem są dane Sekcji Statystycznej Magistratu m. Warszawy, rozróżniające zgony podług rocznych grup wieku, ponadto notujące zgony noworodków (wiek O—- I) podług miesięcznych, dla pierwsze­

go zaś tygodnia życia podług dziennych grup wieku. (Roczniki Statystyczne m. W a r s z a w y z lat 1 9 0 2 — 1916 i biuletyny miesięczne z lat następnych).

Z tych danych obliczamy, drogą podziału z g o n ó w na odpowiednie generacje roczne, współczynniki wymieralności dla generacji urodzonej w ciągu 3 lat 1908—1910:

• •

N a 1 000 żjTwourodzonych zmarło w w i e ku . . . . ^ . O I 174.04

rozpoczynających Z-gi rok życia umarło w wieku 1 — 2 83.40 3-ci „ ,, „ „ 2 - ^ 3 33.72 4-ty „ , 3 — 4 19.14 5-ty ,; „ „ ,. 4 — 5 15.98 n n tt f» ff »t f» '» M I f >t

w^spółczynniki wymieralności dla generacji, urodzonej w ciągu 4 lat 1907.— 1910:

N a 1 000 zywourodzonych zmarło w w i e k u . . . . . . \) I I bU^y

rozpoczynających 2-gi rok życia umarło w wieku I " Z 00*J

t* »f 19 yt *> ł^ V>£3-ci „ „ ,i „ 2 ~ 3 36,7 Jf ly 99 ff Ił 93 łl « »ł 9f 4-ty „ „ „ • „ 3 ^ 4 20.7 • 5-ty „ „ „ „ 4 — 5 16.2

W wyliczeniu p o w y ż s z e m uwzględniony został raptowny w pierwszych latach życia spadek śmiertelności w ten

sposób, że 66.24^ zgonów^ noworodków zaliczyliśmy do

uro-I '

fw

131

^

śmierć nastąpiła^f resztę zaś, t. j . 33.76% do u r o d z o n y c h w roku p o p r z e d n i m .

T e n współczynnik podziału zgonów now^orodków na 2 generacje obliczyliśmy z d a n y c h Sekcji Statystycznej Ma­

gistratu m. W a r s z a w y przeciętnie dla lat 1908—1910 w s p o ­ s ó b następujący;

Na śmierć w ciągu pierwszego dnia życia w okresie r o c z n y m od 1 stycznia do 31 grudnia n a r a ż o n e są wszystkie dzieci w t y m okresie urodzone, czyli -^rr z g o n ó w noworod­

k ó w w wieku O — 1 dni w roku k a l e n d a r z o w y m dotyczy urodzonych w t y m ż e roku^ k a l e n d a r z o w y m ,

Na śmierć w ciągu drugiego dnia życia w roku kalen-darzow^ym t n a r a ż o n e są wszystkie dzieci u r o d z o n e w t y m ż e roku między I stycznia a 30 grudnia, czyli ^^rr zgonów, no-w^orodków w wieku 1 —- 2 dni d o t y c z y u r o d z o n y c h i zmarłych

w t y m s a m y m roku k a l e n d a r z o w y m , -^^^ z g o n ó w d o t y c z y u r o d z o n y c h dnia 31 grudnia roku p o p r z e d n i e g o i t. d. Z p o ­ śród dzieci zmarłych w roku t w wieku n p . 4 — 5 miesięcy p r z y p a d a na u r o d z o n e w roku (t) ~^~^ C^* i* u r o d z o n e między 1 stycznia a 15 sierpnia), r e s z t a t. j . ^ dotyczy uro­

d z o n y c h między 15 sierpnia a 31 grudnia roku (t — 1). T ą drogą otrzymujemy przybliżony współczynnik (66.24,^) po­

działu zgonów niemowląt n a 2 generacje, k t ó r y j e d n a k ż e jest niższy od istotnego, gdyż z jednej strony nie uwzględnia p o r y zgonu (śmiertelność w drugiej p o ł o w i e r o k u jest wię­ k s z a niż w pierwszej), z drugiej dzieli zgony w n-tym mie-, . IV 1 2 — n — Y2 • 12 — n — a siącu zycia w e d ł u g wzoru ——:^ zamiast _{12 - « " - — 12} gdzie a mniejsze niż 4 (porówn. W . L e x i s : „ A b h a n d l u n g e n zur T h e o r i e , der BeYoIkerungs-und Moralstatistik").

