Tradycyjnie wyróżnia się dwa przeciwstawne stanowiska dotyczące oceny wpływu grup interesu na demokratyczny system polityczny. Z jednej strony i w nawiązaniu do myśli J.J. Rousseau wskazuje się, że wpływ taki ma charak-ter negatywny: „fakcje” działają destrukcyjnie, bowiem promują incharak-teres par-tykularny a rządy powinny się skupić na realizacji dobra wspólnego, którego identyfi kacja i realizacja jest możliwa i pożądana. Z drugiej strony, zgodnie z myślą J. Madisona, dobro wspólne jest wypadkową ścierania się interesów różnych grup, a ich udział w procesie decyzyjnym sprzyja tworzeniu lepszych rozwiązań (Filipowicz 2001: s. 246–60; Jabłoński 2003: s. 31–43). Jednak nie-zbędnym warunkiem jest zapewnienie pluralistycznej konkurencyjności „fak-cji” poprzez działania regulacyjne i mediacyjne ze strony organów państwa [→ Regulacja lobbingu].
Z punktu widzenia demokracji największym zagrożeniem jest możliwość narzucenia przez nieliczne, za to bardzo zasobne i wpływowe grupy, poli-tyki sprzecznej z interesami większości. Demokracja staje się wówczas fasadą dla realizacji interesów oligarchicznych. Osłabienie ładu demokratycznego w wyniku działań lobbingowych może przejawiać się w tym, iż, w wyniku nadmiernego wpływu najsilniejszych grup, strategiczne decyzje będą podej-mowane przez wąskie grono osób, które w żaden sposób nie są odpowie-dzialne przed wyborcami. Pojawia się również ryzyko uzależnienia interesów narodowych od wpływowych międzynarodowych grup nacisku (Jasiecki et al.
2006: s. 25–26). Problematyczny dla demokracji jest zwłaszcza nieformalny (niekontrolowany) wpływ i brak odpowiedzialności/ rozliczalności grup o eli-tarnym/niereprezentatywnym charakterze.
Część badaczy formułuje tezę o dążeniu systemu liberalnej demokracji w kierunku „niedemokratycznego liberalizmu”. Nieproporcjonalny wpływ nielicznych grup interesu jest jednym z symptomów tej tendencji.
Przykła-L
Lobbysta
dowo, w latach 1998–2016 wydatki ponoszone na działalność lobbingową wzrosły w USA 2-krotnie. Efektem była rosnąca przewaga wielkich korpora-cji nad grupami interesu reprezentującymi interesy publiczne (Mounk 2018:
s. 85–87). Z kolei w Unii Europejskiej w ostatnich latach znacząco wzrosła – w związku z kryzysem w strefi e euro – aktywność lobbingowa korporacji sektora fi nansowego, którym media przypisywały nie tyle kształtowanie, co literalne dyktowanie unijnego prawa (O’Donnell 2011).
Współcześnie mamy niewątpliwie do czynienia z kryzysem zaufania do instytucji demokracji pośredniej, a także ze wzrostem heterogeniczności spo-łeczeństwa (co utrudnia rządzenie w ramach tradycyjnego modelu większo-ściowego i zachęca do stosowania rozwiązań konsensualnych). Stąd udział w procesie decyzyjnym podmiotów reprezentujących zróżnicowane potrzeby i interesy obywateli może go uczynić bardziej demokratycznym. W efekcie lobbing, rozumiany jako proces komunikacji i perswazji, oparty na czytelnych i egzekwowalnych zasadach [→ Lobbing], może w teorii przyczynić się do wzmocnienia legitymizacji systemu demokratycznego [→ Legitymizacja na wejściu; Defi cyt demokracji]. Warunkiem jest otwartość i przejrzystość sys-temu, inkluzyjność procedur oraz równouprawnienie podmiotów pragnących wywrzeć wpływ. Jednak nawet najszerzej zakrojona instytucjonalizacja lob-bingu nie eliminuje nieformalnego i niejawnego wpływu na proces decyzyjny.
Stąd fundamentalne znaczenie ma funkcja kontrolna sprawowana przez nie-zależne media i organizacje pozarządowe typu watchdog. Na poziomie unij-nym są to m.in. ALTER-EU (http://www.alter-eu.org) i Corporate Europe Observatory (http://www.corporateeurope.org).
[Agnieszka K. Cianciara]
LOBBYSTA
W literaturze naukowej stosuje się różne określenia w odniesieniu do pod-miotów lobbujących, często bez defi niowania używanych terminów, co powo-duje sporo niejasności w nomenklaturze. Mówi się np. o lobbystach, lobby, grupach interesu, grupach nacisku albo o zorganizowanych interesach.