P o d o b n i e dzielą się zgony osób zmarłych w roku t w wieku X — ( x ^ l ) na 2 generacje: u r o d z o n y c h w roku

(t — x ) i (t — X — 1 ) .

j •

- W e d ł u g wyliczeń pruskich za lata 1901/1905 (Statistik d e s D e u t s c h c h e n Reichs, Band 200 str 10/11), p r z y p a d a na generację m ł o d s z ą (t — x ) z pośród z m a r ł y c h :

132 41 >9 39 lat W wieku O -9f 93 99 1 2 99 99 3 1 2 3 3 — 4 5 p ł e ć m ę s k a 71.34,^ 60.71 % 53.98 % 52.47% 52.32 % p ł e ć żeńska 70.381 61.21% ' 54.22 7o 53.15% 52.34 % fy » l J> 99 9» » » 10 11 11 12 50.20 % 49.29 % \ 50.07 % 49.50 %

» > p o n a d 11 obie płci poniżej 50,^

Dla dzieci 1 — 2-letnich, w b r a k u d a n y c h własnych, przyjnxujemy, wzorując się na wyliczeniach pruskich, p o d z i a ł

dla dzieci star­ c a 2 generacje w e d ł u g stosunku 60,^

•szych 5 0 % + 5 0 1

40%.

P r z e z p o r ó w n a n i e o t r z y m a n y c h w ten sposób d l a każdej generacji rocznej liczb zgonów w^ wieku x do (x

1)

z liczbą rozpoczynających x — ty rok życia — dochodzimy d o w y m i e n i o n y c h wyżej w s p ó ł c z y n n i k ó w śmiertelności.

Dla lat p r z e d w o j e n n y c h m o ż n a z danych, d o t y c z ą c y c h prowincji, zaledwie dla 2-ch generacyj z r. 1913 i 1914 ozna­

czyć p r a w d o p o d o b i e ń s t w o śmierci n o w o r o d k ó w : na 1000 żywouroćlzonych zmarło

w ciągu I-go roku życia n a prowincji w Warszaw^ie z generacji 1913 1914 160,6 155.0 195.5 187.5

W s k a z y w a ł o b y to, że śmiertelność now^orodków n a prowincji jest w y ż s z a niż w W a r s z a w i e . P o d o b n i e w

Ba-warji jest śmiertelność niemowląt w m i a s t a c h niższa niż n a prowincji:

w r. 1910 w^ynosiła śmiertelność w Bawarji

"W m i a s iastacK _{na prowincji}

133 4 P r z e c i w n i e w y n o s i p r a w d o p o d o b i e ń s t w o śmierci w ciągu p i e r w s z e g o r o k u ż y c i a : w Berlinie 1891/900 w P r u s a c h 1891/900 p t e ć m ę s k a ż e ń s k a 254.76 7 214.10 7. 219.53 7 187.25 7 (Statistik d e s D e u t s c h e n R e i c h s , B a n d 200, str. 14/15 i 30/31). W o b e c t e g o u ł a m k o w e d a n e o prowincjj i krótki o k r e s p o r ó w n a w c z y (1913/14) nie upoważniają do w y c i ą g a n i a w n i o s k ó w z t y c h liczb, t e m b a r d z i e j że w a r t o ś ć m a t e r j a ł u W a r s z a w s k i e g o zdaje się b y ć w i e l c e w ą t p l i w a . D l a o c e n y p o s ł u ż y z e s t a w i e n i e p o r ó w n a w c z e wespół-c z y n n i k ó w śmiertelnośwespół-ci, o b l i wespół-c z o n y wespół-c h dla W a r s z a w y , z ana-l o g i c z n e m i kiana-lku k r a j ó w E u r o p y : S z w e c j a F r a n c j a A n g l j

W

a r s z a w a P r u s y S a k s o n j a A u s t r j a + W ę g r y Ba w a r ja n a 1000 noworod-ków b y ł o martwych 1907/14 . 24.4 ' 44.5 45.4 29.6 34.1 24.7 20.4 27.0 •m • n a 1000 noworod­ k ó w żywych u m i e r a *

w ciągu I-go roku życia 1907/14 79.3 127.5 129.6 174.0 188.7 215.4 226.4 238.7 240.9 n a 1000 dzieci źyją-cycK w w i e k u 1 — 5 u m i e r a w c i ą ^ I-go roku życia - 1907/14 9.2 r ^ 12.5 16.4 39.5 15.5 12.3 25.4 35.6 . 14.8 •w ( Ą n n u a i r e I n t e r n a t i o n a l d e Statistique» II, M o u v e m e n t d e l a p o p u l a t i o n ( E u r o p ę ) 1917). Z w r a c a w tern z e s t a w i e n i u u w a g ę w z g l ę d n i e n i s k a w^ W a r s z a w i e liczba z g o n ó w n o w o r o d k ó w , p r z y r ó w n o c z e ś n i e w y s o k i m p r o c e n c i e n o w o r o d k ó w m a r t w y c h i z g o n ó w dzieci W w i e k u od 1 do 5 lat. P r z e d s t a w i a się to w t e n s p o s ó b , j a k o b y p o najniższej w W a r s z a w i e w p o r ó w n a n i u z innemi

y

134

krajami zdolności do życia płodu przed urodzeniem, wzra­ stała ona nagle po przyjściu dziecka na świat i spadała p o n o w n i e do najniższej po przeżyciu roku. Wątpliwości nasuwają raczej liczby, mające dotyczyć Warszawy, trudno b o w i e m przypuścić tak rażącą odmienność warunków

zdrow^o-tnychjczy przyrodzonych ludności Warszawy. Wydaje się z a t e m w i e l c e prawdopodobne, że przedewszystkiem do noworodków martwych bywają zaliczane, dla uproszczenia procedury meldunkowej, noworodki ż y w e , zniarłe w jakiś czas p o urodzeniu; powtóre* że znaczna liczba faktów Urodzeń i względnie w y ż s z a z g o n ó w n o w o r o d k ó w ż y w y c h ginie dla statystyki, (por, B. Bornstein: „Ruch ludności w Królestwie Polskiem" j . w.).

Sekcja Statystyczna M a g i s t r a t u m . W a r s z a w y notuje co rok p e w n ą liczbę urodzeń z lat poprzednich, zgłoszonych

dopiero w roku sprawozdawczym. W roku np, 1909 wśród 24.385 urodzeń zgłoszonych było 4 2 2 3 urodzeń z lat p o

-przednich, w t e m 1924 z r. 1908 i 2 299 z lat wcześniejszych. W latach od 1 9 0 8 — 1 9 1 4 było 20.009 zgłoszeń spóźnionych w ogólnej liczbie 158 760 zgłoszonych noworodków ż y w y c h .

w

1914). W

99

»J

chrześcijan źydÓY^r ogtołem

liczbę ż y w o u r o d z o n y c h w r. 1916 6001 5 659 11 660 urodzonych w latach w c z e ­

śniejszych . . . . 809 1873 2 6 8 2

n o w o r o d k ó w martwych . 162 351 513 (Roczniki W y d z i a ł u Statystycznego m. Warszawy 1916).

Stąd na 1000 n o w o r o d k ó w urodź, w r, 1916 było martwych:

h \

n* chrześcijan n. ż y d ó w o g ó ł e m

26.3 58.4 42.1

i na I 000 zgłoszonych faktów urodzeń było zgłoszeń spó­ źnionych:

n. chrześcijan n, żydów ' o g ó ł e m

118 249 - 187

O t ó ż zachodzi możHwość, że p e w n a liczba noWorodków ż y w y c h , zmarłych w pierwszych tygodniach czy miesiącach

I as

życia, nie bywa notowana ani wśród urodzeń, • ani wśród

Zgonów, mimo obostrzenia, w p r o w a d z o n e g o przy grzebaniu zwłok zmarłych. Liczby te w sposób j a s k r a w y podkreślają

wadliwość rejestracji w^śród żydów.