Należy przy tym odróżnić lobbystę od osób, na rzecz których lobbysta działa (klientów, grupy interesu). Jeśli chodzi o termin „zorganizowane interesy”, wskazuje on w zasadzie na sposób działania grupy interesu, czyli na fakt działania poprzez formalne organizacje. Rozbieżności w rozumieniu pojęcia lobbysty wynikają najczęściej z uwarunkowań systemów prawnych, w których lobbyści funkcjonują. Na przykład amerykańska federalna ustawa o lobbingu z 1946 r. stanowi, iż „za lobbystę uważa się każdą osobę zaangażowaną za wynagrodzeniem pieniężnym (lub otrzymującą inne świadczenia) w działania polegające na wywieraniu wpływu w celu przeforsowania lub powstrzymania
L
Lobbystaustawy głosowanej w Kongresie Stanów Zjednoczonych” (Jasiecki et al. 2006:
s. 23). Nieco szerzej defi niuje się ten termin w naukach politycznych, gdzie wśród lobbystów wyróżnia się takie podmioty, jak:
a) przedstawiciele sektora prywatnego (dużych fi rm, korporacji), inwesto-rzy, przedstawiciele przemysłu branżowego,
b) aktywni lub byli politycy, osoby na wysokich stanowiskach, osoby publiczne,
c) zawodowi lobbyści (np. agenci fi rm lobbingowych),
d) przedstawiciele organizacji reprezentujących interesy lub poglądy róż-nych segmentów społeczróż-nych (związków zawodowych, zrzeszeń, stowa-rzyszeń itd.),
e) przedstawiciele środowisk opiniotwórczych, autorytety moralne, eks-perci, naukowcy, dziennikarze (Antoszewski, Herbut 2004: s. 213).
Szerokie postrzeganie lobbystów w naukach politycznych związane jest z tym, że bierze się pod uwagę zarówno podmioty, które łączy ścisła relacja z podmiotami, na rzecz których działają, jak i te, które nie mają takich bezpo-średnich powiązań. W pierwszym przypadku chodzi o zawodowych lobbystów (agentów fi rm lobbingowych, kancelarie prawne) oraz o osoby reprezentu-jące jakąś branżę (przedstawiciele sektora prywatnego i organizacji grup interesu), natomiast w drugim mówi się bardziej o rzecznictwie interesów niż o lobbingu (chodzi o osoby na wysokich stanowiskach, przedstawicieli środowisk opiniotwórczych) [→ Rzecznictwo interesów].
Z uwagi na istotę relacji zachodzących między podmiotami podejmują-cymi działania a grupami interesu, należałoby przyjąć, iż lobbystą jest osoba, która podejmuje działalność lobbingową, reprezentując interesy podmiotów trzecich (klientów lub grupy interesu), i która działa na ich rzecz (a nie dla własnej korzyści) (Vetulani-Cęgiel 2014: s. 42–43). Widać zatem wyraźnie, iż występuje tu konieczność reprezentowania interesów określonej grupy spo-łecznej przez konkretną osobę, oraz że strony pozostają w stosunku do siebie w ścisłej relacji. Pod tę defi nicję podpadają w szczególności zawodowi lob-byści, przedstawiciele sektora prywatnego oraz osoby działające z ramienia formalnych organizacji danych grup interesu. Należy jednocześnie zauważyć, iż termin „lobbysta” nie jest zawężony do podmiotów lobbujących w sposób zawodowy (tj. lobbystów zarejestrowanych lub prowadzących działalność zarobkową) ani nie obejmuje polityków, osób na wysokich stanowiskach, osób publicznych czy środowisk opiniotwórczych, ponieważ podmioty te nie reprezentują w sposób bezpośredni żadnej grupy interesu.
W terminologii unijnej rzadko stosuje się termin „lobbysta”. W doku-mentach UE mówi się raczej o prowadzeniu działalności lobbingowej wobec instytucji unijnych, niezależnie od rodzaju podmiotu, który ją podejmuje, a także niezależnie od jego formalnej struktury (mogą to być organizacje,
L
Lobbysta
fi rmy, osoby samozatrudnione, instytuty itd.). Jednym z nielicznych unij-nych dokumentów, w którym defi niuje się lobbystę, jest Zielona Księga KE dotycząca europejskiej inicjatywy na rzecz przejrzystości. Pośród lobbystów wymienia się tam osoby pracujące w takich organizacjach, jak: fi rmy dorad-cze, kancelarie prawne, organizacje pozarządowe, ośrodki badawdorad-cze, przed-stawicielstwa terytorialne, stowarzyszenia branżowe, jednostki lobbystyczne w przedsiębiorstwach (ang. in-house representatives) (Komisja Europejska 2006: s. 5). Najczęściej używa się określeń typu „interesariusze” (ang. stake-holders), „zainteresowane strony”, „grupy interesu”, „organizacje społeczeń-stwa obywatelskiego” [→ Interesariusz].
[Agnieszka Vetulani-Cęgiel]