Na każdy 1 000 zgłoszonych m e t r y k dzieci ż y d o w s k i c h

1 •

p r z y p a d a 249 dzieci w w^ieku naogół starszym niż 1 rok> które nie były z a m e l d o w a n e w roku s w e g o urodzenia i obok k t ó r y c h nie p o d l e g a m e l d u n k o w i liczba r ó w n a jakiejś ó-tej

części tamtej, t. j , dzieci zmarłe w roku k a l e n d a r z o w y m u r o d z e n i a ; liczba tych ostatnich znikła dla statystyki. Jak wielki w p ł y w mogą m i e ć braki tego rodzaju na % śmiertel­

ności; świadczy, że p o m i n i ę t a w s t a t y s t y c e liczba, s t a n o w i ą c a

I

np. 2^ urodzeń zgłoszonych, i taż s a m a liczba zgonów n o w o ­ r o d k ó w zmieniłaby w W a r s z a w i e % śmiertelności z I74.0Yoo r>^

190.27oo.

Należy

jeszcze podkreślić, że dla obliczenia

w^spółczyn-n i k ó w \\5^'mieralw^spółczyn-ności dla W a r s z a w y posługiwaliśmy się dariemi Magistratu, zaś liczby b e z w z g l ę d n e urodzeń w y p r o w a

-f - i i I "

dziliśmy z d a n y c h W a r s z a w s k i e g o K o m i t e t u Statystycznego^ k t ó r e są np. dla lat 1909—1912 przeciętnie o 35,^ od tam«

r _ _ I • " _ _ • '

t y c h wyższe. W e d ł u g B. Bornsteina „Ruch ludności w b. K r ó -lestwie Polskiem", Miesięcznik S t a t y s t y c z n y rok 1920 str.235>

wynosi liczba ż y w o u r o d z o n y c h :

n a podstaw^ie materjału ' ,

Warsz. Kom. Stat. . '"*'*^"* Magistratu

' ' " I 1 _

1909--1912 \ 123 188 : 90872

I

Jakakolwiek liczba faktów ginie jednocześnie dla sta­ t y s t y k i urodzeń i zgonów n o w o r o d k ó w to jednak różnica liczb

•

u r o d z e n i zgonów, czyli liczba osób, d o c h o d z ą c y c h do p e w n e g o wieku, t e m niemniej m o ż e być bliska rzeczywistej. "

P r z y t o c z o n e " w y ż e j szczegóły p r o w a d z ą do wniosku, że współczynniki, obliczane przez nas na p o d s t a w i e wątpliwego materjału, dotyczącego wyłącznie ludności wielkomiejskiej, nie mogą być s t o s o w a n e do całej ludności kraju, m o g ł y b y tylko służyć za w s k a z ó w k i przy w y b o r z e tablicy

śmiertel-ności innego kraju E u r o p y o p r a w i d ł o w e j statystyce* «* ^^

r 4

Z pośród 2-ch terytorjalnie graniczących z K r ó l e s t w e m obszaró\y, obejmujących również część ludności polskiej, Austrji i P r u s części wschodniej ( P r e u s s e n Ost, a w i ę c

136

o b w ó d rejencyjny P o z n a ń s k i , Z a c h o d n i o Pruski, W s c h o d n i o

-P r u s k i i Śląsk) w y b i e r a m y t a b l i c e Austrji dla lat 1900/01, której liczby w y m i e r a l n o ś c i dla p i e r w s z y c h lat życia bardziej są zbliżone d o a n a l o g i c z n y c h W a r s z a w y : . ,

1000

Wiek lat A -u a t r j a prusy część wschodnia Warszawa

ukończo­ • p ł e ć płeć

•

przeciętna

nych żeńska męska męska żeńska 1908/10

1

2

3

63.69

28.37

18.36

64.36

28.19

18.36

59.96

27.54

18.36

57.66

26.21

17.77

83.40

33.72

19.14

Na 1000 żywourodzonych p o d ł u g tablicy śmiertelności s p ó ł

-dożyie wieku lat dła Austrji płeć męska żeńska 1900/1901 cżesnych:

dla Prus części wschodniej płeć męska żeńska 1891/1900 1907 d l a W a r s z' a w y generacje 1908 1909 1910

5 661.22 696.57 665.39 699.49 659.77 695.5 716.1 706J

7 650.37 684.55 653.47 686.87 645.2 680.2 697.6 684.4

8 646.27 679.96 649.30 682.45

9 643.41 676.13 646.00 678.94

10 640.58 672.66 643.34 676.07

11 637.76 669.59 641.07 673.58

12 635.53 666.62 639.56 671.34

'i - - '

13 633.50 663.79 637.21 669.23

(Statistik d e s D e u t s c h e n R e i c h s , B a n d 200,, str. 8/9 i 44/45). I

W y d a j e się r z e c z ą p r a w d o p o d p b n ą , ż e warunki zdro­ w o t n e nie są u n a s l e p s z e , i s k u t k i e m t e g o z ogólnej liczby

ż y w o u r o d z o n y c h w^ k a ż d y m razie nie w i ę k s z a u n a s liczba dożyje n p . 7-go roku, niż w^ Austrji.

L i c z b a dzieci z generacji r o k u 1907, d o c h o d z ą c y c h d o w i e k u szkolnego, jest naw^et p r o c e n t o w o niższa, niż a n a l o ­

137

.46 w Austrji), jest wrięc rzeczą wielce prawdopodobną,

5 ' - ' ł - - '

Że szereg generacji starszych, które uwzględniamy w obli­ czeniach, w każdym razie przeciętnie nie lepszym podlegał

warunkom.

I

Z oddzielnych dla każdej płci tablic austrjackićh utworzy­

liśmy w^spółczynniki dożycia dla obu płci, licząc średnie

^ - I

arytmetyczne, które są cokolwiek wyższe od faktycznych austrjackićh ze względu na to, że nie uwzględniają przewagi urodzeń chłopców nad liczbą urodzeń dziewcząt.

Dla roku 1919 i kilku pierwszych miesięcy roku 1920 ppsiądamy dane, dotyczące ruchu naturalnego ludności, tylko dla 4-ch miast Królestwa: Warszawa, Łódź, Lublin

i Sosnowiec, (Miesięcznik statystyczny, rok 1920, str. 126 — 129). Dane te wskazują na wzrost liczby urodzeń

przede-w^szystkiem bardzo znaczny w roku 191^ w^ stosunku do roku poprzedniego, ńiedochodzący jednak do liczby przed­

wojennej.

Śmiertelność natomiast, wysoka w ciągu lat wojennych, pozostaje w roku 1919 jeszcze znacznie w y ż s z a od przed­

wojennej: L i c z b a u r o d z e ń - L i c z b a z g o n ó w 1914 1918 1919 1914 1918 1919

Warszawa 21777 11042 22903 16297 24420 18870

Lublin 3 125 1849 2 786 2 587 2961 2839

Sosnowiec 2775 1443 . 1487 2070

D l a Łodzi brak dat porównawczych z lat poprzednich.

Opierając się w^ części na danych p o w y ż s z y c h i mając na uwadze wydarzenia wojenne w r. 1920 oraz ich przy­

puszczalny wpływ na liczbę urodzeń w roku następnym, tudzież prawdopodobny powrót do„ warunków pokojowych, ustalamy liczbę dzieci 7-letnich, t. j . wstępujących w okres obowiązku szkolnego:

L •

dla generacji z r. 1919 . . , 240 000

»» »» » ł

1920. . .260000

(260.000 = w przybliżeniu liczbie dzieci 7-letnich z ostatnie*) przedwojennej generacji w 1914).

138

-»-*

D l a generacji z r. 1921 . . . 235 000.

J ł • s y jy

1922 . . . 280000

Dla lat następnych p o w i ę k s z a m y tę liczbę o ok. 1^ rocznie. Liczby te cechuje w w y s o k i m stopniu dowolność, jednak zdaje się rzeczą prawdopodobną, że liczby faktyczne m,ogą być raczej niższe, niż przez nas przyjęte,, a to z e względu na w^ysoką jeszcze obecnie śmiertelność i

nieza-powiadający się rychło koniec o b e c n e g o przesilenia g o s p o ­ darczego.

I ' • • . •

Obliczając w ten sposób liczbę dzieci p o s z c z e g ó l n y c h roczników wieku obowiązku szkolnego, otrzymujemy

nastę-pujucątablicę dla okresu 1912/13 do 1935/36 (p. tabl. 140—143): Jest rzeczą godną uwagi/^porównanie rezultatów, do jakich nas dlane nasze i założenia doprowadziły^ z innfemi

dąnemi, od naszych materjałów niezależnemi.

'' i • •

Pozw^oli nam to w p e w n y m stopniu ocenić, w^ jakim kierunku i o ile rezultaty obliczeń odbiegać m o g ą od liczb faktycznych.

W drugiej p o ł o w i e roku szkolnego 1918/19 zebrało Ministerstwo W. R. i O. P-. wiadomości o liczbie dzieci

w wieku obow^iązku szkolnego w^ materjałach ankiety, d o

-• ~ h i

tyczącej sieci szkolnej.

Sposób, w^ jaki dane te miały być zbierane, określa ,ilnstrukcja w sprawie opracowania sieci szkolnej" w s ł o ­

w a c h następujących: „Liczba ludności stałej, t. j, stałych mieszkańców wsi, powinna być dostarczona przez urząd gminny. G d y b y to było niemoźliw^e, stwierdzenie liczby ludności (wzgl. dzieci) nastąpi przez przeprowadzenie

jedno-dniowego spisu przez sołtysów.

C h w i l o w y c h mieszkańców, ( c h w i l o w y c h emigrantów, letników) uw^zględniać się nie będzie^'.

W ramach tych ogólnych instrukcji pozostawiona b y ł a inspektorom, względnie sołtysom, s w o b o d a w zbieraniu

danych. - W sprawozdaniach niema naogół wzmianki o tem,, który z dwóch podanych s p o s o b ó w był przez p o s z c z e g ó l n e gminy stosowany.. Zdaje się w s z a k ż e nie ulegać

wątpli-wości, że w. w i ę k s z o ś c i w y p a d k ó w wyrażały dane liczby^ niższe od rzeczyVv^istych. Jeżeli urząd gminny p o d a w a i

L

139

m

Ograniczał się niezawodnie do ksiąg ludności stałej, pomijał w i ę c temsamem p o t o m s t w o ludności stałej, urodzone poza gra­ nicami gminy. Jeżeli zaś przeprowadzano spis jednodniowy,

sporządzano, jak o tem świadczą wiadomości z niektórych inspektoratów, listy imienne dzieci. W i ę k s z e prawdopodo­

bieństwo przemawia za tem, że listy te mogły być raczej niekompletne wskutek przeoczenia, czy niedbalstwa gmin­

nych organów s p i s o w y c h lub wskutek rozmyślnego przemil­

czenia rodziców, niż żeby zawierały nazwiska sfingowane lub dzieci nieżyjących.

Liczba dzieci siedmiu roczników obowiązku szkolnego, otrzymana drogą ankiety sieci szkolnej, wynosi dla 5 wbje-w^ództw byłej dzielnicy rosyjskiej w^ drugiej p o ł o w i e r. szk.

4.

1 9 1 8 / 1 9 — 1 9 6 7 936, podczas gdy liczba przez nas obliczona, dla początku roku szkolnego 1918/19—2021 564, stąd różnica w o b e c późniejszego momentu sieci conajmniej 53 588 dzieci,

czyli minimum .2,7 ^. W o b e c zastrzeżeń w y ż e j w y p o w i e d z i a ­ nych— zdaje się nam różnica ta zbyt mała, czyli inaczej m ó wiąc, należałoby uważać, że liczba 2 0 2 1 5 6 4 l e ż v raczej p c -niżej faktycznej niż p o w y ż e j .

Drugą próbą będzie porównanie stosunków liczb dzieci

" . ' r

W wieku szkolnym do liczb ludności w latach 1912 i 1913 z rokiem 1897.

F- ń

W e d ł u g Stefana Szulca (Wartość Materjałów Staty­

stycznych śtr. 46), wynosi w Królestwie Polskiem liczba ludności obliczona w e d ł u g spisu z 1897 z dodaniem

przyrc-stu naturalnego:

W r. 1912 . . 11913925 .

S» »J

1913 . . 12 118983

Stąd po przeliczeniu na 5 dzisiejszych w o j e w ó d z t w (p. str. 3) otrzymujemy liczby ludności:

• • • • ' ' - " " 1

r I • •

liczba dzieci w wieku szkolnym pg. tablicy I — - ^ r J ^

W r. 1912 12068807 2012590

^ . ?ł 1>

1913 12276530 2 020667

Dzieci sy w i e k u szkolnym stanowią w i ę c w r. 1912/13 — 16.7X w n 1914/14 — 16,5 %: całej ludności. Analogicznie

obli-140

W dokumencie Materjały do projektu realizacji powszechnego nauczania na obszarze 5 województw: warszawskiego, łódzkiego, kieleckiego, lubelskiego i białostockiego oraz m. st. Warszawy (Stron 133-146)